STAN PRAWNY NA 16 STYCZNIA 2024
Głównym zadaniem kuratoriów oświaty jest oczywiście sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad szkołami. W zakresie kompetencji kuratoriów mieści się jednak jeszcze wiele innych kwestii, a dyrektorzy szkół są często zobowiązani do współpracy z tym organem. Jak w praktyce powinna przebiegać ta współpraca zgodnie z prawem oświatowym?
Kompetencje kuratorów oświaty
Wojewódzcy kuratorzy oświaty wykonują rozmaite zadania określone w przepisach prawa oświatowego w imieniu wojewodów. Chociaż nieustannie pojawiają się rozmaite pomysły dotyczące roli, jaką mieliby odgrywać kuratorzy oświaty – począwszy od planów całkowitej likwidacji tego stanowiska, a skończywszy na projektach przesadnego wzmocnienia ich funkcji – to w praktyce przepisy te do tej pory nie uległy istotnym zmianom.
Podstawowy katalog zadań i kompetencji związanych z pełnieniem funkcji przez kuratorów oświaty został określony w art. 51 Prawa oświatowego. Wskazuje on, że do zadań kuratora oświaty należą w szczególności:
- sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad publicznymi i niepublicznymi przedszkolami, innymi formami wychowania przedszkolnego, szkołami, placówkami oraz kolegiami pracowników służb społecznych, które znajdują się na obszarze danego województwa (wyłączając nadzór nad szkoleniami prowadzonymi w oddziałach przygotowania wojskowego),
- wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach określonych w przepisach oświatowych,
- współdziałanie z powołanymi przez JST radami oświatowymi,
- wykonywanie zadań organu wyższego stopnia w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do:
- organów jednostek samorządu terytorialnego – w sprawach publicznych szkół i placówek, zakładanych i prowadzonych przez osoby prawne i osoby fizyczne, oraz niepublicznych szkół i placówek,
- dyrektorów szkół – w sprawach z zakresu obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz w sprawach skreślenia uczniów z listy uczniów;
- realizowanie polityki oświatowej państwa, a także współdziałanie z organami jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu i realizowaniu odpowiednio regionalnej i lokalnej polityki oświatowej, zgodnych z polityką oświatową państwa,
- opracowywanie programów wykorzystania środków na dofinansowanie doskonalenia nauczycieli, wyodrębnionych w budżecie wojewody,
- organizowanie olimpiad, konkursów, turniejów, przeglądów oraz innych form współzawodnictwa i prezentacji osiągnięć uczniów szkół na obszarze województwa,
- współdziałanie z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi,
- współdziałanie z placówkami doskonalenia nauczycieli, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi i bibliotekami pedagogicznymi w realizacji zadań dotyczących diagnozowania, na podstawie wyników nadzoru pedagogicznego, potrzeb w zakresie doskonalenia nauczycieli,
- wspomaganie działania w zakresie organizowania egzaminów w szkołach,
- opiniowanie planów pracy publicznych placówek doskonalenia nauczycieli,
- opiniowanie arkuszy organizacji publicznych szkół i placówek (z wyjątkiem szkół i placówek prowadzonych przez ministrów) w zakresie ich zgodności z przepisami,
- współdziałanie z organami jednostek samorządu terytorialnego w zakresie kształtowania i rozwoju bazy materialnej szkół i placówek,
- współdziałanie z właściwymi organami, organizacjami i innymi podmiotami w sprawach dotyczących warunków rozwoju dzieci i młodzieży, w tym w przeciwdziałaniu zjawiskom patologii społecznej (może również wspomagać działania tych podmiotów),
- nadzorowanie i wspomaganie organizacji wypoczynku dzieci i młodzieży na obszarze województwa,
- koordynowanie organizacji dokształcania teoretycznego uczniów będących młodocianymi pracownikami,
- wykonywanie innych zadań określonych w przepisach odrębnych, w szczególności w zakresie obronności,
- koordynowanie organizacji dokształcania teoretycznego uczniów będących młodocianymi pracownikami.
Powyższy katalog nie wyczerpuje jednak wszystkich kompetencji kuratorów oświaty. Wynikają one również z innych przepisów prawa oświatowego i dotyczą przykładowo udziału w procedurze oceny pracy nauczyciela i dyrektora czy procedurze awansu zawodowego nauczycieli.
Odnośnie do spraw załatwianych przez kuratorów oświaty na podstawie decyzji administracyjnych należy wskazać zwłaszcza na:
- wydawanie polecenia usunięcia uchybień w pracy szkoły, polegających na prowadzeniu jej działalności z naruszeniem przepisów oświatowych (art. 56 ust. 1),
- przeniesienie ucznia podlegającego obowiązkowi szkolnemu do innej szkoły na wniosek dyrektora szkoły (art. 68 ust. 3),
- możliwość uchylenia w całości lub w części statutu szkoły publicznej w przypadku jego sprzeczności z prawem (art. 114).
Jak wspomniano, kurator będzie również pełnił funkcję organu wyższego stopnia nad dyrektorami szkół w sprawach dotyczących:
- wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły bądź odroczenia obowiązku szkolnego lub obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego,
- zezwolenia na spełnianie obowiązku szkolnego lub nauki poza szkołą,
- skreślenia ucznia niepodlegającego obowiązkowi szkolnemu z listy uczniów,
- odmowy udzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki oraz wyznaczenia uczniowi nauczyciela opiekuna.
Ważne!
Z punktu widzenia szkół najważniejszą kompetencją przysługującą kuratorowi oświaty jest jednak sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad publicznymi i niepublicznymi szkołami na obszarze danego województwa.
Nadzór pedagogiczny nad szkołami
Aktualnie obowiązujący zakres nadzoru pedagogicznego sprawowanego m.in. przez kuratorów oświaty określa art. 55 upo. Zgodnie z tym przepisem nadzór pedagogiczny polega na:
- obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół,
- ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół,
- udzielaniu pomocy szkołom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
- inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.
W zakresie wskazanym w pkt 1 i 2 powyżej nadzorowi podlegają obecnie w szczególności:
- posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć,
- realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania,
- przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki,
- przestrzeganie statutu szkoły,
- przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach,
- zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.
Kto sprawuje nadzór pedagogiczny w imieniu kuratora oświaty?
Kurator oświaty sprawuje zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego przy pomocy nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach tych organów lub podporządkowanych im jednostkach organizacyjnych (art. 60 ust. 8 upo.). Nauczyciele ci, wykonując czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego, mają prawo:
- wstępu do szkół,
- wglądu do prowadzonej przez szkołę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy,
- wglądu do znajdujących się w szkole dokumentów nauczycieli potwierdzających kwalifikacje do prowadzenia przydzielonych im zajęć,
- udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej (po uprzednim powiadomieniu o tym dyrektora szkoły),
- wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę,
- przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkoły.
Ważne!
Przepisy w aktualnym brzmieniu dają nauczycielom sprawującym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego prawo do wydawania dyrektorom szkół zaleceń wynikających z przeprowadzonych czynności wraz z terminem ich realizacji (art. 55 ust. 4).
