Nawiązywanie relacji z innymi, zdolność do adaptacji w nowych sytuacjach w większości zależą od psychicznego rozwoju dziecka. To zaś proces, w którym wszystko ewoluuje. Dziecko nie staje się od razu dorosłym, więc trudno oczekiwać od niego „dorosłych” reakcji i zachowań. Czas intensywnego rozwoju psychicznego będzie więc wiązał się z różnymi wyzwaniami, zmartwieniami i lękami, których rodzice i nauczyciele powinni być świadomi.
Rozwój psychiczny dziecka przebiega nieregularnie i można go porównać do spirali, składającej się z okresów równowagi i nierównowagi, czyli mniejszych i większych wyzwań rozwojowych, którym dziecko musi sprostać. Dawniej okresy nierównowagi nazywano buntem, co prowadziło do postrzegania dziecka jako terrorysty lub manipulanta. W rzeczywistości zachowanie dziecka w tym czasie opowiada najczęściej o jego trudnościach, braku kompetencji, bezsilności, niezaspokojonych potrzebach oraz pragnieniu uwagi i wsparcia.
Przemiany w zachowaniu dziecka
Poniższa tabelka wskazuje na przemiany w zachowaniu dziecka (oprac. na podstawie F.L. Ilg, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy).
| 2 lata | 5 lat | 10 lat | Czas spokoju i pewności |
| 2 lata i 6 miesięcy | 5 lat i 6 miesięcy – 6 lat | 11 lat | Czas załamania |
| 3 lata | 6 lat i 6 miesięcy | 12 lat | Czas harmonii i równowagi |
| 3 lata i 6 miesięcy | 7 lat | 13 lat | Czas uwewnętrznienia |
| 4 lata | 8 lat | 14 lat | Czas żywiołowości i ekspansywności |
| 4 lata i 6 miesięcy | 9 lat | 15 lat | Czas uwewnętrznienia – uzewnętrznienia, niepokój, ,,neuroza” |
| 5 lat | 10 lat | 16 lat | Czas spokoju i pewności |
Czasami intensywność trudnych zachowań u danego dziecka jest tak ogromna, że bez odpowiedniej wiedzy możemy odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z zaburzeniem. Tymczasem w wielu przypadkach zachowania dziecka są związane z okresami nierównowagi – i są typowe dla danego wieku. Nie ulega jednak wątpliwości, że dużą rolę odgrywają też czynniki indywidualne, takie jak temperament, środowisko, sytuacja zdrowotna itp.
Charakterystyka typowych dla danego wieku cech i zachowań
Warto zatem usystematyzować wiedzę o zachowaniach, cechach i reakcjach odpowiednich dla określonego wieku dziecka (od 7 do 14 lat), co może ułatwić nauczycielom zrozumienie swoich podopiecznych. Ponadto zestawienie najbardziej typowych cech uzupełnia wskazanie na najczęściej występujące lęki u dzieci w tym wieku.
Siedmiolatek
Jest spokojny, jednak często towarzyszy mu pewnego rodzaju krytycyzm, negatywizm i np. zamiast okazywać radość, narzeka. Siedmiolatek uważa, że wszyscy są przeciwko niemu, czuje się źle traktowany, może stosować groźby ucieczki. Ciągłe niezadowolenie jest widoczne na jego twarzy. Typowa dla niego jest również obojętność, która powoduje, że nie ma ochoty dociekać swoich racji i praw. Pokój jest dla niego królestwem, może spędzać tam w samotności długie godziny, jest „strażnikiem” swoich rzeczy. Uwielbia poznawać losy innych, dlatego czytanie, oglądanie telewizji lub nawet słuchanie radia staje się jego ulubionym zajęciem. Siedmiolatek potrzebuje aktywności dłoni, którą często odnajduje w rysowaniu. Wiele dzieci w tym wieku odkrywa ołówek i szkicowanie pochłania je do reszty.
Siedmioletni uczeń wykazuje się ogromną kreatywnością, nadmiar pomysłów powoduje, że nie zawsze wystarcza mu energii na doprowadzenie zadań do końca. W zakresie umiejętności intelektualnych można zaobserwować dobre i złe dni, warto różnicować pod tym względem materiał szkolny.
Siedmioletnie dzieci ciągle jeszcze mogą ssać kciuk, obgryzać paznokcie lub jąkać się, zaczynają to dostrzegać, starają się z tym walczyć. Może wystąpić u nich nerwowe mruganie oczami, bóle i zawroty głowy. Pojawiają się niekontrolowane, nierówne ruchy, czasem bóle i zawroty głowy.
U dzieci w tym wieku dominują lęki wizualne, np. boją się piwnic, ciemności, strychów. Wyobraźnia powoduje, że cień staje się duchem, ktoś czai się w szafie, pod łóżkiem lub w domu na pewno jest włamywacz. Zwykła informacja usłyszana w radiu lub telewizji nieraz urasta do rangi strasznej historii. Dodatkowo występuje lęk przed spóźnieniem się do szkoły lub przed brakiem akceptacji ze strony innych ludzi.
