STAN PRAWNY NA 5 MARCA 2024

Nowe przepisy, na mocy których, począwszy od września 2024 r., nauczyciele będą mieli prawo do emerytur bez względu na wiek na nowych zasadach, zostały dodane do Karty nauczyciela w lipcu 2023 r. W następnych latach ze świadczenia będą mogły korzystać kolejne grupy nauczycieli. Warto zatem już teraz przyjrzeć się nauczycielskim emeryturom bez względu na wiek w nowej odsłonie i sprawdzić, na jakich zasadach będzie można z nich skorzystać.

Podstawa prawna nowych emerytur

Do końca 1998 r. system emerytalny przewidywał istnienie odrębnych zasad przechodzenia nauczycieli na emeryturę. Prawo do nauczycielskiej emerytury bez względu na wiek zachowali również nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., którzy do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki do jej uzyskania (określone w art. 88 ust. 1 KN). Tym samym prawa do nauczycielskiej emerytury bez względu na wiek zostali pozbawieni nauczyciele urodzeni w ww. okresie, którzy nie spełnili do 31 grudnia 2008 r. stawianych w art. 88 ust. 1 KN warunków. W rezultacie Ustawa o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw uregulowała kwestię przyznawania nauczycielskiej emerytury bez względu na wiek przez dodanie nowego art. 88a KN. Zgodnie z jego brzmieniem nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełnią łącznie następujące warunki:

• rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,
• mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela placówki za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
• nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a KN

– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z nowymi przepisami (art. 88a ust. 5–8 KN) nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (kwota minimalnej emerytury).

Co istotne, nauczyciele, którzy będą spełniać powyższe wymagania, będą mieli możliwość przejścia na emeryturę także wówczas, gdy ich stosunek pracy zostanie rozwiązany lub wygaśnie zgodnie z regulacjami art. 20 ust. 1, 5c i 7 KN. Nowelizacja wprowadzi też przepisy dotyczące zawieszania prawa do emerytury nauczycielskiej nabywanej na podstawie nowego art. 88a KN (oraz przepisy określające sytuacje, w których możliwe będzie zatrudnienie nauczycieli, którzy przeszli na emeryturę na podstawie tego przepisu).

Warto zauważyć, że nowe przepisy emerytalne dla nauczycieli będą wprowadzane etapami. Z nowej emerytury będzie można skorzystać od:

• 1 września 2024 r. – w przypadku nauczycieli urodzonych przed 1 września 1966 r.,
• 1 września 2025 r. – w przypadku nauczycieli urodzonych po 31 sierpnia 1966 r., a przed 1 września 1969 r.,
• 1 września 2026 r. – w przypadku nauczycieli urodzonych po 31 sierpnia 1969 r.

Jak zatem widać, w pewnym zakresie sposób korzystania z nowych emerytur bez względu na wiek pokrywa się ze starymi przepisami. Nie jest to jednak kalka z uprzednio obowiązujących przepisów, dlatego warto przeanalizować dokładnie poszczególne zasady korzystania z nowych emerytur nauczycielskich, aby wskazać istniejące różnice.

Rozpoczęcie pracy na stanowisku nauczyciela

Możliwość skorzystania z nowej emerytury będą miały wyłącznie te osoby, które rozpoczęły przed 1 stycznia 1999 r. (a więc najpóźniej 31 grudnia 1998 r.) faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku. Zakres stanowisk kwalifikowanych jako wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela (wychowawcy, innego pracownika pedagogicznego) może zatem różnić się w zależności od daty, z którą praca ta została rozpoczęta. Przykładowo, 31 grudnia 1998 r. warunek ten spełnią nauczyciele, którzy rozpoczęli faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w:

• publicznych przedszkolach, szkołach, zakładach kształcenia nauczycieli, placówkach doskonalenia nauczycieli oraz placówkach kształcenia ustawicznego,
• publicznych placówkach oświatowo-wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych,
• przedszkolach, szkołach i zespołach pozalekcyjnych zajęć wychowawczych, zorganizowanych w publicznych zakładach opieki zdrowotnej oraz w domach pomocy społecznej,
• zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych oraz w szkołach przy zakładach karnych,
• bibliotekach szkolnych i pedagogicznych, ośrodkach metodycznych, poradniach psychologiczno-pedagogicznych i w innych poradniach specjalistycznych,
• placówkach kształcenia artystycznego dzieci i młodzieży, placówkach opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, prowadzonych przez spółdzielnie, instytucje i organizacje społeczne, które działalność oświatowo-wychowawczą i kształcenie artystyczne prowadzą na podstawie statutu,
• urzędach organów administracji rządowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
• organizacjach społecznych oraz związkach zawodowych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
• szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.

Osiągnięcie okresów składkowych

Drugim warunkiem koniecznym do uzyskania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek jest osiągnięcie odpowiednich okresów składkowych i pracy. Do okresu składkowego zalicza się, zgodnie z art. 6 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, następujące okresy, którym odpowiadają określone dokumenty potwierdzające:

• okres ubezpieczenia (głównie pozostawanie w stosunku pracy czy prowadzenie działalności gospodarczej) – potwierdzenie dokonane przez ZUS bądź płatnika składek (np. w formie świadectwa pracy czy zaświadczenia),
• okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej – potwierdzenie dokonane przez ZUS bądź płatnika składek (np. w formie świadectwa pracy czy zaświadczenia),
• zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych: