STAN PRAWNY NA 16 CZERWCA 2023 Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego Opracowała: Marta Handzlik-Rosuł, prawniczka, specjalistka prawa pracy i prawa oświatowego, autorka licznych publikacji z ww. dziedzin, twórczyni profilu na Instagramie: zgodnie_z_prawem Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.), • Ustawia z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.), • Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (oczekuje na wejście w życie). 1 lipca 2023 r. odwołany zostanie stan zagrożenia epidemicznego w Polsce. O jego odwołanie zawnioskował Główny Inspektor Sanitarny. Skutki odwołania tego stanu spowodują, że istotne będzie dopilnowanie terminowego realizowania obowiązków pracodawcy, zwłaszcza w zakresie realizowania zawieszonych obowiązków i kierowania pracowników na okresowe badania lekarskie. Główny Inspektor Sanitarny zawnioskował o odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego na terenie Polski, z uwagi na obecną sytuację epidemiologiczną, w szczególności biorąc pod uwagę spadek liczby diagnozowanych zakażeń SARS-CoV-2, a także spadek liczby zgonów i hospitalizacji obserwowany w ostatnim czasie. Z Rozporządzenia w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego wynika, że stan ten zostanie zniesiony 1 lipca 2023. Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, że uchylony zostanie akt prawny, który ogłaszał wprowadzenie tego stanu, tj. Rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, wydane na podstawie art. 46 ust. 2 i 4 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. To z kolei będzie skutkować zniesieniem szczególnych rozwiązań związanych z tym stanem na obszarze naszego kraju zawartych w Ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (nazywanej specustawą). Zmiany w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego odczują zwłaszcza pracodawcy. Badania lekarskie Zasadą jest, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Z obowiązkiem pracodawcy wiąże się obowiązek pracownika w zakresie poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. Regulacje covidowe spowodowały jednak, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii pracownik nie podlegał okresowym badaniom lekarskim. Konsekwentnie w tym okresie nie były wydawane skierowania na badania okresowe. Przypomnijmy, że ze względu na przepisy covidowe zawieszono wykonywanie następujących obowiązków dotyczących: • badań okresowych pracowników, którym podlegają na podstawie art. 229 § 2 zdanie pierwsze Kodeksu pracy, • wydawania przez pracodawcę skierowań na badania okresowe na podstawie art. 229 § 4a Kodeksu pracy, • badań okresowych po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami i czynnikami rakotwórczymi lub pyłami zwłókniającymi lub po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami na podstawie art. 229 § 5 Kodeksu pracy. Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego oznacza powrót badań okresowych u lekarza medycyny pracy. Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo po odwołaniu stanu epidemii, pracodawca i pracownik będą zobowiązani niezwłocznie podjąć wykonanie zawieszonych obowiązków i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania danego stanu. Ważne! Zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego powoduje zatem, że obecnie funkcjonujące w obrocie orzeczenia o zdolności pracownika do pracy, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 r., zachowają swoją moc, ale maksymalnie przez 180 dni od zniesienia tego stanu. Z kolei ci pracownicy, którzy nie wykonywali podczas pandemii badań – będą musieli je wykonać. Nie oznacza to jednak, że już 1 lipca br. wszyscy pracownicy muszą mieć wykonane zaległe badania. Przepisy wskazują bowiem, że będzie trzeba je zrobić w ciągu 180 dni od dnia zakończenia stanu zagrożenia epidemicznego (czyli do 27 grudnia 2023 r.). Warto wspomnieć, że inaczej uregulowano kwestię badań wstępnych lub kontrolnych. W przypadku braku dostępności do lekarza medycyny pracy uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza ma charakter tymczasowy i traci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza włącza się do akt osobowych pracownika. Dodatkowo utraci moc przepis zwalniający z obowiązku wykonywania wstępnych badań lekarskich osoby zatrudniane na stanowisko administracyjno-biurowe, w sytuacji, gdy posiadają one aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, a pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy. Szkolenia okresowe BHP W czasie pandemii szkoleń okresowych z zakresu BHP nie trzeba było przeprowadzać (choć nie było w tym zakresie też zakazu, dopuszczono bowiem do ich organizowania). Jeśli jednak szkolenia nie przeprowadzono, a termin jego przeprowadzenia przypadał w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, termin na jego przeprowadzenie zostanie wydłużony do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego. Zaległy urlop Jednym z uprawnień pracodawców, wynikającym z tzw. specustawy, jest możliwość udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego za ubiegły rok kalendarzowy w wymiarze nawet 30 dni urlopu, bez konieczności uzyskiwania zgody pracownika, a także z pominięciem planu urlopów, przyjętego u pracodawcy. Jest to istotna zmiana zasady, że urlopem wypoczynkowym dysponuje tylko i wyłącznie pracownik, i że zaległy urlop co do zasady powinien być wykorzystany do 30 września kolejnego roku. W związku z przepisami specustawy pracownik mógł mieć narzucony termin wykorzystania do 30 dni zaległego urlopu i był tym związany poleceniem pracodawcy. Wraz ze zniesieniem stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca utraci omawiany przywilej. Urlopy powinny być wykorzystywane przez pracowników albo w terminach zaplanowanych w planie urlopowym, albo w terminach skazanych przez pracownika (i uzgodnionych z pracodawcą). Praca zdalna Okres pandemicznej rzeczywistości był także czasem, w którym pracownicy mogli wykonywać pracę zdalnie na polecenie pracodawcy. Zgodnie z przepisami specustawy w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie trzech miesięcy po ich odwołaniu w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Od 7 kwietnia 2023 r. mamy już kodeksowe uregulowanie pracy zdalnej (w którym praca zdalna na polecenie pracodawcy może być wykonywana wyjątkowo, a częściej na wniosek pracownika lub na podstawie uzgodnienia stron). Niemniej jednak praca zdalna po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego będzie mogła być wykonywana jedynie na podstawie nowych przepisów Kodeksu pracy. Aktualnie Rozporządzenie w sprawie odwołania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego skierowano do ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.