Obraz depresji dziecięcej czy młodzieżowej nie jest tak oczywisty, jakby mogło się wydawać. Znacznie zróżnicowane objawy, kontekst rodzinny i społeczny, elastyczność psychologiczna, odmienne kompetencje społeczne i doświadczenia, przebyte kryzysy rozwojowe, dostępna sieć wsparcia – to wszystko stanowi o jakości przeżywania problemów psychicznych. Co powinni wiedzieć pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych i szkół o problemie depresji?

Szacuje się, że co piąty młody człowiek przed osiągnięciem pełnoletniości może mierzyć się z pewnym rodzajem zaburzenia psychicznego, czyli długotrwałego dyskomfortu stanowiącego zagrożenie dla jego relacji i rozwoju. Dziecko może na różne sposoby pokazywać, że dotyczy je ten problem. Mówienie o swoim smutku, bezradności czy niskim poczuciu własnej wartości to wariant umożliwiający szybsze udzielenie wsparcia. Jednak jak podkreśla Krzysztof Szwajca, psychiatra dziecięco-młodzieżowy, zdecydowanie częściej depresja przejawia się w mniej jednoznaczny sposób. Od problemów ze skupieniem, przeszkadzania innym, poprzez wchodzenie w konflikty, stosowanie agresji, podejmowanie zachowań ryzykownych, aż po samookaleczenia. To wszystko zaś sprawia, że depresja to bardzo złożone zjawisko.

Cztery obrazy depresji u nastolatków

Antoni Kępiński wyróżnił cztery obrazy depresji u dojrzewających młodych ludzi:

1. Postać apatyczno-abuliczna – nastolatek ulega wewnętrznej dezorganizacji, można odnieść wrażenie, że nic go nie interesuje, odczuwa nudę i pustkę, które próbuje zagłuszyć muzyką, sięganiem po substancje psychoaktywne, działaniem niszczycielskim czy też aktywnością seksualną.
2. Postać buntownicza – występuje w niej wysoki poziom gniewu i agresji, a wyładowanie następuje w formie gwałtownej reakcji lub biernego oporu, nierzadko złośliwości. Gdy agresja nie może być wyładowana na zewnątrz, może przekształcić się w autoagresję.
3. Postać rezygnacyjna – nastolatek doświadcza dojmującego lęku przed przyszłością, przewiduje własne niepowodzenia, jest bezradny i nie wierzy w swoje możliwości, co prowadzi do rezygnacji z wielu aktywności.
4. Postać labilna – można ją poznać po dużej niestabilności nastroju, której podłożem jest poczucie bezsensu i pustki emocjonalnej.

Ważne!
Praca z nastolatkami w wieku 12–19 lat jest szczególnym wyzwaniem pod względem obserwacji trudności natury psychicznej.

Intensywne zmiany biologiczne, psychologiczne i społeczne to jeszcze nie wszystko, z czym mierzą się młodzi ludzie we wspomnianym okresie. Postawa buntu, negowanie zasad i autorytetów, dążenie do odrębności i poszukiwanie sensu to wyzwania rozwojowe, z którymi muszą się oni mierzyć. Ponadto, jeśli nastolatek z różnych względów cierpi z powodu zaburzenia psychicznego, nauczyciele stają przed niezwykle trudnym zadaniem odróżnienia, co jest zachowaniem typowo adolescencyjnym, a co może wynikać ze skłonności depresyjnych.

Jak rozpoznać depresję?

Warto mieć świadomość, co może być pierwszym sygnałem depresji. Do takich objawów należą zwłaszcza:

• obniżony nastrój pojawiający się rano i utrzymujący się przez większą część dnia, poczucie smutku i przygnębienia występujące prawie codziennie, niezależnie od zewnętrznych okoliczności,
• trudność w odczuwaniu przyjemności nawet z działań, które do tej pory pozwalały na doświadczanie komfortu,
• niski poziom energii lub szybsze męczenie się.

Dodatkowe, ale równie istotne objawy to:

• zaburzenia snu, zwłaszcza wczesne pobudki,
• problemy z pamięcią i koncentracją uwagi,
• niska samoocena,
• nadmierne i często nieuzasadnione poczucie winy,
• znaczne spowolnienie psychoruchowe,
• zmniejszenie lub zwiększenie apetytu,
• zaniedbany wygląd,
• myśli samobójcze.

Ważne!
Aby można było ocenić, czy nastolatek realnie mierzy się z początkami depresji, muszą pojawić się przynajmniej dwa podstawowe objawy, a także dwa dodatkowe, których czas trwania wynosi przynajmniej dwa tygodnie.