STAN PRAWNY NA 6 LISTOPADA 2025

Organizowanie w jednostkach oświatowych żywienia dla dzieci jest jedną z form sprawowania opieki nad nimi. Dla wielu wychowanków z biedniejszych rodzin jest to czasem jedyna okazja do spożycia ciepłego posiłku w ciągu całego dnia. Rola placówek oświatowych jest więc bardzo istotna, mimo to jednak wiele z nich w dalszym ciągu w sposób niedostateczny wdrożyło rozwiązania mające na celu zapewnienie uczniom odpowiedniego wyżywienia, na co zwróciła niedawno uwagę Najwyższa Izba Kontroli.

Wnioski z kontroli NIK-u

Celem kontroli przeprowadzonej przez NIK było zbadanie, czy instytucje publiczne oraz placówki oświatowe zapewniają uczniom i wychowankom właściwe warunki do kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych oraz czy serwowane posiłki odpowiadają obowiązującym normom prawnym i zaleceniom dietetycznym. Wyniki kontroli wykazały liczne nieprawidłowości, zarówno w zakresie organizacji żywienia, jak i nadzoru nad jego jakością w szkołach, przedszkolach i żłobkach. Spośród 25 skontrolowanych jednostek gorące posiłki zapewniano w 21, najczęściej w kuchniach własnych. W wielu przypadkach brakowało jednak właściwego nadzoru nad jakością dostarczanych posiłków, a umowy z firmami zewnętrznymi nie zabezpieczały interesów placówek w zakresie kontroli, kar umownych czy możliwości odstąpienia od kontraktu. NIK podkreśliła, że tego rodzaju zapisy powinny stanowić standard przy zawieraniu umów z dostawcami.

Jedynie trzy placówki zatrudniały dietetyka odpowiedzialnego za układanie jadłospisów. W większości przypadków zajmowały się tym osoby bez kwalifikacji żywieniowych. Zaledwie jedna szkoła spełniała w pełni wymogi Rozporządzenia MZ z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, podczas gdy w pozostałych 20 placówkach jadłospisy nie odpowiadały obowiązującym rekomendacjom – najczęściej brakowało w nich owoców, warzyw, ryb i produktów mlecznych, za to nadmiernie serwowano potrawy smażone oraz produkty wysokoprzetworzone. W co drugiej szkole nie obliczano wartości kalorycznej posiłków, co uniemożliwiało weryfikację zgodności z normami żywieniowymi. Choć jadłospisy były udostępniane rodzicom i uczniom, w wielu placówkach występowały rozbieżności między planowanymi a faktycznie podawanymi posiłkami. Informacje o alergenach nie zawsze były publikowane. W połowie szkół funkcjonowały sklepiki lub automaty, w których często oferowano produkty niezgodne z przepisami, a nadzór dyrektorów był nieskuteczny. Nieograniczony dostęp do wody pitnej zapewniono niemal wszędzie, jednak w niektórych szkołach woda była dostępna jedynie w toaletach.

Kontrola sanitarna ujawniła także uchybienia w zakresie warunków higienicznych kuchni, takie jak brak odpowiedniej wentylacji, korozja sprzętu czy niewłaściwe przechowywanie żywności. Placówki rzadko monitorowały skalę marnowania jedzenia, a edukacja żywieniowa prowadzona była powierzchownie i niesystemowo.

Wnioski pokontrolne dla dyrektorów obejmują konieczność dostosowania organizacji żywienia do potrzeb dzieci i wymogów prawa, zawierania rzetelnych umów z dostawcami, zapewnienia zgodności jadłospisów z normami żywieniowymi, pełnej informacji o składzie i alergenach oraz wprowadzenia monitoringu marnowania żywności w celu ograniczenia strat.

Obowiązek organizowania żywienia dzieci

Rolą przedszkola jest wspieranie prawidłowego rozwoju wychowanków, a także sprawowanie nad nimi opieki. Biorąc pod uwagę fakt, że dzieci spędzają w przedszkolu dużą część dnia, kwestia ich prawidłowego wyżywienia w tym czasie powinna być sprawą zasadniczą. Z art. 106 Prawa oświatowego wynika, że w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań opiekuńczych, w szczególności wspierania prawidłowego rozwoju dzieci, przedszkole może (ale nie musi) zorganizować stołówkę.

Ustalanie odpłatności za posiłki i sposobu korzystania ze stołówki

Prawo oświatowe przewiduje, że możliwość skorzystania z posiłku jest odpłatna oraz dobrowolna. Obecnie to na dyrektorze przedszkola ciąży obowiązek określenia warunków korzystania ze stołówki, w tym wysokości opłat za posiłki. Choć decyduje dyrektor, to jednak ustalenia w tym zakresie powinny zostać poczynione w porozumieniu z organem prowadzącym. Oznacza to, że dyrektor powinien przedstawić organowi prowadzącemu projekt stosownego zarządzenia, a także uwzględnić jego ewentualne uwagi i poprawki. Nie powinno dochodzić do sytuacji, w których dyrektor będzie faktycznie pozbawiany kompetencji w tym zakresie (np. organ prowadzący przedstawi w miejsce projektu zarządzenia dyrektora własny projekt). Strony powinny osiągnąć kompromis odnośnie do podjętych rozwiązań organizacyjnych, te zaś powinny uwzględniać zwłaszcza sytuację ekonomiczną danego samorządu, ale też konieczność zapewnienia wychowankom zdrowego i zbilansowanego posiłku. Warunki korzystania ze stołówki powinny określać takie kwestie, jak:

• rodzaje podawanych posiłków,