Aż do 2028 r. zaplanowano wdrażanie projektu Modelu Wsparcia Międzysektorowego dzieci i rodzin, ale już teraz można wspomnieć, jakie efekty przyniosła dotychczasowa praca uczelni zaangażowanych w ten projekt, jakie są plany na następne lata i jaką rolę w nich odegra poradnia psychologiczno-pedagogiczna i jej pracownicy.

Niełatwym zadaniem jest próba zaprezentowania obszernego materiału, obejmującego założenia i korzyści płynące z rozpisanego na wiele lat (do 2028 r.) wdrożenia projektu Modelu Wsparcia Międzysektorowego (MWM) dzieci i rodzin. W niniejszym tekście przedstawione zostaną jednak owoce dotychczasowej dwuletniej pracy uczelni zaangażowanych w projekt, przyszłe plany i przygotowania do udziału pracowników poradni oraz ich organów prowadzących. Dzięki rozmowie z koordynatorami projektu, realizowanego na Uniwersytecie Śląskim, prof. Zenonem Gajdzicą oraz prof. Edytą Widawską, możemy streścić dyskusję nad zidentyfikowanymi problemami i ich możliwymi rozwiązaniami przez pryzmat narzędzi zarządczych oraz identyfikację luk systemowych.

Teoretyczne założenia projektu

Od kwietnia 2022 r. na kilku uczelniach wyższych (takich jak: Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie) realizowany był projekt badawczy, w którym opracowano teoretyczne założenia modelu wsparcia udzielanego na poziomie lokalnym dzieciom, uczniom i ich rodzinom w tzw. podejściu międzysektorowym. Podejście to zakłada współpracę różnych sektorów edukacji, zdrowia, pomocy rodzinie i zabezpieczenia społecznego.

Uczelnie zaproponowały zestaw narzędzi, które następnie posłużyły do przeprowadzenia badań dzieci i młodzieży. Na podstawie ich wyników można było opracować działania wspierające i sprawdzić skuteczność udzielonego wsparcia. W pilotażu brały udział poradnie psychologiczno-pedagogiczne i zespoły szkół z terenu całej Polski. W rezultacie została opracowana propozycja kompleksowego modelu wsparcia. Ten etap działań przybliża prof. Widawska (Uniwersytet Śląski), zastępczyni koordynatora projektu MWM:

„W trakcie realizacji tego dwuletniego projektu współpracowały z nami 144 osoby z 36 powiatów z terenu całej Polski, które realizowały zadania koordynacyjne. Opracowany i wdrożony przez nas model wsparcia międzysektorowego funkcjonuje w oparciu o trzypoziomową strukturę. Mieliśmy więc koordynatorów w centrach powiatowych (poziom pierwszy) oraz w instytucjach koordynujących (poziom drugi), ulokowanych np. w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ale – co warto podkreślić – w niektórych powiatach tę rolę pełniły inne instytucje, jak centra wspierania rodzin. Chodziło przecież o to, by ten model odpowiadał faktycznym potrzebom i zasobom w poszczególnych powiatach, by system był na tyle elastyczny, aby mogły się w nim odnaleźć zarówno jednostki samorządu terytorialnego, które mają dużo zasobów, ale też i takie, w których system nie funkcjonuje tak sprawnie. Na późniejszym etapie, gdy prowadziliśmy badania wśród dzieci, jedna osoba koordynowała działania realizowane w odniesieniu do dzieci do szóstego roku życia, czyli do rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, a druga – badania osób uczących się w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych”.

Pomocny kwestionariusz w pracy nauczyciela

Wśród wspomnianych narzędzi znalazł się kwestionariusz szkolny oceny funkcjonalnej (KSZOF), przydatny w pracy nauczyciela. Tak jego rolę i zalety wyjaśnia prof. Gajdzica (Uniwersytet Śląski), koordynator projektu:

„Osoba, która go wypełnia, ma wiedzę pedagogiczną, jaką powinien mieć każdy nauczyciel. Podstawowym warunkiem jest znajomość dziecka, bo nauczyciel stwierdza, co dane dziecko potrafi i w jakim stopniu. Na tym poziomie szkolnym przypatrujemy się zachowaniom społecznym, by na tej podstawie zauważyć ewentualnie jakieś trudności dziecka. Ocena funkcjonalna jest punktem wyjścia do szerszej diagnozy. Warto tu wspomnieć, jakie wyniki uzyskaliśmy w trakcie naszych badań: około 60–70 proc. uczniów nie potrzebuje szczególnego wsparcia; kolejna grupa to kilkanaście procent dzieci, które skorzystają ze wsparcia bieżącego, realizowanego w szkole, przez nauczyciela przedmiotu, pedagoga szkolnego i psychologa. Dopiero gdy wynik oceny funkcjonalnej wskazuje na głębszą potrzebę wsparcia – a to dotyczyło niespełna 10 proc. badanych – dziecko jest kwalifikowane do głębszej oceny i w efekcie do drugiego albo trzeciego poziomu wsparcia. Tu pojawia się poradnia psychologiczno-pedagogiczna i inni specjaliści, którzy podejmują adekwatne działania. Obecnie w poradniach są ogromne kolejki, a ich pracownicy głównie koncentrują się na wydawaniu takich zaleceń, które mogłyby być przynajmniej po części wykonane przy pomocy tej oceny funkcjonalnej. Sam pracowałem kiedyś w szkole i gdybym miał taki prosty kwestionariusz szkolnej oceny funkcjonalnej, byłby dla mnie wielką pomocą. Tak też mówili nam nauczyciele biorący udział w badaniach. A samo wypełnienie arkusza trwa, po nabyciu pewnej biegłości, około dziesięciu minut”.

Ważne!
Zaproponowane rozwiązania systemowe w Modelu Wsparcia Międzysektorowego mają podnieść jakość i zapewnić dostępność wsparcia oferowanego dzieciom i ich rodzinom blisko miejsca zamieszkania.

Kolejne etapy prac

Dalsze prace nad projektem są koordynowane przez zespół ekspertów ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ich celem jest m.in.:

• wdrożenie w codziennej pracy podejścia biopsychospołecznego (to przyjęcie założenia, że zdrowie oznacza nie tylko nieobecność choroby czy jakiegoś deficytu, ale pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. W ramach takiego podejścia wsparcie nie ogranicza się do „leczenia” tego, co zostało zdiagnozowane jako wymagające naprawy – czy to w ramach funkcjonowania organizmu czy rodziny, ale do wspomagania jednostki i otoczenia, by mogła funkcjonować optymalnie),
• wprowadzenie do praktyki wsparcia dzieci i młodzieży ujednoliconego modelu pracy, zestandaryzowanego dla wszystkich publicznych poradni w kraju,
• wypracowanie i wdrożenie modelu efektywnej komunikacji i współpracy z placówkami edukacyjnymi oraz jednostkami samorządu terytorialnego,
• podniesienie kompetencji z zakresu oceny funkcjonalnej oraz koordynacji wsparcia realizowanego w ujęciu międzysektorowym.