Pierwsza pomoc Instrukcja postępowania w razie wypadku w szkole (przykład) I. Podstawa prawna • Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 91 ze zm.), • Ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami (Dz.U. z 2019 r. poz. 1078), • Rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.), • Rozporządzenie MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604 ze zm.). II. Definicje i wyjaśnienie pojęć 1. Pierwsza pomoc to szybkie, zorganizowane działania prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary wypadku, które służą podtrzymywaniu funkcji życiowych osoby poszkodowanej aż do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego. 2. Pierwszej pomocy udziela się zwykle w miejscu wypadku. 3. Jeżeli świadkami wypadku jest więcej osób, jedna z nich powinna objąć kierownictwo akcją ratowniczą do momentu przyjazdu pogotowia. 4. Apteczka – w każdym pomieszczeniu powinna znaleźć się apteczka zaopatrzona w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy oraz instrukcję o zasadach udzielania tej pomocy. 5. Tabliczki informacyjne telefonów alarmowych – umożliwiają szybkie wezwanie pomocy. Powinny znaleźć się w widocznym i łatwo dostępnym miejscu. 6. Uraz – w wyniku zdarzenia doszło do uszkodzenia tkanek ciała lub narządów ucznia. Urazy dzielą się na: a) nieznaczne – powierzchowne zranienia, otarcia naskórka, stłuczenia, bóle brzucha, głowy, lekkie skaleczenia, siniaki, b) znaczne – widoczne obrażenia, niepokojące objawy organizmu, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, naruszenie podstawowych funkcji organizmu. 7. Świadek wypadku – uczeń, nauczyciel, pracownik administracji i obsługi, rodzice / opiekuni prawni, osoby niezwiązane ze szkołą. III. Wyposażenie apteczki w szkole • instrukcja udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, • latarka elektryczna lub jednorazowa latarka chemiczna, • nożyczki lub nóż, • gaza opatrunkowa sterylna (kompresy gazowe) – 4 op., • bandaż elastyczny – 4 op., • chusta trójkątna – 2 szt., • elastyczna siatka opatrunkowa – 2–3 rozmiary, • agrafki – 4 szt., • maseczka do zastępczej wentylacji „usta–usta”, • rękawiczki gumowe – 3 pary, • folia termoizolacyjna srebrno-złota (folia NRC) – 1–2 szt., • plaster zwykły – 2 rolki, • plastry z opatrunkiem (kilka rozmiarów). IV. Zasady wzywania pomocy • mów spokojnie, • powiedz, gdzie nastąpiło zdarzenie, • poinformuj, co się stało, krótko opisz zdarzenie lub sytuację, • podaj swoje imię, nazwisko i numer telefonu, • odpowiadaj ściśle na pytania dyspozytora, • po udzieleniu wszystkich informacji nie rozłączaj się pierwszy, poczekaj, aż zrobi to dyspozytor. V. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy 1. Sprawdź, czy poszkodowany i ty jesteście bezpieczni. 2. Sprawdź reakcję poszkodowanego, np. zapytaj, czy cię słyszy. 3. Jeżeli reaguje: a) zostaw poszkodowanego w pozycji, w jakiej go zastałeś, jeżeli nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo, b) dowiedz się jak najwięcej (od poszkodowanego lub świadków) na temat zdarzenia i wezwij pomoc, jeżeli jest to konieczne, c) regularnie oceniaj jego stan. 4. Jeżeli nie reaguje: a) głośno zawołaj o pomoc, b) odwróć poszkodowanego na plecy, c) udrożnij drogi oddechowe poprzez odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, d) utrzymując drożność dróg oddechowych, oceń wzrokiem, słuchem i dotykiem, czy występuje prawidłowy oddech (10 sekund), e) jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, postępuj tak, jakby był nieprawidłowy. 