Weryfikowanie własnej wiedzy i umiejętności przez ucznia Opracowała: Barbara Dudziak-Czajkowska, metodyk w poznańskiej szkole językowej Papuga, absolwentka filologii angielskiej UAM, lektor z ponad 10-letnim doświadczeniem. Opiekuje się kadrą Papugi, szkoli lektorów i nauczycieli języków obcych, tworzy gry i materiały dydaktyczne Na przestrzeni kilku ostatnich lat coraz więcej mówi się o autonomii ucznia. Uczeń autonomiczny jest samodzielny w działaniu, odpowiedzialny za swoją naukę i rozwój. Nauczyciel natomiast ma za zadanie wspierać, monitorować proces zdobywania wiedzy i umiejętności oraz postępy ucznia, a także oferować adekwatną pomoc. Ogromne znaczenie w podejściu tym ma tzw. learner’s self-assessment, czyli samoocena ucznia, a dokładniej – jego zdolność oceny własnych wiedzy i umiejętności. Umiejętność samodzielnej weryfikacji zdobytych przez siebie kompetencji jest niezwykle pomocna zarówno w kontekście szkolnym, podczas przygotowania się uczniów do testów lub innych form sprawdzania wiedzy, jak również później w życiu zawodowym, kiedy sami będą stwierdzali, co potrafią, przed wejściem na rynek pracy. Jak zatem pomóc uczniom świadomie weryfikować swoją wiedzę i umiejętności? Prezentujemy kilka rad. Konkretne wymagania Uczniowie powinni wiedzieć, czego się od nich oczekuje, znać wymagania nauczyciela i wiedzieć, co oznacza, że dane zagadnienie lub materiał mają opanowany. Kiedy rozpoczynamy pracę nad nowym zagadnieniem lub przechodzimy do kolejnego rozdziału w podręczniku, warto zarówno wprowadzić temat w sposób ciekawy, ukazując jego praktyczne zastosowanie, a tym samym zachęcając uczniów do jego zgłębiania, jak również ustalić, w jaki sposób będziemy nad nim pracować, jakie są nasze cele i w którym momencie będziemy mogli uznać, że materiał został opanowany. Jeżeli nauczyciel precyzyjnie określi cele i wymagania, uczeń będzie mógł sam sprawdzić, czy je osiągnął. Następnie można wspólnie określać cele edukacyjne i razem tworzyć assessment checklist, czyli listę kontrolną pozwalającą na ocenę wiedzy i umiejętności. Ocena a wiedza i umiejętności Kolejnym bardzo ważnym aspektem jest kwestia oceniania. Uczniowie często, mimo rzetelnego przygotowania się do testu, nie zdobywają na nim wystarczającej liczby punktów, aby uzyskać satysfakcjonującą ich ocenę. Warto rozmawiać z nimi o tym, że ocena czy wartość punktowa lub procentowa nie zawsze adekwatnie określa stan wiedzy i umiejętności ucznia. Idealnie byłoby móc zrezygnować z testowej formy oceniania wiedzy, bazować na obserwacjach i wielowymiarowej weryfikacji wiedzy i umiejętności uczniów, włączając w nią ich samych. Niestety rzeczywistość edukacyjna, w której funkcjonujemy, nie sprzyja tak radykalnej zmianie podejścia, a zatem musimy szukać innych metod. Być może dobrym sposobem, z którego mogą korzystać nauczyciele, jest omówienie formuły testu, tak aby uczniowie wiedzieli dokładnie, w jaki sposób będą sprawdzane ich postępy. Możemy zapoznać ich wcześniej z typami zadań, które się pojawią, zrobić test próbny, po którym wyjaśnimy sobie wszystkie wątpliwości. Warto również pokazać uczniom, w jaki sposób dane zadanie faktycznie sprawdza ich wiedzę i znajomość tematu, aby uniknąć rozczarowania i poczucia niesprawiedliwości, kiedy np. wcześniej przygotowali się do kartkówki ze słówek, zapamiętali 25 nazw zgodnie z wymaganiami nauczyciela, potrafią je prawidłowo wypowiedzieć i napisać, a z quizu otrzymali tylko połowę punktów i słabą ocenę. Warto wybierać przyjazne uczniom i przyjazne mózgom metody sprawdzania postępów, omawiać je z naszymi podopiecznymi, tak aby forma zadania nie uniemożliwiła im wykazania się wiedzą i umiejętnościami, a także pielęgnować u dzieci i młodzieży przeświadczenie, że ocena nie zawsze adekwatnie określa ich kompetencje. Dobrze, gdy nauczyciel potrafi dać drugą i kolejną szansę, bo nauka jest procesem, który u każdego ucznia przebiega w nieco w innym tempie, a wspierająca postawa nauczyciela jest w tym aspekcie kluczowa. Pokaz wiedzy i umiejętności Każdy nauczyciel chciałby, aby jego ciężka praca przynosiła widoczne efekty. Czerpiemy radość i satysfakcję z sukcesów naszych uczniów, staramy się wspierać ich w nauce i rozwoju jak najlepiej potrafimy. Sami dokształcamy się i szkolimy, aby być jeszcze lepszymi pedagogami. I choć borykamy się na co dzień z wieloma ograniczeniami, to właśnie od