Pagina: Prawo / Konflikty nauczyciela z dyrektorem Siwy pasek: skarga na wysokość dodatku motywacyjnego / przydzielanie godzin ponadwymiarowych / odmowa wykonania polecenia Konflikty nauczyciela z dyrektorem Rola organu prowadzącego Michał Łyszczarz Powody powstawania konfliktów między dyrektorem a nauczycielami szkoły mogą być rozmaite. W znacznej części przypadków dotyczą wydawania poleceń, które według nauczyciela nie powinny być realizowane, lub też wynikają z przeświadczenia nauczyciela, że jest źle traktowany, gorzej na tle pozostałych nauczycieli, co objawia się m.in. w przyznawaniu mniejszego dodatku motywacyjnego, nieprzyznawaniu płatnych godzin ponadwymiarowych itd. Czy zatem organ prowadzący może na prośbę nauczyciela wkroczyć w konflikt i zobowiązać dyrektora do określonego zachowania? Przyznawanie dodatków Ustawodawca włożył spory wysiłek legislacyjny w to, aby przynajmniej w części wyeliminować pewną uznaniowość w określaniu wysokości wynagrodzenia nauczycieli, ponieważ zarówno wynagrodzenie zasadnicze, jak i większość dodatków ma stałą wysokość, więc będzie przyznana każdemu nauczycielowi w tym samym wymiarze. Wynagrodzenie zasadnicze jest w tym wypadku określone przez Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy, natomiast wysokość stawki danego dodatku do wynagrodzenia zasadniczego określona jest w regulaminie wynagradzania, który każda jednostka samorządu przyjmuje na podstawie art. 30 ust. 6 Karty nauczyciela. Ważne! Co do zasady zatem wysokość stawek przysługujących nauczycielowi dodatków powinna wynikać wprost z regulaminu wynagradzania nauczycieli, przyjętego przez organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego. Nauczyciel na podstawie lektury regulaminu wynagradzania powinien być w stanie ustalić wysokość dodatku za wysługę lat, funkcyjnego czy za warunki pracy, bowiem ustalenie ich przyznania zależy od spełnienia określonych warunków obiektywnych – jak staż pracy czy też zajmowanie określonego stanowiska w szkole. Dodatek motywacyjny Nieco inaczej natomiast wygląda sytuacja z dodatkiem motywacyjnym, ponieważ jakkolwiek regulaminy wynagradzania nauczycieli wskazują przesłanki, jakimi kieruje się dyrektor, przyznając ten dodatek, to jednak wyłącznie do dyrektora należy ocena, czy nauczyciel daną przesłankę wypełnił. W regulaminach wynagradzania nauczycieli można znaleźć następujące przykłady warunków, jakie musi spełnić nauczyciel dla otrzymania dodatku motywacyjnego: • uzyskiwanie szczególnych osiągnięć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, • umiejętne rozwiązywanie problemów wychowawczych uczniów, • efektywne działanie na rzecz uczniów potrzebujących szczególnej opieki, • wzbogacanie własnego warsztatu pracy. Jak widać, kryteria te trudno uznać za obiektywne, zawierają one bowiem pojęcia nieostre i podlegające subiektywnej ocenie. Nie sposób bowiem obiektywnie stwierdzić kiedy, przykładowo, rozwiązywanie problemów wychowawczych uczniów jest „umiejętne”, a kiedy nie spełnia takiego warunku. W efekcie właśnie na tle przyznanych (bądź nie) kwot dodatku może dochodzić między nauczycielami a dyrektorem do konfliktów, zatem ważne jest ustalenie, czy uwagi nauczyciela co do wysokości otrzymanego dodatku muszą być przez dyrektora uwzględniane. Warto tu przytoczyć sentencję Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 3 listopada 2009 r. (II SA/Ol 777/2009), w którym sąd ten stwierdził, że „(…) wszystkich czynności z zakresu prawa pracy w szkole dokonuje dyrektor. Wprowadzenie obowiązku uzyskania opinii związku zawodowego przy nagrodzie dla nauczyciela jest ograniczeniem ustawowych kompetencji dyrektora. Karta nauczyciela nie przewiduje jego współdziałania w indywidualnych sprawach w sprawie ustalania składników wynagrodzenia i ich wysokości. Nie ma też podstaw, aby takie współdziałanie wprowadzić w drodze aktu prawa miejscowego”. Ważne! Podobnie jak brak jest podstaw do uwzględniania udziału związków zawodowych w procesie przyznawania dodatku motywacyjnego, tak wspomniany wyrok wyraźnie wskazuje, że wyłącznie do dyrektora należy ocena, czy dany nauczyciel spełnia warunki niezbędne do tego, aby otrzymać dodatek motywacyjny. Jednocześnie z uwagi na fakt, iż ocena stopnia spełniania kryteriów jest całkowicie subiektywna, w praktyce ciężko podważyć zdanie dyrektora. Kwota przyznanego dodatku Przyczyną konfliktów na tle dodatku motywacyjnego mogą być również kwoty przyznanego dodatku. W Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 listopada 2020 r. (I OSK 1303/20) sąd uznał, że „(…) forma określenia wysokości stawki