Jakie korzyści przynosi ruch i wchodzenie w relacje z innymi w terapii dzieci i młodzieży z zaburzeniami i deficytami rozwojowymi? Przede wszystkim można dzięki nim wielopłaszczyznowo wspomagać ich rozwój. Przyglądamy się więc bliżej zabawom relacyjnym z Metody Ruchu Rozwijającego oraz potencjałowi, jaki ma Sala Doświadczania Świata, znana z metody Snoezelen. Połączenie tych dwóch metod pomoże wspierać działania terapeutyczne, a przykłady praktycznego zastosowania zabaw relacyjnych z wykorzystaniem przestrzeni Sali Doświadczania Świata mogą być jedną z inspiracji do działań z dziećmi i młodzieżą.

Nie wszyscy rozwijają się prawidłowo od chwili poczęcia. Zaburzenia rozwojowe to wszelkie niekorzystne odchylenia w budowie organizmu lub sposobie funkcjonowania od prawidłowego poziomu rozwoju dla danego okresu rozwojowego. W klasyfikacji DSM IV wyróżnia się cztery kategorie zaburzeń:

• emocjonalne,
• uogólnione zaburzenia rozwojowe charakteryzujące się niedoborem zdolności intelektualnych, komunikacyjnych i społecznych,
• zaburzenia odżywiania i nawyków,
• zaburzenia zachowania związane z brakiem kontroli.

Nie da się ukryć, że jak najwcześniejsze wykrycie deficytów lub zaburzeń rozwojowych oraz podjęcie wielopłaszczyznowej interwencji terapeutycznej będą kluczowe. O efektywności terapii z pewnością decydują też trafnie dobrane metody. Jeśli nie nastąpi proces usprawniania, istnieje wówczas zagrożenie pogłębienia deficytów, a dziecko będzie miało poważne trudności w funkcjonowaniu.

Wpływ ruchu na zdrowie i samopoczucie

W okresie rozwojowym dziecka aktywność ruchowa wpływa na jego samopoczucie i zdrowie psychofizyczne, dzieje się tak m.in. dzięki poczuciu zadowolenia z własnej kondycji oraz licznym możliwościom odkrywania swoich mocnych stron i talentów. Dzięki aktywności fizycznej poprawiają się relacje społeczne i umiejętność współpracy. Dziecko przez aktywność ruchową profiluje poczucie własnej kompetencji, uczy się prawidłowego radzenia sobie ze stresem, panowaniem nad emocjami, odnajdowania się w sytuacjach nowych bądź trudnych. Warto więc podkreślić, że dzieci z niepełnosprawnościami czy z deficytami fizycznymi bądź psychicznymi też potrafią odczuć radość z ruchu.

Metoda Ruchu Rozwijającego

Fundamentalne znaczenie dla rozwoju jednostki ma wspomniany już ruch, ale również nawiązywanie relacji z innymi ludźmi. W tej kwestii z pomocą mogą przyjść założenia Metody Ruchu Rozwijającego (dalej zamiennie: MRR) opracowane przez Weronikę Sherborne, nazwane zabawami relacyjnymi. Wspomniana metoda służy wspieraniu rozwoju osób w każdym wieku – także dorosłych – zarówno tych rozwijających się prawidłowo (stymulacja rozwoju), jak i tych z różnymi dysfunkcjami (autyzm, upośledzenie umysłowe, porażenie mózgowe, zespół Downa, zaburzenia emocjonalne i zachowania). Metodę tę można stosować również profilaktycznie, w formie zapobiegania potencjalnym zaburzeniom oraz w formie wsparcia podczas przeżywania przez jednostkę sytuacji trudnych. Terapeuci pracujący MRR określają ją także jako trening uważności, sposób na poszukiwanie swojej tożsamości oraz niewerbalny trening interpersonalny.

Metoda Ruchu Rozwijającego obejmuje pracę ruchową w trzech obszarach:

• świadomości własnego ciała,
• świadomości obecności drugiej osoby,
• świadomości przestrzeni.

Podstawami w zdobywaniu doświadczeń ruchowych są: dotyk, poczucie równowagi i odczuwanie tego, co znajduje się wokół (ludzie, rzeczy). Prostota tej metody sprawia, że jest ona jedną z najczęściej stosowanych w terapii różnego rodzaju zaburzeń i trudności rozwojowych.

Kategorie ruchu i doświadczeń ruchowych

W metodzie Weroniki Sherborne wyróżnia się kilka kategorii ruchu:

• prowadzący do poznania własnego ciała – prowadzi do ukształtowania się własnej tożsamości, czyli wyodrębnienia własnego „ja” od otoczenia „nie-ja”,
• kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym – pozwala wytworzyć orientację w przestrzeni, aby na tym fundamencie mógł wytworzyć się związek między człowiekiem a otoczeniem,
• wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem – celem jest zachęcanie uczestników zajęć do nawiązania pozytywnych i znaczących kontaktów z innymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu potrzeb oraz zaufaniu,
• prowadzący do współdziałania w grupie – realizowany cel jest tożsamy, jak powyżej, z tą różnicą, iż ćwiczenia wykonuje się z całą grupą,
• kreatywny – spontaniczny i swobodny ruch (np. taniec wyzwolony) pomagający w twórczy sposób wyrazić „siebie”.

Warto wiedzieć, że MRR realizowana jest w trzech typach doświadczeń ruchowych:

1. Ruch „z kimś” – opiera się na uświadomieniu sobie potrzeb i możliwości drugiej osoby, przybrania wobec niej postawy opiekuńczej.
2. Ruch „razem” – podstawą relacji jest tożsamy stopień zaangażowania obu stron, który prowadzi do wytworzenia harmonii, równowagi, zaufania, bezpieczeństwa.