nas wiele zależy. A co, gdybyśmy jednak zrezygnowali z tradycyjnych form weryfikowania wiedzy? Gdybyśmy po prostu uczyli, a następnie dali uczniom możliwość wykazania się wiedzą i umiejętnościami – swobodnie, kiedy będą na to gotowi, po swojemu? Brzmi abstrakcyjnie, ale nie jest to nierealne. Zastanówmy się zatem, czy możliwe jest, abyśmy ustalili z uczniami, co to znaczy, że mają wiedzę i umiejętności z danej dziedziny. Przedstawmy im nasze oczekiwania, zgodne z podstawą programową, zawierające elementy kluczowe w kontekście przyszłych egzaminów, do których podejść będą musieli. Opracujmy narzędzie, które pomoże nam nauczycielom, a przede wszystkim uczniom, zweryfikować wiedzę i umiejętności, np. listę pytań odnoszących się do danego zagadnienia. Taka lista pełni funkcję punktu odniesienia – kiedy będą znali wszystkie odpowiedzi, to znaczy, że opanowali materiał. Następnie po prostu uczmy – ciekawie, atrakcyjnie, przyjaźnie młodym mózgom, angażując uczniów i czerpiąc przyjemność z naszej nauczycielskiej roli. Zwracajmy oczywiście uwagę na to, co ważne z perspektywy odgórnych wytycznych, ale nie skupiając się tylko na tym, że za dwa tygodnie sprawdzian, a za dwa lata egzamin. Pozwólmy uczniom uczestniczyć w lekcjach, analizować przekazywane treści, brać aktywny udział, dopytywać i dowiadywać się, a także zachęcajmy do uzupełniania wiedzy z innych źródeł, do doczytywania z podręcznika, do poszukania informacji na własną rękę, do współpracy z kolegami. Odsyłajmy ich do wspomnianej listy pytań, zachęcajmy, żeby sprawdzali, ile odpowiedzi już znają, a kiedy poczują, że są gotowi, aby pokazać nam swoją wiedzę, dajmy im taką możliwość. Weźmy za przykład lekcję na temat wybranego zagadnienia. Pozwólmy uczniom zrobić krótką prezentację, podczas której opowiedzą nam, a być może również kolegom i koleżankom z klasy, o tym, czego się nauczyli. Ustalmy, że w prezentacji muszą pojawić się odpowiedzi na kluczowe pytania, dzięki czemu zyskamy pewność, że uczniowie wiedzą to, co powinni wiedzieć. Jeżeli obawiamy się braku czasu, możemy rozważyć prezentacje w formie pisemnej lub nagrania – ich obejrzenie nie zajmie nam więcej czasu niż sprawdzenie testu. Pamiętajmy tylko o tym, że staramy się dać uczniom więcej swobody w dzieleniu się swoją wiedzą, że to oni mają nam ją zaprezentować, a nie my złapać ich na jej braku w skomplikowanie sformułowanym poleceniu do zadania. Możemy też rozważyć pracę w parach lub grupach. Kryterium oceny powinno być zawarcie wymaganych wiadomości i jeżeli takowe się pojawiły, uczeń wykazał się wiedzą i zasługuje na dobrą ocenę. Sam zainteresowany, pracując nad prezentacją, będzie w stanie łatwo zweryfikować czy dysponuje wiedzą w takim zakresie, jaki jest wymagany na ocenę, którą chce uzyskać. Tego rodzaju podejście pozwala również na opracowanie materiału w zakresie podstawowym, bazującym na treściach z lekcji, a także rozszerzonym, który wymagać będzie od chętnego ucznia dodatkowej, pozalekcyjnej pracy i samodzielnego zdobycia informacji. Prezentacja nie musi odbywać się w formie wystąpienia publicznego, może być pokazem wiedzy ucznia przed nauczycielem, kiedy pozostała część klasy pracuje nad projektem grupowym. Uczeń może mieć notatki wizualne lub krótkie hasła naprowadzające, które pozwolą mu na spójne przedstawienie tematu. Nauczyciel może też zaprosić ucznia do rozmowy, luźnej i przyjaznej – nie odpytywania przy tablicy (!) – podczas której w toku wymiany informacji zweryfikuje, czy uczeń opanował materiał. Możliwości jest wiele, ale warto pamiętać, że szukamy alternatyw dla stresujących kartkówek i sprawdzianów, a także form, które umożliwią nauczycielom i samym uczniom zweryfikowanie realnej wiedzy i umiejętności z danego przedmiotu, a nie tylko sprytu na teście wielokrotnego wyboru. Samodzielność to podstawa Sposobów na wspieranie w uczniach poczucia kompetencji i pewności, że mają wiedzę i umiejętności jest wiele. Ważne jednak, aby potrafili weryfikować samodzielnie swoje postępy, nie będąc tylko zależnymi od wyników testów czy oceny nauczyciela. Wspierajmy samodzielność, pokazujmy, jak sprawdzać samych siebie, zachęcajmy do stopniowego przejmowania odpowiedzialności za swoje działania edukacyjne. Przygotujemy ich w ten sposób do dorosłego życia, w którym sami będą wybierać drogi ku uzupełnieniu swoich kwalifikacji i rozwoju własnych kompetencji.