STAN PRAWNY NA 17 LUTEGO 2025
Ustalenie, czy dany nauczyciel posiada przygotowanie pedagogiczne, czy też musi uzupełnić wykształcenie, nadal sprawia dyrektorom kłopot. Ustawodawca nie ułatwia rozwiązania tego problemu – wciąż możliwe jest nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem, który formalnie nie posiada przygotowania pedagogicznego.
Przepisy prawa oświatowego
W obecnym stanie prawnym art. 10 ust. 3 Karty nauczyciela stanowi, że:
„(…) w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły z osobą, o której mowa w ust. 2, legitymującą się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposiadającą przygotowania pedagogicznego, może być nawiązany stosunek pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie pierwszego roku pracy w szkole. W przypadku gdy nauczyciel w trakcie pierwszego roku pracy w szkole nie uzyska przygotowania pedagogicznego, dyrektor szkoły rozwiązuje z nauczycielem umowę o pracę z końcem tego roku szkolnego bez wypowiedzenia. Dyrektor szkoły może nie rozwiązać umowy o pracę z nauczycielem, jeżeli nauczyciel nie uzyskał przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych i zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie drugiego roku pracy w szkole”.
W brzmieniu obowiązującym do 31 sierpnia 2022 r., czyli dotyczącym starej procedury awansu zawodowego, regulacja ta stanowiła, że:
„(…) w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły z osobą, o której mowa w ust. 2, legitymującą się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposiadającą przygotowania pedagogicznego, dopuszczalne jest nawiązanie stosunku pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu. W przypadku gdy nauczyciel w ciągu pierwszego roku pracy w szkole nie uzyska przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych, z nauczycielem może być zawarta umowa o pracę na kolejny jeden rok szkolny. Staż wymagany do ubiegania się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego przedłuża się do czasu uzyskania przygotowania pedagogicznego”.
Przepisy brzmią zatem bardzo podobnie. Zauważyć przy tym należy, że przywołana wyżej konstrukcja regulacji obowiązująca w starym stanie prawnym umożliwiała uzupełnienie przygotowania pedagogicznego podczas pracy w szkole, ale jeszcze przed uzyskaniem stopnia awansu zawodowego. Bez przygotowania pedagogicznego można było zajmować stanowisko nauczyciela stażysty, które dziś odpowiada stanowisku nauczyciela początkującego.
Problem dla pracodawcy
Problem z zatrudnieniem nauczyciela nieposiadającego przygotowania pedagogicznego pojawia się w sytuacji, gdy dyrektor, decydując się na zatrudnienie takiego nauczyciela, nie zdaje sobie sprawy z braku w wykształceniu kandydata, czyli popełnia błąd przy ocenie kwalifikacji zawodowych posiadanych przez nauczyciela. O błąd taki nietrudno, ponieważ ukończenie studiów dających teoretycznie kompetencje do wykonywania zawodu nauczyciela nadal nie jest równoznaczne z posiadaniem przygotowania pedagogicznego. Często ukończenie studiów nauczycielskich nie daje – jak wiemy – uprawnień do wykonywania pracy nauczyciela. Ściślej rzecz ujmując, daje takie uprawnienia jedynie na ograniczony czas, czyli do momentu uzupełnienia przygotowania pedagogicznego.
Wykrycie braku przygotowania pedagogicznego i jego konsekwencje
Dyplom ukończenia studiów wskazuje standardowo, że dana osoba ma prawo do wykonywania zawodu nauczyciela (często wymienia się na nim jednostki oświatowe objęte danymi kompetencjami, np. szkoły danego typu). Biorąc do ręki taki dyplom, dyrektor może w sposób całkowicie usprawiedliwiony uznać, że ma do czynienia z osobą posiadającą wymagane kwalifikacje, skoro fakt ten potwierdza dyplom, którym nauczyciel się legitymuje. Bywa jednak, że kwestia ta nie jest jednoznaczna, co zresztą można uznać za konsekwencję wadliwych regulacji dotyczących kwalifikacji nauczycielskich. Jeżeli weźmiemy pod uwagę Rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, to zauważymy, że wymienia ono rodzaj studiów wymaganych do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole oraz dodaje do tego wymóg posiadania przygotowania pedagogicznego, np.: studia pierwszego stopnia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed 3 sierpnia 2019 r. na kierunku pedagogika wczesnoszkolna oraz przygotowanie pedagogiczne.
