Nie uważa. Potyka się o własne nogi. Wiecznie o wszystkim zapomina. Ma dziurawe ręce. Zawsze się czymś ubrudzi. Nie pamięta, jak się nazywa… Takie oceny i komentarze towarzyszą niektórym dzieciom niemal na co dzień. Choć bardzo się starają, dzieci te co chwilę doświadczają małych potknięć (dosłownie i w przenośni). Kim są i jak im pomóc?

Zdarza się, że niezdarność dzieci bardzo mocno nadwyręża cierpliwość dorosłych – zarówno rodziców, którzy cały czas muszą pilnować swojego dziecka i mieć oczy dookoła głowy, jak i nauczycieli oraz wychowawców – ponieważ dziecko to często przychodzi na zajęcia nieprzygotowane, zapomina o tym, co miało na nie przynieść, a w trakcie wielu aktywności ma trudności ze skupieniem uwagi i utrzymaniem koncentracji. 

Doświadczane trudności – z jednej strony w byciu sobą, z drugiej zaś w kontaktach z otoczeniem – bardzo często bywają frustrujące także dla samego dziecka. W konsekwencji w najbliższym otoczeniu dziecka tworzy się atmosfera napięcia, niemalże oczekiwania na to, „co wydarzy się tym razem” – bo to, że „coś” się wydarzy, jest niemal pewne. Co więcej, im bardziej dziecko stara się zachowywać „porządnie”, tym – paradoksalnie – więcej gaf popełnia, nie można więc stwierdzić, że jego kłopoty wynikają ze złej woli czy celowego działania. Jakie mogą być powody „niezdarności” dziecka?

Dlaczego dziecko jest nieuważne?

Brak dojrzałości układu nerwowego

Jest to szczególnie charakterystyczne dla przyszłych pierwszoklasistów, z których część nie osiągnęła jeszcze etapu myślenia operacyjnego, a decentracja (czyli przyjmowanie perspektywy innych osób), ustalanie związków przyczynowo-skutkowych (w tym przewidywanie konsekwencji swoich działań), rozumienie abstrakcyjnych pojęć i stopniowe uniezależnienie myślenia od operacji na konkretach dopiero się kształtują. Przełom szóstego i siódmego roku życia to ważny okres w rozwoju – zarówno w kontekście poznawczym, jak i biologicznym. Ciało dziecka intensywnie rośnie, nabiera siły, wytrzymałości i sprawności, dochodzi do wymiany uzębienia, a mózg osiąga wielkość porównywalną z mózgiem dorosłych. Z powodu wszystkich doświadczanych zmian dziecko dopiero zapoznaje się z instrukcją obsługi nowego „ja”, odkrywa swoje możliwości i rozwija koordynację funkcji. Zanim sprawność ciała i integracja procesów umysłowych osiągną optymalny poziom, w przypadku niektórych dzieci mogą minąć nawet dwa–trzy lata.

Zaburzenia integracji sensorycznej

Chociaż nieprawidłowości przetwarzania i integrowania bodźców zmysłowych najczęściej intensywnie manifestują się u dzieci młodszych, to zaniedbanie terapii SI ma swoje konsekwencje w całym życiu człowieka. Wyciszenie pewnych objawów wynika zazwyczaj z mechanizmów kompensacyjnych i zmiany form aktywności, które następują wraz z wiekiem. Nie znaczy to jednak, że problem znika.

Zachowania dziecka, które mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach integracji sensorycznej, to: 

• wykonywanie czynności samoobsługowych niezdarnie lub z trudem, 
• stała obecność siniaków i zadrapań, 
• trudności w nauce i wykonywaniu niektórych czynności ruchowych (zwłaszcza tych wymagających koordynacji – jak jazda na rowerze), 
• potykanie się, 
• zderzanie z innymi ludźmi lub przedmiotami, 
• nietypowy uchwyt przedmiotów w wybranych czynnościach manipulacyjnych, 
• poszukiwanie ruchu i aktywności. 

Warto pamiętać, że objawy wynikające z nieprawidłowości w integracji sensorycznej mogą być niejednorodne i dotyczyć zaburzeń modulacji sensorycznej (nadwrażliwości, podwrażliwości i poszukiwania stymulacji sensorycznej), zaburzeń ruchowych oraz różnicowania sensorycznego. 

ADHD

Niektóre objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą kojarzyć się z typowym zachowaniem charakterystycznym dla nieuważnego dziecka. Są to przede wszystkim: 

• zapominalstwo, 
• ciągła potrzeba ruchu, 
• beztroska, 
• niekiedy także skłonność do zachowań ryzykownych, 
• trudności z utrzymaniem porządku i organizacją przestrzeni osobistej, 
• trudności z koncentracją uwagi,
• częste skupianie się na własnych myślach, czyli „bujanie w obłokach”.

Skrzyżowana lub nieustalona lateralizacja

Brak ustalonej dominacji prawej lub lewej strony ciała w zakresie funkcji oka, ucha, ręki i nogi (w takim przypadku dziecko korzysta dowolnie z jednej i drugiej strony ciała bez dominującego wzorca) lub lateralizacja skrzyżowana (przykładowo, dominują prawe oko i noga, ale lewe ucho i ręka) są związane z nieharmonijną współpracą półkul mózgowych i niedojrzałością układu nerwowego. 

Zachowania uwarunkowane zaburzoną lub skrzyżowaną lateralizacją, które są charakterystyczne dla nieuważnego dziecka, to: 

• trudności w manipulowaniu przedmiotami, 
• niezdarność, 
• problemy z pamięcią i koncentracją uwagi, 
• nadaktywność ruchowa,