Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR) Opracowała: Kinga Bartkowiak, etnolożka, studentka psychologii i stażystka w Laboratorium Neuronauki Emocji na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu. Współpracuje z portalami i czasopismami psychologicznymi Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR, ang. Brief Solution Focused Therapy) zyskuje coraz większą popularność. Choć nie jest jednym z kilku wiodących nurtów terapeutycznych, to jednak jej założenia i zasady skłaniają wiele osób do podjęcia pracy z terapeutą. To terapia, w której ważny jest nie tyle problem, co rozwiązanie. Śmiało można stwierdzić, że jest to terapia, która odkrywa zasoby i patrzy w przyszłość. Korzenie terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach Terapia ta, w porównaniu do terapii psychodynamicznej czy behawioralnej, ma dość krótką historię. Powstała w Stanach Zjednoczonych w latach 70. ubiegłego wieku. Autorami tego podejścia są Steve de Shazer i Insoo Kim Berg, którzy stworzyli nowy model terapeutyczny na bazie metod znanych z Mental Research Institute w Palo Alto oraz idei pozostawionych przez Miltona Ericksona. Ten ostatni twierdził, że każdy człowiek dysponuje odpowiednimi zasobami, aby znaleźć rozwiązanie swoich trudności. Erickson porównał człowieka do żaglowca, który ma wszystko, co potrzebne, aby płynąć, a terapeuta jest podmuchem wiatru, który pomaga żaglowcowi dotrzeć do celu. Terapia ericksonowska, z której czerpie TSR, polega na wzmacnianiu w człowieku autonomii i poczucia sprawczości oraz na pomocy w odkrywaniu swoich zasobów, dzięki którym można dążyć do rozwiązania problemu. Terapia ta uczy, jak wyjść ze swoich nawykowych, schematycznych działań po to, by dążyć do osiągnięcia tego, czego się pragnie. Milton Erickson uważał, że każdy człowiek jest wyjątkowy – musi tylko zobaczyć, że taki jest. Dodatkowo założenia teoretyczne TSR-u sięgają do takich źródeł i koncepcji, jak społeczny konstruktywizm, psychologia humanistyczna, psychologia poznawcza oraz psychologia pozytywna. Szczególnie ważny jest nurt postmodernistyczny, do którego należy wspomniany konstruktywizm, według którego obiektywna rzeczywistość nie istnieje, a prawda o świecie jest konstruowana subiektywnie w zależności od społecznego, kulturowego czy historycznego punktu widzenia. Na czym bazuje TSR? Choć mówimy o terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, to warto pamiętać, że w gruncie rzeczy jest to podejście bardzo szerokie, które ma zastosowanie nie tylko terapeutyczne czy kliniczne, a idee TSR-owe można przenosić także na edukację czy biznes. TSR opiera się bowiem na dwóch ważnych założeniach, które mają uniwersalne przesłanie – przypisuje się znaczenie rozwiązaniu i tzw. preferowanej przyszłości oraz zakłada, że klienci/podopieczni mają zasoby, aby móc zrealizować zakładane przez siebie cele, by do tej wizji przyszłości doprowadzić. Z tych założeń wynika filozofia centralna TSR-u skierowana do terapeutów i klientów. Ważne! Filozofia centralna TSR-u zawiera się w trzech najważniejszych ustaleniach: • jeśli coś działa – rób tego więcej, • jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej – rób coś innego, • jeśli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj tego. Filozofia centralna mówi więc o tym, że należy powtarzać te zachowania, które dotychczas działały i służyły, np. koiły, przynosiły ulgę, pomagały osiągać cele, a wystrzegać się tych, które okazały się nieskuteczne. Kiedy człowiek przestanie wkładać energię w nieefektywne zachowania, będzie mógł poszukać rozwiązania, które przyniosą