STAN PRAWNY NA 19 LIPCA 2023 Pensum łączone Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984), • Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o sys-temie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2082 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Zasady obliczania pensum łączonego określone zostały w art. 42 ust. 5c Karty nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem nauczycielom realizującym w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć ty-godniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ustala się jako iloraz łącznej liczby realizowa-nych godzin i sumy części etatów realizowanych w ramach poszczególnych tygodniowych wymiarów godzin zajęć, przy czym wynik zaokrągla się do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Go-dziny wyliczone ponad ten wymiar stanowią godziny ponadwymiarowe. Przed 1 września 2019 r. do ustalenia wysokości pensum i liczby godzin ponadwymiarowych dla nauczycieli uczących grupy dzieci sześcioletnich oraz grupy dzieci młodszych stosowany był wyłącznie ten przepis. Tygodniowy wymiar godzin zajęć nauczycieli przedszkoli, czyli pensum, określone zostało w tabeli znajdującej się w art. 42 ust. 3 KN. Wymiar pensum jest uzależniony od wieku dzieci i wynosi: • 22 godziny w przypadku nauczycieli pracujących z grupami dzieci 6-letnich • 25 godzin w przypadku pozostałych nauczycieli, czyli pracujących z grupami dzieci w wieku od 3 do 5 lat. Ustawa nie określa jednak, jaki wymiar godzin zajęć powinien obowiązywać nauczyciela w przypadku grup mieszanych, czyli takich, do których uczęszczają dzieci 6-letnie oraz młod-sze, dlatego należy w tym zakresie obliczyć etat łączony (pensum łączone). Można dodać, że regulacja art. 42 ust. 5c, zawierająca zasady obliczania etatu łączonego, obowiązuje dopiero od 2018 r. Wcześniej zasady te były określane w uchwałach rad gmin i panowała całkowita do-wolność co do rozwiązań, jakie w tym zakresie były przyjmowane. Ustawodawca dostrzegł jednak potrzebę ujednolicenia zasad obliczania etatu łączonego i wprowadził regulację art. 42 ust. 5c, przy czym została ona wprowadzona do Karty nauczyciela regulacjami Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych. Jak wynika z powyższej charakterystyki, zasady obliczania etatu łączonego nie są skompli-kowane, niemniej od 1 września 2019 r. pojawiła się kolejna istotna z punktu widzenia nau-czycieli przedszkoli regulacja, czyli art. art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. c KN, który mówi, że to organ prowadzący określa tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupami obejmującymi dzieci 6-letnie i dzieci młodsze, z tym że wymiar ten nie może przekraczać 25 godzin. Przepis ten został wprowadzony na mocy Ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw. Kompetencje organu prowadzącego, określone w tej regulacji, wykonuje rada gminy, w związku z czym pensum nauczycieli grup mieszanych ustala się uchwałą. Wprowadzenie tego przepisu oznacza, że nie ma już potrzeby obliczania etatu łączonego dla nauczyciela uczącego w grupie dzieci 6-letnich i młodszych. Zamiast obliczać etat, wystarczy zajrzeć do regulacji uchwały. Możliwe są oczywiście różne rozwiązania. Można przyjąć wartość pensum wynoszącą 25 godzin. Tak jest np. w Uchwale Nr XXIII/251/2021 Rady Miejskiej w Budzyniu z dnia 23 kwietnia 2021 r. zmieniającej uchwałę Nr IX/55/2015 Rady Gminy Budzyń z dnia 30 czerwca 2015 r. w sprawie określenia zasad udzielania i rozmiaru obniżek tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dla nauczycieli, którym powierzono funkcje kierownicze, przyznania zwolnień od obowiązku realizacji zajęć oraz tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli niewymienionych w art. 42 ust. 3 Karty nauczyciela, nau-czycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin, pedagogów, psychologów, logopedów, dorad-ców zawodowych oraz nauczycieli przedszkola prowadzących zajęcia w grupach mieszanych zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez Gminę Budzyń. Z kolei w Uchwale Nr LXIX/447/2022 Rady Miejskiej w Rykach z dnia 31 sierpnia 2022 r. w sprawie określenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć w placówkach oświatowych prowadzonych przez Gminę Ryki pensum nauczycieli przedszkoli i oddziałów przedszkolnych prowadzących zajęcia w grupach mieszanych, obejmujących