Lęk jest przeżyciem, które dotyczy wielu dzieci, zwłaszcza w młodszym wieku. Dla niektórych dorosłych dziecięce lęki to powód do zmartwienia, dla innych sygnał, aby zgłosić się po specjalistyczną pomoc. Warto wiedzieć, że część lęków naturalnie wpisuje się w proces rozwojowy. Jak wspierać młodego człowieka w radzeniu sobie z tym rodzajem niepokoju? Czy da się oswoić lęki?

Lęk często jest utożsamiany ze strachem, jednak w literaturze przedmiotu wskazano istotne różnice między nimi. Przykładowo – zdaniem psychoanlityczki i psychiatry Karen Horney – strach jest adekwatną reakcją na stan realnego niebezpieczeństwa i pełni funkcję adaptacyjną, ponieważ uruchamia mechanizm poradzenia sobie z sytuacją, tzn. unikanie lub ucieczkę. Jest istotny, ponieważ nie tylko ostrzega, ale także motywuje do działania.

Natomiast lęk może odnosić się do zagrożenia pozornego, bywa nieuświadomiony, także nieproporcjonalny, pojawia się przed wystąpieniem bodźca i stanowi swoisty alarm, a osoba, która go doświadcza, często nie potrafi jasno określić jego przyczyny. Co więcej, zdaniem prof. Philipa C. Kendalla, psychologa klinicznego dzieci i młodzieży, lęki są odbiciem oczekiwań otoczenia wobec dziecka na wczesnych etapach rozwoju.

Od strachu do lęku…

Istnieje teoria, że lęk jest nierozwiązanym strachem, co można rozumieć w ten sposób: powstaje on wówczas, kiedy człowiek nie ma możliwości zastosowania mechanizmów unikania lub ucieczki.

Zarówno strach, jak i lęk wywołują określone reakcje fizjologiczne, np.:

• bóle głowy,
• bóle brzucha, 
• wymioty, 
• zwiększoną potliwość, 
• drżenie rąk. 

Strach i lęk wpływają też na procesy poznawcze, takie jak przetwarzanie informacji czy koncentracja uwagi. Zdarza się, że towarzyszą im również zachowania unikowe czy wręcz przeciwnie, te nadmiernie kontrolujące. 

Ważne!
Drogą do poradzenia sobie z lękiem jest uświadomienie sobie przyczyn tego rodzaju niepokoju i (ponowne) uruchomienie działań adaptacyjnych. Mierzenie się ze swoim strachem może zaś zaowocować zdobyciem nowych umiejętności.

Kiedy lęk dziecka niepokoi, a kiedy jest w normie rozwojowej?

Nie ulega wątpliwości, że w ciągu życia doznawanie zarówno przyjemnych, jak i nieprzyjemnych uczuć jest naturalne. Niepokoić może jednak sytuacja, w której ładunek przeżywanych emocji przybiera tak wielkie rozmiary, że zaburza prawidłowe funkcjonowanie. W przypadku dzieci należy wziąć pod uwagę etap życia, na którym aktualnie są, ponieważ w pewnych okresach występują charakterystyczne lęki. Dotykają one większości maluchów. To zjawisko jest efektem procesu przystosowywania się ich organizmu do otoczenia oraz rozwoju wyobraźni.

Czego zatem obawiają się dzieci na poszczególnych etapach rozwojowych? Poniżej prezentujemy zestawienie najczęściej występujących lęków u dzieci:

• dwulatki – odgłosy pociągu, grzmotu, odkurzacza czy spłukiwanej wody, widok wielkich lub ciemnych przedmiotów, deszcz i wiatr, dzikie zwierzęta, wyjazd matki, przesuwanie przedmiotów, zaskakujące relacje przestrzenne (jak choćby zbliżająca się ciężarówka) itd.,
• trzylatki – ciemność, starsi ludzie, zwierzęta, włamywacze, policjanci, wieczorna nieobecność rodziców,
• czterolatki – odgłos silników, zwierzęta, ciemność, wyjście rodziców,
• pięciolatki (mniejsza liczba lęków): ciemność, przyziemne obawy (np. przed przewróceniem się, pogryzieniem przez psa itd.), lęk przed tym, że mama nie wróci do domu,
• sześciolatki