dodatku zależy od organu uchwałodawczego – może to być wysokość kwotowa, procent od wynagrodzenia zasadniczego, przedział określający dodatek w wysokości od–do czy też uzależnienie przyznania dodatku od poszczególnych okoliczności związanych z uzyskaniem do niego prawa. Uchwałodawca musi zatem określić kryteria przyznawania dodatku na tyle precyzyjnie, by stawka dodatku dla poszczególnych stanowisk była możliwa do ustalenia zgodnie z jego wolą i czytelna dla uprawnionych do dodatku. Dodatek ten stanowi bowiem składnik wynagrodzenia, w konkretnej, dającej się wyliczyć postaci”. Jeżeli zatem dodatek motywacyjny określimy jako procentowy przedział wynagrodzenia zasadniczego, a więc przykładowo, że będzie on wynosił od 20 proc. do 60 proc. wynagrodzenia zasadniczego, to w zakresie tych procentowych widełek dyrektor ma dowolność co do kwoty dodatku, jaki przyzna. Nie tylko zatem ustala, czy nauczyciel spełnił kryteria niezbędne do otrzymania dodatku, ale też określa, w jakim stopniu jej spełnił, a od tego zależy wysokość dodatku konkretnego nauczyciela. Skarga nauczyciela na wysokość przyznanego dodatku motywacyjnego Czy nauczyciel, który poczuje się pokrzywdzony oceną dokonaną przez dyrektora, może się udać do organu prowadzącego, czyli w praktyce do naczelnika wydziału oświaty, i przedstawić swoją skargę, a przede wszystkim, czy w takim razie może liczyć na jakąkolwiek reakcję organu prowadzącego? Tu też można odwołać się do istniejącego orzecznictwa, w postaci Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 12 grudnia 2024 r. (III SA/Gd 368/24), w którym sąd ten orzekł, że „(…) regulamin nie mógł określać podmiotu, który będzie tylko z mocy woli organu gminy posiadał niejako dodatkowe kompetencje do przyznawania dodatków motywacyjnych dla nauczycieli, niewynikające z wyższych rangą przepisów prawa. Z przepisów Karty nauczyciela i Prawa oświatowego nie wynika kompetencja wójta gminy do przyzwania dodatków motywacyjnych dla nauczycieli szkoły, których przełożonym jest dyrektor szkoły. Określanie dodatków motywacyjnych dla nauczycieli, jak należy interpretować ww. przepisy prawa, posiada zaś dyrektor, z tego właśnie powodu, że jest przełożonym nauczycieli, kieruje szkołą, reprezentuje ją i dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi dla szkoły – w tym znaczeniu jest więc pracodawcą nauczycieli. W upoważnieniu z art. 30 ust. 6 Karty nauczyciela nie można zatem odnaleźć umocowania do ograniczenia wynikających z regulacji ustawowych kompetencji dyrektora jako pracodawcy”. Ważne! Z punktu widzenia istniejącego orzecznictwa sytuacja jest zatem prosta, to dyrektor szkoły jest jedynie uprawniony do przyznawania dodatków, a organ prowadzący nie może w te uprawnienia dyrektora ingerować. Nie ma do tego kompetencji, nie może też zmienić podjętej przez dyrektora decyzji. Przydzielanie godzin ponadwymiarowych Powodem konfliktów jest również kwestia sposobu przydzielania godzin ponadwymiarowych. Zgodnie z art. 35 ust. 1 Karty nauczyciela nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, jedynie w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania. Dodatkowo przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Z reguły z punktu widzenia nauczyciela przydzielenie godzin ponadwymiarowych jest korzystne z uwagi na fakt, iż wiąże się z okresowym zwiększeniem wynagrodzenia. Z tego też powodu dyrektor musi dbać o zachowanie przejrzystych zasad przydzielania godzin ponadwymiarowych oraz o to, aby nie faworyzować żadnego z nauczycieli przy ich przyznawaniu, gdyż właśnie z powodu wspomnianych kwestii płacowych jest to częsty powód powstawania konfliktów. Warto tu zwrócić uwagę na Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r. (II PK 178/2011), stosownie do którego „(…) nieprzydzielenie nauczycielowi godzin ponadwymiarowych może stanowić niekorzystne ukształtowanie warunków zatrudnienia i może być rozpatrywane w kontekście zasady równego traktowania pracowników”. W sprawie, której dotyczył ten wyrok, nauczyciel podnosił właśnie kwestię nierównego traktowania pracowników, wykazując, że zawsze otrzymywał najmniejszą liczbę godzin ponadwymiarowych, ewentualnie nie były mu one przydzielane wcale. Sąd Rejonowy rozpatrujący tę sprawę zauważył, że dyrektor nie zdołał wykazać, iż rozdzielając godziny ponadwymiarowe, kierował się obiektywnie usprawiedliwionymi kryteriami. W sprawie tej Sąd Najwyższy stwierdził, że „(…) jakkolwiek więc przepisy art. 35 KN przewidują możliwość nałożenia na pracownika obowiązku wykonywania pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, ale