W sytuacji zagrożenia życia reagujemy na trzy sposoby: ucieczką, walką lub zamrożeniem. Nasz ludzki repertuar odpowiedzi, choć opiera się na tych strategiach, to przyjmuje różne, nie zawsze oczywiste postaci. Dlatego czasami pewne reakcje, o których słyszymy lub które obserwujemy, mogą nam wydawać się dziwne, nieprzystające. Niemniej zawsze chodzi o to samo – o bezpieczeństwo, o przetrwanie. Wiedza ta przydaje się, gdy pracujemy z osobami, które mają za sobą traumatyczne przeżycia i doświadczają objawów stresu pourazowego.

Nie tak dawno ukazały się badania, w których sprawdzano, jaki odsetek Polaków ma objawy stresu pourazowego – według nich odczuwa je już co piąty badany, co stawia nas w światowej czołówce. Mówimy tutaj o dość sporej różnicy, ponieważ średnia światowa oscyluje miedzy 5 a 10 proc., podczas gdy wspominane badania wskazują na ok. 19 proc. dla Polski. Związane jest to oczywiście z doświadczeniem drugiej wojny światowej oraz z brakiem dostępu do profesjonalnej pomocy w przypadku traumy.

O ile większość ludzi w ciągu życia jest narażona na doświadczenia, które mają charakter wydarzeń traumatycznych, o tyle tylko u części osób możemy mówić o pojawieniu się zespołu stresu pourazowego i objawów z nim związanych. Szansa, że w swojej pracy spotkamy kogoś z doświadczeniem traumatycznym lub jakąś formą stresu pourazowego, jest jednak spora.

Czym jest PTSD?

Zespół stresu pourazowego (PTSD – Post Traumatic Stress Disorder) to reakcja na ciężki stres – bezpośrednie lub pośrednie zagrożenie życia. PTSD może powstać w wyniku zdarzeń takich jak wojna, katastrofy, ekspozycja na przemoc (doświadczenie przemocy lub bycie świadkiem przemocy skierowanej wobec innych osób), inny długo działający stres lub doświadczenie ciężkiej choroby. Za doświadczenia traumatyczne uznaje się m.in. działania wojenne, gwałt, katastrofy naturalne, pożary bądź inne groźne zjawiska pogodowe (np. trzęsienie ziemi, tornada), a także sytuacje indywidualnie trudne dla jednostki, jak utrata najbliższych. Oczywiście uwzględnić trzeba indywidualne interpretacje danego zdarzenia.

Ważne!
Warto pamiętać, że to, co dla jednej osoby ma znamiona sytuacji traumatycznej, dla drugiej nie musi ich mieć. Współcześnie rozpoznajemy również zaniedbania okresu dzieciństwa (nie tylko fizyczne, ale również emocjonalne) jako możliwe podłoże PTSD.

O tym, czy ktoś uchroni się przed PTSD, oprócz czynników jednostkowych (np. odporności na stres), może decydować też m.in. reakcja otoczenia. Osoby, które po zdarzeniu traumatyzującym spotkały się ze wspierającą reakcją ze strony innych osób i zostały otoczone opieką, mają znacznie mniejszą szansę na rozwinięcie PTSD.

Charakterystyczne objawy

Kryteria diagnostyczne PTSD obejmują cztery kategorie objawów:

1. Wspomnienia, wyobrażenia, myśli (tzw. intruzje) występujące wbrew woli – w tym flashbacki, koszmary senne i reakcje fizjologiczne, które zbliżone są do tych pojawiających się w trakcie trwania wydarzenia traumatycznego.
2. Stale obniżony nastrój, negatywne przekonania.
3. Unikanie wszelkich aktywności, rzeczy, myśli i uczuć, które mogą przypominać wydarzenie, a także społeczna izolacja.
4. Nadmierne pobudzenie związane z lękiem i zachowaniem dużej czujności (ustawiczne skanowanie otoczenia w celu poszukiwania potencjalnego zagrożenia).

Charakterystyczne będą również objawy takie jak: bezsenność, problemy z koncentracją i zapamiętywaniem, rozkojarzenie i rozdrażnienie. Ponieważ niejednokrotnie leczenie PTSD wiąże się z włączeniem farmakoterapii, ważna jest dobrze przeprowadzona diagnoza.

Edukacja i ważne kierunki działań 

Chociaż edukację dotyczącą traumy – jej rodzajów i wpływu na funkcjonowanie ludzi – warto zacząć od profesjonalistów (czyli np. kadry poradni), to niemniej ważne jest edukowanie środowiska społecznego w tym zakresie. Edukacja pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego ktoś reaguje w taki, a nie inny sposób, zmniejsza się dzięki niej napięcie i zagubienie u osób doświadczających objawów PSTD. Niektóre reakcje czy objawy mogą wydawać się dziwne i dlatego właśnie tak istotna jest rzetelna wiedza w tym zakresie.