STAN PRAWNY NA 25 WRZEŚNIA 2025 r.

Przedszkole to miejsce, w którym małe dziecko spędza dużą część dnia. To tutaj uczy się pierwszych relacji społecznych, rozwija swoją osobowość, zdobywa podstawowe umiejętności emocjonalne i poznawcze. Ale przedszkole to także miejsce, w którym można dostrzec pierwsze oznaki tego, że dziecko nie rozwija się prawidłowo, że jest smutne, wycofane, agresywne lub sygnalizuje, iż w jego życiu dzieje się coś złego.

Dziecko w wieku przedszkolnym nie powie wprost: „Mam trudną sytuację rodzinną”; „Jestem ofiarą przemocy”; „Rodzice mnie zaniedbują”. Ale jego zachowanie, wygląd, rysunki, zabawy czy sposób mówienia mogą mówić bardzo wiele. To właśnie nauczyciele wychowania przedszkolnego, opiekunowie i specjaliści, którzy z dziećmi przebywają codziennie, są często pierwszymi dorosłymi, którzy mogą dostrzec sygnały ostrzegawcze. Gdy już takie sygnały się pojawią, nie można ich ignorować. Trzeba działać!

Jednym z najważniejszych partnerów przedszkola w sytuacjach trudnych – zwłaszcza gdy dziecko może doświadczać przemocy, zaniedbania lub poważnych trudności wychowawczych w domu – jest kurator sądowy. To osoba, która działa na zlecenie sądu rodzinnego i której zadaniem jest wspierać dziecko oraz rodzinę, a także monitorować i oceniać sytuację dziecka. Wbrew stereotypom kurator to nie tylko kontroler, lecz przede wszystkim osoba pomagająca, współpracująca, szukająca rozwiązań.

Kurator – funkcjonariusz publiczny

Kodeks karny w art. 115 § 13 pkt 3 mówi, że do funkcjonariuszy publicznych zalicza się m.in. kuratora sądowego. Oznacza to, że osoby wykonujące ten zawód podlegają szczególnej ochronie prawnej. Samo natomiast pojęcie stanowiska kuratora sądowego – wraz z podziałem na kuratorów zawodowego i społecznego oraz wyodrębnionymi i przypisanymi do konkretnego zawodu zadaniami – wyjaśniają odrębne przepisy.

Nowelizacja ustawy

5 kwietnia 2023 r. weszła w życie długo wyczekiwana nowelizacja Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (dalej: Ustawa), która wprowadziła szereg gruntownych zmian wzmacniających ochronę prawną kuratorów, a także skuteczność ich pracy. Szeroko zreformowano też kwestie ryczałtów służbowych, natomiast zakres obowiązków określonych m.in. w przepisach art. 11 i 87 Ustawy nie uległ zmianie.

Kurator zawodowy i społeczny jako kuratorzy sądowi

Zgodnie z Ustawą do kuratorów sądowych zalicza się kuratorów zawodowego i społecznego. Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi, dlatego też obowiązki i zadania w kontaktach z podopiecznymi mogą wykonywać zarówno osoby będące kuratorami zawodowymi, jak i osoby pracujące na stanowisku kuratora społecznego.

Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu, oraz wykonują swoje zadania w szeroko rozumianym środowisku podopiecznych, w tym w instytucjach opiekuńczo-wychowawczych, jakimi są przedszkola.

Jak wspomniano powyżej, nowelizacja nie wpłynęła znacząco na same zadania wykonywane w ramach stanowisk kuratora zawodowego i społecznego. Wymagania dla osób chcących pracować w zawodzie kuratora zawodowego nie uległy zmianie. Są nimi:

• posiadanie obywatelstwa polskiego i korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
• niekaralność – brak prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,
• nieskazitelność charakteru, przy czym ustawodawca nie zdecydował się na zdefiniowanie przesłanki „nieskazitelność charakteru”, zgodnie zaś z regułami języka polskiego „nieskazitelny” znaczy tyle co: „taki, któremu nie można nic zarzucić; nieposzlakowany, szlachetny, prawy, uczciwy” (zob. Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1995), zaś przez określenie „nieskazitelny charakter” należy rozumieć taki charakter, „który jest moralnie bez zarzutu” (Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 28 września 2018 r., VII Pa 88/18, LEX nr 2574633),
• spełnienie wymagań zdrowotnych umożliwiających pełnienie obowiązków służbowych,
• w zakresie ścieżki edukacyjnej:
  • posiadanie tytułu zawodowego magistra kierunków studiów wymaganych Ustawą,
  • posiadanie tytułu magistra albo tytułu równorzędnego innych kierunków studiów (np. historii czy inżynierii ogólnej) i bycie absolwentem studiów podyplomowych kierunków studiów wymaganych Ustawą,
  • odbycie aplikacji kuratorskiej,
  • zdanie egzaminu kuratorskiego.

Również w odniesieniu do wymagań na stanowisko kuratora społecznego nie wprowadzono konkretnych zmian. Z wyłączeniem konieczności posiadania wykształcenia wyższego, a co za tym idzie – odbycia aplikacji kuratorskiej zakończonej egzaminem, kurator społeczny musi spełniać te same kryteria co kurator zawodowy, w zakresie obywatelstwa, niekaralności oraz nieskazitelności charakteru. Ponadto, aby ubiegać się o stanowisko kuratora społecznego, wystarczy posiadać wykształcenie średnie lub średnie branżowe. Konieczne jest też doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej. Należy również złożyć informację z Krajowego Rejestru Sądowego.

Kim jest kurator sądowy i jaka jest jego rola wobec małego dziecka?

Kurator sądowy to pracownik sądu, który zajmuje się realizacją decyzji sądu oraz wspieraniem rodzin i osób w trudnych sytuacjach życiowych. W przypadku małych dzieci najczęściej chodzi o kuratora rodzinnego. To właśnie on może zostać wyznaczony do nadzoru nad rodziną, przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, wsparcia dziecka i jego bliskich, a także – w razie potrzeby – zgłaszania sądowi problemów, które wymagają interwencji.

Kurator rodzinny nie działa z własnej inicjatywy – podejmuje działania na podstawie postanowienia sądu. Mogą być to:

• nadzór nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej,
• nadzór nad kontaktami z dzieckiem,
• prowadzenie nadzoru wychowawczego nad dzieckiem,