trzeba też mieć na uwadze, że praca ta jest pracą odpłatną, a zatem stwarza możliwość uzyskania większego dochodu z jednego stosunku pracy. Z tego punktu widzenia wykonywanie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być rozpatrywane jedynie w kontekście obowiązku pracownika, ale również prawa pracownika, zwłaszcza, gdy praca w godzinach ponadwymiarowych była przez pracownika nie tylko akceptowana, ale wręcz pożądana”. Ważne! Pozbawienie pracownika godzin ponadwymiarowych prowadzi do pogorszenia jego sytuacji finansowej, a więc może być traktowane jako dyskryminacja płacowa. Odmowa wykonania polecenia Źródłem konfliktu może być odmowa wykonania polecenia i zawsze będzie ona równoznaczna z naruszeniem przez nauczyciela podstawowych obowiązków pracowniczych. Według art. 100 § 1 Kodeksu pracy pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, ale co istotne, polecenia te nie mogą być sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Treść tej regulacji wskazuje zatem, że nauczyciel nie jest związany poleceniem przełożonego w każdym przypadku, ale wyłącznie wówczas, gdy polecenie dotyczy wykonywanej pracy – mieścić się zatem musi w zakresie obowiązków nauczyciela i nie może być sprzeczne z umową o pracę (lub aktem mianowania) oraz z przepisami prawa. Warto w tym miejscu przytoczyć Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2010 r. (II PK 364/2009), stosownie do którego „(…) w świetle art. 100 § 1 k.p. obowiązek sumiennego i starannego wykonywania pracy aktualizuje się nie tylko wówczas, kiedy pracownik realizuje swoje czynności adekwatnie do jej rodzaju i charakteru, ale również wtedy, gdy wykonuje polecenie przełożonego, które dotyczy pracy i nie jest sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Oznacza to z jednej strony, że polecenie przełożonego powinno stanowić konkretyzację obowiązków objętych określoną w umowie o pracę treścią stosunku pracy, z drugiej zaś, że bezkrytyczne wykonanie bezprawnego polecenia, którego realizacja zagraża (choćby potencjalnie) interesom pracodawcy i którego szkodliwości dla tych interesów pracownik był albo powinien być świadomy, może zostać zakwalifikowane jako naruszenie określonego w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. pracowniczego obowiązku dbałości o obejmujące ten interes dobro zakładu pracy”. Możliwości organu prowadzącego Czy w którymkolwiek z ww. przypadków organ prowadzący może na prośbę nauczyciela wkroczyć w konflikt i zobowiązać dyrektora do określonego zachowania, jeżeli uzna, że to właśnie dyrektor jest tą stroną, która jest przyczyną konfliktu? Nie jest to możliwe, co wynika z regulacji Prawa oświatowego. Taką tezę potwierdza wprost regulacja art. 68 ust. 5 Prawa oświatowego, zgodnie z którym dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach: 1) zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, 2) przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki, 3) występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki. Prawo oświatowe nie nazywa zatem dyrektora pracodawcą, tylko wprost wskazuje, że jest kierownikiem zakładu pracy. Warto również zauważyć, że zgodnie ze stanowiskiem doktryny (Komentarz do Ustawy Prawo oświatowe, red. M. Pilich [w:] Prawo oświatowe oraz przepisy wprowadzające. Komentarz, opublikowano: WKP 2018) jako kierownik zakładu pracy dyrektor szkoły jest zatem: 1) organem (osobą) dokonującym za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, 2) pracownikiem (osobą, organem) zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Zwrócić tu należy uwagę, że dyrektor jest zarządzającym w imieniu pracodawcy. Pracodawcą jednak, według art. 3 k.p., jest jednostka organizacyjna, czyli szkoła, przedszkole czy placówka. Dyrektor występuje więc w imieniu jednostki i ma wyłączne kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie prawa pracy. Co istotne, ma tu pełną autonomię i organ prowadzący nie może mu narzucić swojej woli co do zasad zarządzania pracownikami, w tym pracownikami pedagogicznymi. Ważne! Nauczyciel, udając się do wójta czy też reprezentującego go naczelnika wydziału oświaty w sprawie wynikającej ze stosunku pracy, nie może liczyć na to, że naczelnik podejmie jakieś działania w tym zakresie. Co do zasady w sprawach ze stosunku pracy organem właściwym do rozwiązywania konfliktów będzie sąd pracy. Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 737 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 986 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 277), • Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 755 ze zm.).