Wspomaganie umiejętności grafomotorycznych to jedno z częstych zaleceń, które w ostatnim czasie jest wskazywane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Warto jednak najpierw zastanowić się, dlaczego dzieci tak często mają problem w prawidłowym chwycie narzędzia piśmienniczego, z czego może wynikać ich duża męczliwość i złe pismo?

Trudności grafomotoryczne u dziecka skłaniają osoby z jego najbliższego otoczenia do dociekania przyczyn. To od specjalistów (nauczycieli, pedagogów, terapeutów, wspomagających rozwój motoryki małej) rodzice często dowiadują się o czynnościach, które z pozoru mogą wydawać się nieistotne, a są bardzo ważne dla kształtowania umiejętności pisania. Artykuł ten pomoże w zrozumieniu problemu i szerzeniu wiedzy o wczesnych doświadczeniach z układu równowagi i czucia ciała, które powinny zbierać dzieci.

Przyczyny problemów

Czynników zakłócających pracę ręki może być wiele, co więcej, nie zawsze wynikają one z nieprawidłowości i fizjologii samej ręki. Nieprawidłowy chwyt, trudności manipulacyjne, a tym samym osłabione umiejętności w obszarze małej motoryki mogą mieć różne przyczyny. Będą to np.:

• zaburzenia percepcji wzrokowej i nieprawidłowo funkcjonującego narządu wzroku,
• zaburzenia emocjonalne,
• trudności lateralizacyjnye,
• problemy w obszarze szeroko pojmowanej organizacji mózgu, w tym czucia i równowagi.

Warto pamiętać o pewnej zależności – aktywność ruchowa wpływa na rozwój szkieletu, aktywność czuciowa działa zaś na układ nerwowy, a każdy obszar w mózgu jest uzależniony od innych. Co będzie wpływało przede wszystkim na pracę ręki? Będą to szeroko rozumiane trudności sensomotoryczne. W tym aspekcie kluczowe jest zwrócenie uwagi na układy związane z czuciem i równowagą, które wpływają na dystrybucję napięcia mięśniowego i mają duże znaczenie dla np. rozwoju reakcji równoważnych.

Z jakim problemem boryka się coraz więcej dzieci?

W wyniku prowadzonych obserwacji i diagnoz w poradniach zauważamy, że coraz powszechniejsze u dzieci stają się trudności z przetwarzania bodźców sensorycznych, które ściśle przekładają się na deficyty, w tym trudności grafomotoryczne. Innymi słowy, coraz częściej dzieci prezentują reakcje równoważne, które nie rozwijają się w sposób naturalny i harmonijny na tyle, aby móc stanowić bazę do przyszłej pracy ręki.

Dlatego tak ważne jest skierowanie uwagi na organizm i mechanizmy kompensacyjne, które przybiera ciało. Ręka i sposób trzymania narzędzia to właśnie efekt tego, jak dziecko stara się poradzić sobie z pewnym brakiem czucia i prawidłowego zrównoważenia ciała.

Rozwój motoryczny u dziecka

Każdy wewnętrzny układ oraz poszczególne w nim części ciała (tj. ręka, stopa) są ze sobą połączone. Ich rozwój uwarunkowany jest prawami rozwoju motorycznego, pojawia się więc zależność między akcjami równoważnymi i funkcją stopy a kwestią ręki.

Istnieje kilka charakterystycznych praw kierunku rozwoju motorycznego:

• od góry, czyli od głowy do nóg, 
• od części centralnych do dystalnych,
•  od ruchów niekontrolowanych do celowych,
• od ruchów prostych do złożonych.

Pojawia się także stopniowe przejmowanie kontroli ciała i ruchu przez wyższe piętra ośrodkowego układu nerwowego i wyhamowanie aktywności tonicznych, które dają możliwość integracji napięcia posturalnego we wzorze równowagi. To wszystko działa równocześnie, kiedy dziecko zdobywa doświadczenie sensomotoryczne, tym samym rozwija bardzo ważne umiejętności, które wpływają zarówno na ilościowe, jak również jakościowe cechy.

Za końcowy pierwszy etap rozwoju można przyjąć uzyskanie przez dziecko postawy pionowej, kiedy trzyma się na płaszczyźnie dwóch stóp. Jednak umiejętność stania i prawidłowego obciążenia dwóch stron (prawej i lewej kończyny) kształtuje się już w pierwszych miesiącach życia, gdzie stopy są tylko częścią wzorca ruchowego całego ciała.

Dziecko wykonuje szereg ruchów w synergiach mięśniowych, aby w przyszłości móc stanąć. Początkowo leży na brzuchu i podnosi głowę, następnie pełznie, później czworakuje. Stopniowo dojrzewające coraz wyższe ośrodki pozwalają precyzyjnie sterować ruchami i skojarzeniami. Następuje zaawansowana inerwacja, czyli wydłużanie się wypustek nerwowych i tworzenie połączeń z włóknami mięśniowymi. Odgrywa ona również kluczową rolę w opanowaniu przez dziecko czynności ruchowych.

Inerwacja drobnych mięśni, np. dłoni, ma miejsce później niż wielkich mięśni. Zatem analogicznie jak w kwestii stóp i reakcji równoważnych, ręce również powinny przejść w sposób harmonijny przez poszczególne części i etapy rozwoju. Przy czym kluczowe stają się tu zmysły wewnętrze i układ równoważny, który jeśli nie funkcjonuje dobrze, to z dużym prawdopodobieństwem przyczyni się do tego, że ręka będzie musiała zmierzyć się z kompensacjami i wykształcić własny sposób, aby zafunkcjonować w czynnościach grafomotorycznych. To wzorzec, który często jest określany w diagnozach jako nieprawidłowy chwyt.

Ważne!