zarówno dzieci 6-letnie, jak i dzieci z innych grup wiekowych, zostało ustalone na 22 godziny. Powyższe przykłady pokazują, że wysokość pensum nauczycieli grup mieszanych może się znacznie różnić, niemniej obie uchwały zostały prawidłowo podjęte w ramach uprawnień organu stanowiącego. Wpływając na wymiar pensum, nie wpływają jednocześnie na ogólny czas pracy nauczyciela, który dla pedagoga zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi zawsze 40 godzin (art. 42 ust. 1 KN). Wydawać by się mogło więc, że obecnie konieczność obliczania etatu łączonego zdarza się w przedszkolach bardzo rzadko. Nie jest to jednak prawda. Przywołana Ustawa o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła do Karty nauczyciela zasady obliczania etatu łączonego, ujednoliciła również zasady ustalania etatu nauczycieli specjalistów. W efekcie do Karty nauczyciela został wpro-wadzony art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b, który obecnie stanowi, że organ prowadzący ustala tygo-dniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć pedagogów, pedagogów specjalnych, psycholo-gów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych, z wyjątkiem nauczy-cieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, z tym że wymiar ten nie może przekraczać 22 godzin. Przykład Mamy przypadek nauczyciela grupy mieszanej, którego pensum zostało określone w uchwale na 24 godziny. Nauczyciel ten pracuje w grupie jedynie 15 godzin tygodniowo. W dodatku jest to nauczyciel logopeda, dla którego pensum zostało ustalone w uchwale w maksymalnej wysokości wynoszącej 22 godziny, przy czym nauczyciel ten pracuje jako logopeda przez 11 godzin. Jaki jest wymiar jego pensum? W jego przypadku należy właśnie zastosować regu-lację art. 42 ust. 5c KN i policzyć etat łączony. Nauczyciel pracuje w wymiarach 15/24 oraz 11/22. Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ustala się jako iloraz łącznej liczby realizowanych godzin i sumy części etatów. Łączna liczba godzin to 26, natomiast suma części etatów to 0,625 (15/24) + 0,5 (11/22), co daje: 1,125. Iloraz łącznej liczby realizowanych godzin i sumy części etatów to 23,111. Ponieważ wynik cząstkowy jest mniejszy niż pół go-dziny, pomija się go, ostatecznie więc otrzymujemy 23 i jest jest obowiązujący nauczyciela wymiar godzin pensum. Ponieważ pracuje on faktycznie 26 godzin, to dodatkowe trzy godzi-ny w tygodniu należy potraktować jako godziny ponadwymiarowe. Należy przy tym pamiętać o zasadzie wynikającej z art. 35 ust. 1 KN, która mówi, że w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymia-rowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygo-dniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej licz-by godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. W przypadku etatu łączonego maksymalną wartość godzin ponadwymiarowych odnosimy do pensum obliczonego dla konkretnego nauczyciela. W przywołanym przykładzie otrzymaliśmy pensum wynoszące 23 godziny, w związku z czym maksymalna liczba godzin ponadwymia-rowych wyniesie 11,5. Liczba 3 godzin ponadwymiarowych może być przydzielona bez zgo-dy nauczyciela, ponieważ jest to mniej niż 1/4 obowiązującego go wymiaru pensum. Zmiana wysokości pensum obowiązującego nauczyciela jest istotną zmianą warunków pracy i płacy. Jeżeli pozostawimy nauczycielowi (zob. przykład) liczbę godzin pracy jako logopeda w wymiarze 11/22, ale zmieni się uchwała określająca liczbę godzin pensum w grupie mie-szanej na 25, to przy założeniu, że nauczyciel nadal będzie pracował w wymiarze 15 godzin tygodniowo, obliczenia etatu łączonego będą wyglądać inaczej. Nie zmieni się łączna liczba realizowanych godzin (26), ale zmieni się dzielna naszego równania. Suma części etatów wy-niesie wówczas 1,2. Wynik jest bardzo podobny, ale jeśli podzielimy 26 przez sumę części etatów, czyli 1,2, to uzyskamy wynik 21,66. Zgodnie z zasadą mówiącą, że wynik powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę, obliczone pensum nauczyciela wyniesie nie 23, lecz 22 godziny. Nauczyciel będzie realizował nie 3, lecz 4 godziny ponadwymiarowe. Jeśli do takiej zmiany dojdzie w trakcie roku szkolnego, to niezbędna okaże się zmiana warunków pracy i płacy, czyli zawarcie porozumienia zmieniającego lub wypowiedzenie nauczycielowi warun-ków pracy i płacy, gdy nie zgodzi się on na przyjęcie aneksu do umowy.