5. Jeżeli oddech jest prawidłowy, połóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej, wyślij kogoś (np. innego świadka zdarzenia) lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie). VI. AED Automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED) służy do przywracania prawidłowej pracy serca podczas reanimacji. Przy nagłym zatrzymaniu krążenia (bezdech, utrata przytomności, kołatanie serca) należy natychmiast odsłonić klatkę piersiową osoby poszkodowanej i włączyć defibrylator. Według instrukcji AED należy przykleić elektrody bezpośrednio do skóry na wysokości klatki piersiowej. Defibrylator dokonuje automatycznej analizy rytmu serca. Jeśli okaże się, że AED zaleca defibrylację, trzeba upewnić się, że nikt nie znajduje się w pobliżu osoby reanimowanej, a następnie nacisnąć przycisk defibrylacji. W dalszej kolejności należy prowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową i postępować zgodnie z poleceniami defibrylatora. Nie należy go wyłączać, ponieważ co dwie minuty przeprowadza on analizę rytmu serca. VII. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w szkole 1. Zadławienie – ciało obce w drogach oddechowych. Objawy: • specyficzny odruch – ściskanie gardła dłońmi, • zaczerwienienie, zasinienie twarzy, • gwałtowne, bezskuteczne próby dokonania wdechu. Jeżeli ofiara zadławienia jest w stanie oddychać, rozmawiać lub kaszleć, nie należy nic robić. Sposób udzielania pierwszej pomocy: • Dorośli – stojąc za osobą ratowaną, obejmij ją silnie oburącz tuż poniżej łuków żebrowych i wykonaj 5–10 energicznych uciśnięć w kierunku przepony. U osób otyłych lub kobiet ciężarnych, stojąc za osobą ratowaną, pochyl jej tułów mocno do przodu i uderz dłonią 5–10 razy w plecy w okolicę międzyłopatkową. • Dzieci – pochylając tułów dziecka ku dołowi, zależnie od jego wieku, przewieszając przez kolano lub opierając na przedramieniu, uderz dłonią 5–10 razy w okolicę międzyłopatkową. 2. Zranienie – sposób udzielania pierwszej pomocy: • natychmiastowe zatrzymanie krwotoku, • usunięcie z rany ciał obcych (tylko ciał widocznych, których usunięcie nie sprawia trudności), • zabezpieczenie rany przed zakażeniem poprzez oczyszczenie okolicy rany środkiem dezynfekującym w promieniu 4–5 cm od brzegów rany na zewnątrz, • głębokie rany należy jedynie pokryć jałowym opatrunkiem i zabandażować, • w przypadku rany zanieczyszczonej obficie przemyć wodą utlenioną, miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą, nałożyć na nią ligninę lub watę, opatrunek zamocować bandażem, przylepcem bądź chustą trójkątną. 3. Krwawienie z nosa – w razie krwawienia z nosa należy przyjąć pozycję siedzącą z głową pochyloną do przodu, skrzydełka nosa delikatnie ścisnąć dwoma palcami przez okres minimum 10 minut. Jeżeli krwawienie nie ustanie do 30 minut, należy skontaktować się z lekarzem. 4. Zwichnięcie – objawy: • ostry ból występujący w stawie, • zniekształcenie stawu, • brak możliwości lub ograniczenie ruchu w stawie. Sposób udzielania pierwszej pomocy: • przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw, • unieruchomić staw za pomocą szyny i opaski. 5. Złamanie – objawy: • zniekształcenia, ból nasilający się przy próbach ruchu, • obrzęk tkanek i krwiak, punktowe zaczerwienienie lub bladość, • nieprawidłowe ustawienie kończyny, • nieprawidłowa ruchomość. Sposób udzielania pierwszej pomocy: • unieruchomić kończyny, • należy zakryć grubym sterylnym opatrunkiem złamania otwarte, nie wolno dotykać widocznych uszkodzonych kości, • unieruchomić złamaną kończynę. VIII. Na skróty, czyli krótkie przypomnienie • Oceń bezpieczeństwo poszkodowanego i swoje. • Jeśli miejsce jest niebezpieczne, zadzwoń pod numery alarmowe i postaraj się ewakuować poszkodowanego w bezpieczne miejsce. • Oceń stan poszkodowanego i jego przytomność. • Zapytaj, co się stało. Jeśli poszkodowany cię słyszy i reaguje, oznacza to, że jest przytomny. Jeśli nie ma z nim kontaktu, ułóż go w pozycji bezpiecznej. • Udrożnij drogi oddechowe. Połóż jedną rękę na czole, a drugą na brodzie i odegnij jego głowę do tyłu. Usuń widoczne ciała obce z jamy ustnej. • Oceń oddech. Przystaw policzek do twarzy poszkodowanego. Jeżeli czujesz wydychane powietrze na swoim policzku, widzisz ruchy klatki piersiowej, to poszkodowany oddycha. Jeśli nie, ułóż go w pozycji bezpiecznej. • Zadzwoń pod numer 999 lub 112 i wezwij pomoc. • Wykonaj resuscytację lub zastosuj defibrylator AED. IX. Ważne numery • 112 – jednolity numer alarmowy, • 999 – pogotowie ratunkowe, • 998 – straż pożarna, • 997 – policja.