STAN PRAWNY NA 9 CZERWCA 2025
W odpowiedzi na liczbę cudzoziemskich uczniów dołączających do polskich szkół w 2024 roku powołano do życia stanowisko asystenta międzykulturowego. Jego rola polega na wsparciu uczniów m.in. w komunikacji i aklimatyzacji w nowych warunkach. Co przepisy prawa mówią na temat stanowiska szkolnego asystenta międzykulturowego?
Współczesna polska szkoła staje przed nowymi wyzwaniami związanymi z rosnącą liczbą uczniów cudzoziemskich. Po agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę 24 lutego 2022 r. Polska przyjęła miliony uchodźców, w tym setki tysięcy dzieci w wieku szkolnym. Polskie szkoły, wcześniej w niewielkim stopniu mające do czynienia z uczniami cudzoziemskimi, stanęły wobec konieczności organizowania wsparcia dla uczniów nieznających języka polskiego, zmagających się z traumą wojenną i wymagających indywidualnego podejścia. W tej sytuacji jedną z kluczowych ról zaczęli odgrywać asystenci międzykulturowi – osoby, które wspierają uczniów, nauczycieli, rodziców i dyrektorów w procesie edukacyjnej i kulturowej adaptacji dzieci nie tylko z Ukrainy, ale także innych narodowości czy mniejszości etnicznych. Choć takie stanowisko jest kluczowe w procesie integracji dzieci z różnych środowisk kulturowych, jego status prawny w Polsce pozostaje nie do końca uregulowany. Co powinien wiedzieć dyrektor szkoły, zatrudniając pomoc nauczyciela w osobie asystenta międzykulturowego?
W polskim porządku prawnym aż do 1 września 2024 r. funkcjonowało wyłącznie stanowisko pomocy nauczyciela, którego zadania dotyczyły (i dotyczą nadal, ponieważ przepis art. 165 ust. 8 Ustawy prawo oświatowe wciąż obowiązuje) szeroko rozumianych czynności ułatwiających nauczycielowi pracę z uczniem niepolskojęzycznym. Dostrzeżono jednak nie tyle wadliwość tego stanowiska, co sztywne ramy przez nie ustanowione, ograniczające możliwość sprostania wyzwaniom wynikającym z dynamiki adaptacji uczniów-obcokrajowców w nowym środowisku szkolnym.
W przypadku uczniów z Ukrainy szczególne znaczenie mają przepisy wprowadzone Ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Ustawa ta stworzyła możliwość organizowania przez jednostki samorządu terytorialnego oraz placówki oświatowe dodatkowego wsparcia dla uczniów ukraińskich, w tym zatrudniania personelu pomocniczego w postaci asystenta międzykulturowego.
Z początkiem roku szkolnego 2024/2025 poszerzono więc zakres pomocy dla uczniów nieposiadających obywatelstwa polskiego, borykających się z trudnościami nie tylko związanymi ze słabą znajomością języka, ale także mających problemy z integracją, poprzez wprowadzenie stanowiska asystenta międzykulturowego. Regulacja została zawarta w przepisie art. 165 ust. 8a Ustawy prawo oświatowe, a wprowadzona tzw. ustawą pomocową, o której mowa powyżej.
Asystent międzykulturowy a pomoc nauczyciela
Zadania wykonywane przez osoby zatrudnione na wspomnianych stanowiskach są skierowane do tej samej grupy odbiorców, tj. dzieci niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Co więcej, zarówno osoba zatrudniona w charakterze pomocy nauczyciela, jak i asystent międzykulturowy muszą być zatrudnieni na podstawie stosunku pracy. Ponadto przysługuje im również status pracowników samorządowych.
Ważne!
Asystent międzykulturowy, jako pracownik niepedagogiczny szkoły, nie podlega regulacjom zawartym w Karcie nauczyciela. Nie obejmują go zatem przepisy dotyczące awansu zawodowego nauczycieli, ich oceny pracy czy wynagradzania. Zatrudniając asystenta, dyrektor powinien przygotować zakres obowiązków, określić warunki zatrudnienia (w tym czas pracy i wysokość wynagrodzenia) oraz wskazać źródło jego finansowania.
Przepisy nie ustalają norm ograniczających okres zatrudnienia asystenta międzykulturowego, tak jak ma to miejsce w przypadku asystenta nauczyciela, którego pomoc jest udzielana nie dłużej niż przez 12 miesięcy.
Wymagania i kwalifikacje asystenta międzykulturowego
Dyspozycja przepisu traktującego o asystencie międzykulturowym wskazuje, iż zatrudnienie osoby na tym stanowisku jest fakultatywne, co oznacza, że szkoła może, ale nie musi organizować takiej posady. Dyrektor szkoły nie jest więc obarczony obowiązkiem, a jedynie możliwością wynikającą z aktualnego zapotrzebowania w danej placówce.
Obowiązujące przepisy nie wskazują na szczegółowe kwalifikacje, które musi posiadać osoba starająca się o zatrudnienie na stanowisku asystenta międzykulturowego, poza średnim wykształceniem, oczywistą znajomością języka i kultury państwa pochodzenia ucznia oraz języka polskiego w stopniu komunikatywnym, a także umiejętności pracy z dziećmi. Szkolny asystent międzykulturowy to osoba wspierająca cudzoziemskich uczniów w procesie edukacji i adaptacji, działająca na styku języka, kultury i życia szkolnego. Taka osoba ma za zadanie pomóc uczniom zrozumieć realia polskiej szkoły, tłumaczyć instrukcje nauczycieli, ułatwiać komunikację z rówieśnikami i personelem oraz współpracować z nauczycielami, psychologami i pedagogami szkolnymi. Asystent działa również jako pośrednik między szkołą a rodzicami uczniów, często występując w roli tłumacza, opiekuna kulturowego i doradcy. Rola ta jest elastyczna, ale jej skuteczność zależy od jasnych ram prawnych, umiejętności interpersonalnych i odpowiedniego przygotowania merytorycznego.
Ważne!
Asystentem międzykulturowym może zostać:
a) obywatel polski posługujący się językiem ojczystym ucznia, do którego ma być skierowana pomoc, i obeznany z kulturą kraju, z którego pochodzi uczeń,
b) osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki (nie wymaga się potwierdzenia znajomości języka polskiego odpowiednim dokumentem).
W kontekście wymagań prawnych należy zwrócić uwagę na nowelizację
