Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim to najczęściej występująca przyczyna wydawania przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Uczniowie z tym rodzajem niepełnosprawności realizują tą samą podstawę programową co uczniowie sprawni, ze względu na specjalne potrzeby edukacyjne wymagają jednak dostosowania programu do swoich możliwości. Co warto wiedzieć o takich uczniach?
W zależności od jej nasilenia wyróżnia się cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej:
- lekki – uczniowie w indywidualnym teście IQ Wechslera osiągają wynik 55–69 punktów, co odpowiada poziomowi intelektualnemu 10–12-latka,
- umiarkowany – wynik 40–54 punktów, odpowiada poziomowi intelektualnemu 6–9-letniego dziecka,
- znaczny – wynik 25–39 punktów, poziom intelektualny odpowiada poziomowi intelektualnemu 3–6-letniego dziecka,
- głęboki – wynik 0–24 punktów, ten stopień niepełnosprawności intelektualnej sięga maksimum 3. roku życia.
Poziom rozwoju przeciętnego człowieka w normie intelektualnej mieści się w granicach 85–115 punktów (w skali w teście IQ Wechslera), dolna granica normy (rozwój niższy niż przeciętny) oscyluje w przedziale 70–84 punktów. Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim ujawnia się przed 18. rokiem życia. Najczęściej jednak jest diagnozowana w wieku przedszkolnym i we wczesnym wieku szkolnym.
W przeszłości niepełnosprawność intelektualną nazywano upośledzeniem umysłowym lub niedorozwojem umysłowym. Niepełnosprawność w stopniu lekkim określana była terminem „debilizm”, a osobie z tym rodzajem i stopniem niepełnosprawności przyklejano łatkę debila. Dziś jednak unika się już używania tych określeń. Mają one mocno negatywny wydźwięk i bywają stosowane w potocznym języku w znaczeniu obraźliwym.
Niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się znacznie niższym poziomem funkcjonowania intelektualnego. Towarzyszą jej ograniczenia w sferze niezależności i odpowiedzialności, które przejawiają się w minimum dwóch umiejętnościach z zakresu:
- porozumiewania się,
- samoobsługi,
- trybu życia dobowego,
- uspołecznienia,
- korzystania z dóbr społeczno-kulturalnych,
- samodzielności,
- troski o zdrowie i bezpieczeństwo,
- umiejętności szkolnych,
- organizowania czasu wolnego i pracy.
Charakterystyka niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim
Lekki stopień niepełnosprawności intelektualnej charakteryzuje się dysfunkcją wszystkich procesów psychicznych. Są one poniżej normy, dlatego nie spełniają prawidłowo swojej funkcji. Uczniowie z tym rodzajem i stopniem niepełnosprawności mają trudności w opanowaniu umiejętności szkolnych m.in. z uwagi na zaburzenia pamięci, myślenia, spostrzegania, koncentracji uwagi, mowy czy sprawności motorycznej. Poniżej przedstawiono krótki opis poszczególnych procesów poznawczych u osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.
Spostrzeganie
Występują zaburzenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej. Spostrzeganie jest wybiórcze, węższe w swoim zakresie i niedokładne. Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w tym samym czasie spostrzega mniej przedmiotów niż dziecko sprawne.
Uwaga
Zdolność koncentracji uwagi jest znacznie obniżona (krótkotrwała). Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną nie potrafią skoncentrować się na wyznaczonym zadaniu, szybko się rozpraszają, są bardzo podatni na bodźce z otoczenia, które często niezwykle skutecznie odwracają ich uwagę. Wraz z wiekiem uwaga mimowolna słabnie na korzyść uwagi dowolnej. Takim uczniom bardzo dużą trudność sprawia podzielność uwagi.
Pamięć logiczna
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną mają bardzo słabą pamięć logiczną. Potrzebują więcej czasu i większej liczby powtórzeń, aby opanować dany materiał, aczkolwiek są w stanie nauczyć się go na pamięć. Często nie rozumieją jednak znaczenia zapamiętanych treści. Nie potrafią wyciągać wniosków, łączyć ze sobą faktów. Wyuczony materiał umieją odtworzyć w zapamiętanej kolejności, ale szybko gubią się podczas odpytywania wyrywkowego, np. potrafią wyrecytować tabliczkę mnożenia w kolejności, w jakiej się jej nauczyli, ale mają trudności z odpowiedzią na „wyrwane” z całości tabliczki mnożenia poszczególne (pojedyncze) działania.
