Spotykamy w swojej pracy dzieci w wieku przedszkolnym różniące się miedzy sobą zachowaniem, funkcjonowaniem w grupie, sposobami radzenia sobie z emocjami, rozmaitymi trudnościami, z którymi się mierzą. Możemy mieć do czynienia z dzieckiem, które stroni od kontaktów z rówieśnikami, dobrze czuje się na uboczu, jest wycofane i spokojne. Czy w każdym takim przypadku można mówić o występowaniu nieśmiałości?
Gdy nauczyciel zauważa w grupie dziecko, które wstydzi się w różnych sytuacjach, trzyma się na uboczu, jest dość ciche i spokojne, to bardzo często tego typu dzieci są określane po prostu jako nieśmiałe. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, jak ważna w takim przypadku jest wnikliwa obserwacja dziecka oraz wywiad z jego rodzicem/opiekunem. To o tyle istotne, iż może się zdarzyć, że dziecko określane przez nauczyciela jako nieśmiałe i wstydliwe, tak naprawdę boryka się z mutyzmem wybiórczym.
Nieśmiałość a mutyzm
Warto podkreślić, że nieśmiałość to cecha charakteru i jest związana również z temperamentem dziecka. Podobny styl zachowania (małomówność, spowolnienie, trudności w zawiązywaniu relacji) dziecko prezentuje cały czas w różnych miejscach i wobec różnych osób. Nieśmiałość utrudnia dziecku kontakty społeczne, ale nie uniemożliwia.
Natomiast funkcjonowanie z mutyzmem wybiórczym jest inne. Mutyzm wybiórczy nie jest związany z osobowością dziecka, to zaburzenie lękowe, którego kryteria diagnostyczne uwzględniają następujące elementy:
- Dziecko posiada rozwinięte kompetencje językowe (umie poprawnie mówić), których używa w określonych sytuacjach (np. w domu), jednak w innych (najczęściej w przedszkolu, w szkole) nie mówi z pełną konsekwencją.
- Zaburzenie trwa co najmniej jeden miesiąc (nie licząc pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację dziecka do nowej placówki).
- Brak mowy wpływa negatywnie na komunikację społeczną dziecka, jego osiągnięcia edukacyjne, zaburza funkcjonowanie w innych istotnych obszarach życia.
- Brak mowy nie wynika z zaburzeń mowy czy innych zaburzeń psychicznych.
- Brak mowy nie jest wynikiem nieznajomości języka czy braku wiedzy dziecka.
Obraz dziecka nieśmiałego
Z kolei dziecko nieśmiałe cechuje się unikaniem kontaktów społecznych, bardzo często stoi z boku grupy, bawi się samo w oddaleniu od innych. Te śmielsze osoby preferują mniejsze grupy rówieśników, wtedy widać ich poprawę funkcjonowania w porównaniu z przebywaniem w większej grupie. Dziecko nieśmiałe może mówić cicho, rzadko zgłaszać się np. do pomocy w sali, trudno mu współpracować z rówieśnikami – najczęściej podejmuje bierną postawę w pracach grupowych i podporządkowuje się liderom. Preferuje zabawę samotną, ale potrafi bawić się z innymi, będąc „obok”.
