STAN PRAWNY NA 16 KWIETNIA 2025

Niepełnosprawność w stopniu znacznym nie równa się z niemożliwością pracy w zawodzie nauczyciela. Pracowników z niepełnosprawnościami dotyczy jednak większa liczba przepisów, przez co zatrudnienie takiego nauczyciela może wydawać się skomplikowane. O czym należy pamiętać, zatrudniając nauczyciela z niepełnosprawnością w stopniu znacznym?

Zgodnie z art. 2 pkt 10 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.

Według art. 2a ust. 1 Ustawy OzN (osobę/osoby z niepełnosprawnością) wlicza się do stanu zatrudnienia OzN, począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Stosownie do ust. 2 tej regulacji w przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, OzN wlicza się do stanu zatrudnienia OzN, począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta posiadała niepełnosprawność, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Zgodnie z ust. 3 Ustawy bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, OzN wlicza się do stanu zatrudnienia OzN również w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta posiadała niepełnosprawność.

Ustawa o rehabilitacji ustanawia trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny – zalicza się tu osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji,
• umiarkowany – zalicza się tu osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych,
• lekki – zalicza się tu osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Nauczyciel z niepełnosprawnością w stopniu znacznym

Nauczyciel z niepełnosprawnością w stopniu znacznym oznacza osobę niezdolną do pracy albo zdolną jedynie w warunkach pracy chronionej. Zgodnie z art. 28 ust. 1 Ustawy o rehabilitacji pracodawca, prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźniki zatrudnienia OzN, o których mowa w pkt 1, przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:

1) wskaźnik zatrudnienia OzN wynosi:

• co najmniej 50 proc., a w tym co najmniej 20 proc. ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo
• co najmniej 30 proc. osób niewidomych / z chorobą psychiczną / z niepełnosprawnością intelektualną, zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;

2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:

• odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
• uwzględniają potrzeby OzN w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich;
• są zapewnione doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,
• wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.

Ważne!
Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej wydaje wojewoda.

Podkreślić jednak należy, że brak statusu zakładu pracy chronionej nie oznacza braku możliwości zatrudnienia nauczyciela z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Trzeba odwołać się do regulacji art. 4 ust. 5 Ustawy o rehabilitacji, zgodnie z którą zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przypadkach:

• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb OzN,
• wykonywania pracy zdalnej.

Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby z niepełnosprawnością

Jednostki oświatowe, zatrudniając OzN, mogą liczyć na świadczenia z Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Na podstawie art. 26 ust. 1 Ustawy o rehabilitacji pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnia OzN, może wnioskować o otrzymanie ze środków Funduszu zwrotu kosztów:

• adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb OzN, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,
• adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających OzN wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy,
• zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników z niepełnosprawnościami oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,
• rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa w powyższych punktach.

Zwrot tych kosztów, według art. 26 ust. 2 Ustawy, dotyczy OzN:

• bezrobotnych lub poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu,
• pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy.

Zwrot kosztów nie może przekraczać 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby z niepełnosprawnością. Zwrotu dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, czyli dyrektorem szkoły lub przedszkola (art. 26 ust. 4 Ustawy o rehabilitacji), z tym że:

• zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przez pracodawcę przed dniem podpisania umowy,
• kwota zwrotu kosztów poniesionych w związku z rozpoznaniem potrzeb OzN nie może przekraczać 15 proc. kosztów związanych z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy do potrzeb OzN.

Warunkiem zwrotu kosztów jest również uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu lub spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku pracy lub pomieszczeniach zakładu pracy, wydanej na wniosek starosty (art. 26 ust. 6 Ustawy).

Zgodnie z art. 26a ust. 1 pkt 1 Ustawy o rehabilitacji