zmianę. Założenia TSR-u pokazują bowiem, że tak naprawdę człowiek jest ekspertem w sprawach samego siebie i swojego życia – swoje cele może osiągnąć wtedy, gdy zobaczy, które działania są dla niego konstruktywne, a które nie przynoszą rezultatów. Jak słusznie zauważył Jacek Szczepkowski, terapeuta i superwizor TSR, ludzie mają tendencję do poszukiwania skomplikowanych rozwiązań, ponieważ myślą, że tylko takie rozwiązania są odpowiedzią na trudne problemy, podczas gdy rozwiązanie wcale nie musi być skomplikowane. Wręcz przeciwnie – czasami wystarczą małe zmiany, aby osiągnąć te większe cele. Pozostałe założenia TSR-u Oprócz filozofii centralnej TSR odwołuje się także do innych zasad czy sposobów myślenia o człowieku w terapii. Szczegółowe założenia TSR-u to: 1. Istnieje wiele rozwiązań i punktów widzenia na daną sytuację – dzięki szerszemu spojrzeniu i przyjęciu wielu perspektyw istnieje większa szansa na znalezienie rozwiązania, które dla danej osoby w konkretnym kontekście zadziała. 2. Nie każde rozwiązanie pasuje do każdego człowieka – nie ma uniwersalnych rozwiązań i rad, potrzeby klienta są unikalne i tak powinno się na nie patrzeć. 3. Zmiana w trakcie terapii jest nieuchronna – w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach bardzo ważna jest postawa terapeuty i jego wiara w to, że zmiana może nastąpić: uznanie, że zmiana jest możliwa, wzbudza w podopiecznym pozytywną reakcję. 4. Małe zmiana jest jak kula śnieżna – nie potrzeba skomplikowanych rozwiązań, aby uzyskać satysfakcjonujące rozwiązanie – mała zmiana może być jak kula śnieżna i pociągnąć za sobą duże efekty. 5. Klient ma zasoby potrzebne, by dokonać zmiany – w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach dużą uwagę przywiązuje się do mocnych stron człowieka, aby pokazać mu, że posiada już zasoby, które pozwalają mu przezwyciężać trudności – klient jest wystarczająco kompetentny, by rozwiązać swój problem. 6. Nie trzeba szczegółowo znać problemu, by znaleźć rozwiązanie – terapeuta nie musi koncentrować się na tym, co w życiu klienta w przeszłości nie zadziało i jaka jest natura problemu – rozwiązanie, którego pragnie klient, wcale nie jest ściśle związane z charakterem i szczegółami wydarzenia z przeszłości. 7. Bardziej pomocna jest koncentracja na przyszłości niż na przeszłości – TSR koncentruje się przede wszystkim na teraźniejszości i przyszłości. 8. Zmiana jest rzeczą stałą – każda osoba zna takie powiedzenia, jak „Nic nie może wiecznie trwać” albo „Po burzy wychodzi słońce”. TSR zakłada, że trudności/trudne okresy przemijają, dlatego zadaniem terapeuty jest szukanie z klientem tzw. wyjątków, czyli dobrych chwil, w których można odnaleźć sugestie do tworzenia rozwiązań. Koncentracja na problemie czy na rozwiązaniu? Terapie skoncentrowane na problemie to te, które odnoszą się do modelu medycznego – w ich myśl terapeuta przede wszystkim powinien zrozumieć, jakie wydarzenia z przeszłości doprowadziły do powstania problemu i jakie obecne schematy go podtrzymują. Terapia skupia się na diagnozowaniu zaburzeń oraz szukaniu tego, co nieprawidłowe i co nie działa. Zazwyczaj terapeuta występuje w roli eksperta od zdrowia psychicznego (choć w wielu nurtach terapeutycznych zmienia się podejście do klienta, którego zaczyna się traktować jako eksperta od swojego życia), a sama terapia jest raczej długotrwała. Podejście skoncentrowane na rozwiązaniu skupia się nie na patologii, a na zasobach i mocnych stronach. Występuje tutaj inna perspektywa czasowa – uznaje się, że wydobywanie problemów z przeszłości nie ma aż tak dużego znaczenia dla dokonania się zmiany w