STAN PRAWNY NA 9 MAJA 2023 Wicedyrektor poradni Obowiązki, wymagania i uprawnienia Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (Dz.U. z 2021 r. poz. 1449 ze zm.), • Ustawa z dnia z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2230), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji, Nauki i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Rozporządzenia Ministra Edukacji, Nauki i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie ramowego statutu publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej (Dz.U. z 2002 r. Nr 223 poz. 1869 ze zm.). Liczne zadania i obowiązki spoczywające na dyrektorach poradni psychologiczno- -pedagogicznych powodują, że poprawne ich zarządzanie staje się nie lada wyzwaniem. Wyjściem z takiej sytuacji może być zorganizowanie pomocy ze strony wicedyrektora, który będzie wspierał dyrektora na co dzień w realizacji zadań związanych z zarządzaniem poradnią, a w razie jego nieobecności – zastąpi go. Jakie są obowiązki i wymagania kwalifikacyjne stawiane wicedyrektorom? Jakie są zasady wypłacania im dodatku funkcyjnego? Na czym polega powierzenie i odwołanie ze stanowiska? Kwalifikacje wymagane od wicedyrektora W przypadku publicznych poradni wymagania kwalifikacyjne stawiane wicedyrektorom określone zostały w Rozporządzeniu w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce. Wymagania te różnią się w zależności od tego, czy stanowisko wicedyrektora miałaby piastować osoba będąca lub niebędąca nauczycielem. Możliwość taką potwierdza treść art. 65 ust. 3 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym w przypadku osoby, która nie jest nauczycielem (osoba, o której mowa w art. 62 ust. 2 Prawa oświatowego), należy stosować odpowiednio 65 ust. 1 Ustawy o systemie oświaty. W przypadku kandydatów będących nauczycielami należy odnieść się do przepisów § 8 Rozporządzenia z 11 sierpnia 2017 r. Zgodnie z tym przepisem stanowisko wicedyrektora publicznej placówki może zajmować nauczyciel kontraktowy, mianowany lub dyplomowany, który spełnia łącznie następujące wymagania: 1) posiada co najmniej czteroletni staż pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub czteroletni staż pracy dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego, 2) uzyskał: • co najmniej bardzo dobrą ocenę pracy w okresie ostatnich pięciu lat pracy (do dnia 31 sierpnia 2027 r. za spełnienie wymogu uzyskania co najmniej bardzo dobrej oceny pracy w okresie ostatnich pięciu lat pracy przed powierzeniem stanowiska wicedyrektora uznaje się również uzyskanie pozytywnej oceny dorobku zawodowego w okresie ostatniego roku przed powierzeniem stanowiska wicedyrektora) albo • w przypadku nauczyciela akademickiego – pozytywną ocenę pracy w okresie ostatnich czterech lat pracy w uczelni – przed powierzeniem stanowiska wicedyrektora, 3) posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magister, magister inżynier lub równorzędny, oraz przygotowanie pedagogiczne i kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danej placówce, 4) spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym, 5) ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, 6) nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 Karty nauczyciela, a w przypadku nauczyciela akademickiego – karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 276 ust. 1 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, lub karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 140 ust. 1 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, oraz nie toczy się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne, 7) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, 8) nie toczy się przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, 9) nie był karany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 4 Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, 10) w przypadku cudzoziemca – posiada znajomość języka polskiego poświadczoną na zasadach określonych w Ustawie o języku polskim, ukończył studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku filologia polska, lub jest tłumaczem przysięgłym języka polskiego. Wymagania stawiane osobom niebędącym nauczycielami W przypadku, gdy kandydatem na stanowisko wicedyrektora publicznej poradni jest osoba niebędąca nauczycielem, wymagania kwalifikacyjne będzie określał § 10 Rozporządzenia z 11 sierpnia 2017 r. Wymagania te przedstawiają się następująco: 1) posiada co najmniej czteroletni staż pracy, 2) ma ukończone studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub studia podyplomowe, z zakresu zarządzania albo kurs kwalifikacyjny z zakresu zarządzania oświatą prowadzony zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli, 3) spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym, 4) posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzystanie z pełni praw publicznych, 5) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, 6) nie był ukarany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 4 Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, 7) w przypadku cudzoziemca – posiada znajomość języka polskiego poświadczonej na zasadach określonych w ustawie o języku polskim, ukończone studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku filologia polska, lub status tłumacza przysięgłego języka polskiego, 8) posiada obywatelstwo polskiego, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Konfederacji Szwajcarskiej, 9) posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowego magistra, magistra inżyniera lub równorzędny, 10) nie toczą się przeciwko kandydatowi postępowania