STAN PRAWNY NA 28 SIERPNIA 2023

Poznanie zasad prawnych dotyczących zapobiegania przemocy domowej jest kluczowe, zanim zacznie się projektować działania wspierające budowanie społecznego poczucia odpowiedzialności. Tym bardziej, że przepisy te uległy zmianie. Warto więc poznać prawo, a następnie, by ono rzeczywiście funkcjonowało, podjąć odpowiednie działania.

Zmiana w prawie

22 czerwca weszła w życie Ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja wprowadza zmiany nie tylko w Ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z lipca 2005 r., ale też w powiązanych z nią innych ustawach – m.in. w Kodeksie postępowania cywilnego, Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Kodeksie postępowania karnego, Ustawie o pomocy społecznej oraz Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Nowe przepisy przyniosły aktualizację zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej, zasad postępowania wobec osób jej doznających oraz osób ją stosujących. Zmieniła się też nazwa ustawy z 2005 r., która obecnie brzmi: Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Zmianę określenia tzw. środowiska przemocy wyjaśniono w uzasadnieniu do projektu:

„Obowiązująca nazwa ustawy stygmatyzuje rodzinę i wskazuje, że wyłącznie rodzina jest środowiskiem, w którym dochodzi do aktów przemocy. Zachowania przemocowe mogą występować również pomiędzy byłymi małżonkami, którzy w świetle prawa nie są rodziną, czy osobami żyjącymi w związkach nieformalnych. Zatem konieczne jest ponowne określenie, co należy rozumieć pod pojęciem »przemoc«”.

Rozszerzone definicje

Definicja „przemocy w rodzinie” zastąpiona została „przemocą domową”, którą definiuje się jako wszelkie akty fizycznej, seksualnej, psychologicznej przemocy występujące w rodzinie lub gospodarstwie domowym, lub pomiędzy byłymi bądź obecnymi małżonkami albo partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą miejsce zamieszkania, czy też nie.

Dotychczasowa definicja przemocy w rodzinie została rozszerzona, aby mogła objąć dwie formy przemocy, o których sygnały od dawna płynęły od pokrzywdzonych zgłaszających się do ośrodków interwencyjnych i organizacji walczących ze zjawiskiem przemocy domowej. Mianowicie, obok przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej Ustawa o zmianie ustawy wprowadziła dwie kolejne formy przemocy:

• ekonomiczną – chodzi o działania i zaniechania, które ograniczają lub pozbawiają dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej (to bardzo ważne rozszerzenie dla osób, których oprawca nie podejmuje żadnych aktywnych ruchów, ale np. „zapomina” dostarczyć środków do życia),
• cyfrową (cyberprzemoc) podejmowaną za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Ponadto sprecyzowano pojęcia „osoby doznającej przemocy domowej”, „osoby stosującej przemoc domową” oraz „świadka przemocy domowej”. Co jednak bardzo istotne, jeśli „świadek” jest osobą małoletnią, z automatu uznaje się go za osobę pokrzywdzoną przez stosującego przemoc domową. Nieco przydługie określenie „osoby doznającej przemocy domowej” ma sens o tyle, że zapobiega stygmatyzacji krzywdzonych. Wiele osób, które wyzwoliły się z jarzma przemocy domowej, zgłaszało taką potrzebę. Opowiadały one, że za każdym razem, gdy słyszą, że są „ofiarami”, czują się, jak gdyby odbierano im moc, aby samej czy samemu się chronić, co nie wyklucza sięgania po środki stworzone przez społeczeństwo. Przeciwnie, sięganie po nie jest najczęściej świadectwem własnej siły.