teraźniejszości i przyszłości. Podstawę terapii tworzą pragnienia, potrzeby i dążenia człowieka oraz wiedza na temat tego, jak zrealizować swoje cele. Terapia TSR jest raczej krótkotrwała. Ważne! To, co wyróżnia TSR, to inny język myślenia i mówienia o klientach – pozytywny język obecności zasobów i talentów. Warto jednocześnie podkreślić, że w modelu medycznym również bierze się pod uwagę mocne strony człowieka, jednak większy nacisk kładzie się na diagnozy i problemy. Z jakich technik korzysta terapeuta TSR? Jak każdy inny nurt terapeutyczny, tak i TSR ma specyficzne dla siebie narzędzia i techniki, z których terapeuta może korzystać podczas sesji. Jednym z najbardziej ciekawych narzędzi jest tzw. komplementowanie, czyli technika pozwalająca na wydobycie i wzmocnienie zasobów klienta. Dzięki komplementowaniu klient może zauważyć te swoje cechy, których wcześniej nie postrzegał jako zasobów, a które mogą mu pomóc realizować swoje cele teraz i w przyszłości. Komplementowanie to np. udzielanie informacji zwrotnych dotyczących czyichś umiejętności i możliwości. To narzędzie stanowi formę behawioralnego wzmocnienia – zauważania i nagradzania tych działań czy mocnych stron klienta, które mu służą i prowadzą do pozytywnej zmiany. Kolejną techniką jest skalowanie, polegające na określaniu na ile „tu i teraz” dane zjawisko służy klientowi, jest dla niego uciążliwe, czy jak wpływa na niego itd. Skalowanie odbywa się za pomocą skali od 1 do 10. Klient może ocenić swoje samopoczucie na początku i na końcu sesji z terapeutą, może w ten sposób określi uciążliwość swojego problemu albo sposób, który wybrał, aby poradzić sobie z trudną sytuacją. Dzięki skalowaniu klient i terapeuta mierzą zmiany w danym obszarze. „Pytania o cud” to jedna z najbardziej spektakularnych technik, używana także przez terapeutów systemowych. Polega ona na wizualizowaniu sobie takiej przyszłości, w której nie ma już problemu – dzieje się cud i wydarzenie, które sprawia cierpienie, znika – bądź jeśli to niemożliwe, tak jak w przypadku przewlekłej choroby – dzieje się cud i klient lepiej radzi sobie ze swoją rzeczywistością. Ważne! Terapeuta może podczas procesu terapeutycznego wykorzystywać te lub inne narzędzia, jednak tak naprawdę w każdym procesie zmiany najważniejsza jest relacja, która nawiązuje się między podopiecznym a terapeutą. To właśnie relacja jest najważniejszym czynnikiem leczącym, a narzędzia pozwalają ją rozwijać bądź są metodą, by uruchomić w kliencie dane procesy motywacyjne albo poznawcze. Podsumowanie Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest przeznaczona dla osób, które szukają zmian w swoim życiu. W związku z tym ma bardzo szerokie zastosowanie – z powodzeniem skorzystają z niej osoby uzależnione, mające zaburzenia zdrowia psychicznego, przechodzące przez trudne wydarzenia życiowe, zmagające się z traumą, ale także te, które szukają rozwiązań w zakresie relacji czy kariery zawodowej. Bez wątpienia TSR jest wyjątkową metodą pracy z klientem, która skupia się z jednej strony na zasobach, z drugiej na teraźniejszości i przyszłości. Burzy ona stereotypowe myślenie o terapii jako procesie długotrwałym, koncentrującym się na przeszłości i trudnych przeżyciach. Tutaj akcent zostaje przeniesiony na pozytywną zmianę, rozwiązania oraz preferowaną wizję przyszłości.   Bibliografia: • Kosman T., Założenia Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR). „Warmińsko--Mazurski Kwartalnik Naukowy” 2013, nr 1. • Szczepkowski J., Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach, https://psttsr.pl/?page_id=127 (dostęp: 27 kwietnia 2023).