o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowań dyscyplinarnych. Dodatek funkcyjny dla wicedyrektora Z powierzeniem nauczycielowi stanowiska wicedyrektora wiąże się przyznanie dodatku funkcyjnego. Dodatek funkcyjny stanowi, zgodnie z art. 30 ust. 2 pkt 2 Karty nauczyciela, składnik wynagrodzenia nauczycielskiego. Natomiast zgodnie z § 5 pkt 1 Rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono m.in. stanowisko wicedyrektora placówki oświatowej. Poza tym rozporządzenie milczy co do wysokości tego dodatku, bądź szczegółowych zasad jego przyznawania – w przeciwieństwie do rozporządzenia określającego zasady przyznawania dodatków do wynagrodzenia w placówkach prowadzonych przez organy administracji rządowej, które dość szczegółowo wskazuje zasady przyznawania tego dodatku. W przypadku poradni prowadzonych przez JST wysokość stawek dodatku funkcyjnego, a także szczegółowe warunki jego przyznawania określa organ prowadzący w wydanym przez siebie regulaminie wynagradzania nauczycieli (art. 30 ust. 6 Karty nauczyciela). Chociaż organ prowadzący ma w tym zakresie dużą swobodę, to jednak praktyka wypracowała kilka zasad, których powinien on przestrzegać przy regulowaniu wysokości i zasad przyznawania dodatku funkcyjnego. Przede wszystkim regulamin wynagradzania nie może określać osób uprawnionych do otrzymywania dodatku funkcyjnego. Kwestia ta została bowiem w sposób szczegółowy określona w § 5 ww. Rozporządzenia z 31 stycznia 2005 r., który zawiera katalog zamknięty stanowisk, dla których powinien zostać przyznany dodatek funkcyjny. Stanowiska te zostały wymienione w akcie prawnym w sposób wyczerpujący, a tym samym JST nie ma możliwości określania ich w inny sposób w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Nie może więc np. dojść do sytuacji, gdy regulamin wynagradzania nauczycieli będzie przewidywał, że nauczycielowi, któremu powierzono funkcję wicedyrektora, nie będzie się należał dodatek funkcyjny. Ważne! W przypadku ustalania wysokości tego dodatku aktualnie przyjmuje się, że dopuszczalne jest określanie w regulaminie wynagradzania czynników warunkujących wysokość dodatku funkcyjnego, jednak muszą być one związane z zakresem odpowiedzialności na danym stanowisku, dla którego przysługuje dodatek funkcyjny. Zgodnie z Wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 marca 2014 r. (I OSK 2908/13) dopuszczalne jest uzależnienie dodatku funkcyjnego od wielkości szkoły (analogicznie – placówki oświatowej), jej warunków organizacyjnych, liczby uczniów i oddziałów, gdyż elementy te mają bezpośredni wpływ na nakład pracy i zakres odpowiedzialności osoby, której powierzono stanowisko. Zgodnie ze stanowiskiem NSA dodatek funkcyjny jest stałym składnikiem wynagrodzenia nauczyciela, któremu powierzono stanowisko lub funkcję określone w § 5 Rozporządzenia z 31 stycznia 2005 r., stanowiący ekwiwalent za zwiększony nakład pracy, stopień utrudnienia pracy i zwiększony zakres odpowiedzialności, a zatem osoba uprawniona do jego otrzymania winna znać kryteria różnicowania stawki jego wysokości. Określone przez JST czynniki warunkujące wysokość dodatku funkcyjnego powinny mieć precyzyjny charakter, należy również uważać, by nie dotyczyły okoliczności, dla których właściwy jest dodatek motywacyjny (np. czynnik „wyników i jakości pracy” danego nauczyciela). Tym samym, czynnikiem wpływającym na wysokość dodatku nie mogą być przykładowo wyniki i jakość pracy oraz warunki organizacyjne poradni. W Rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Świętokrzyskiego z 14 marca 2012 r. (PNK.I.4130.29.2012) organ nadzoru uznał, że przyznanie dodatku funkcyjnego może być uzależnione od sprawowanej funkcji lub powierzonego stanowiska. Dopuszczalne jest zatem uzależnienie wysokości tego dodatku od wielkości placówki, jej warunków organizacyjnych czy też liczby uczniów, czyli od elementów, od których zależą odpowiedzialność i nakład pracy, które są połączone ze sprawowaniem konkretnej funkcji. Wysokość tego dodatku nie powinna być natomiast uzależniona od takich czynników jak: złożoność zadań wynikających z zajmowanego stanowiska, warunki społeczne i środowiskowe, w jakich poradnia funkcjonuje, oraz jakość pracy związanej z powierzonym stanowiskiem. Ważne! Dodatek funkcyjny będzie przysługiwał za każdą sprawowaną przez nauczyciela funkcję (jeżeli nauczyciel oprócz funkcji wicedyrektora pełni jeszcze inną funkcję wymienioną w Rozporządzeniu, powinien otrzymać dodatek za obie z nich), bez względu na to, ile takich funkcji pełni. Organ prowadzący nie ma bowiem kompetencji do cofania dodatku funkcyjnego bądź przyznawania jednego, wyższego dodatku, w sytuacji sprawowania kilku funkcji łącznie. Warto również w tym miejscu przytoczyć istotne z punktu widzenia wicedyrektorów rozstrzygnięcie NSA związane z przyznawaniem dodatku funkcyjnego w sytuacji zastępowanie przez wicedyrektora dyrektora, w razie jego nieobecności. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 czerwca 2007 r. (I OSK 420/07) sąd stwierdził, że zgodnie z art. 39 ust. 7 Ustawy o systemie oświaty (obecnie – art. 68 ust. 9 Prawa oświatowego) do zakresu obowiązków wicedyrektora należy zastępowanie dyrektora w przypadku jego nieobecności. Między innymi w związku z tym obowiązkiem wicedyrektor otrzymuje stosowny dodatek funkcyjny i nie ma podstaw, aby za ten obowiązek otrzymał dodatkowe wynagrodzenie. W związku z tym nie można przyjąć, że każde zastępstwo dyrektora podczas jego nieobecności jest tą przyczyną, która rodzi obowiązek zwiększenia stawki dodatku funkcyjnego. Natomiast taką właśnie „przyczyną” może być właśnie długotrwałe zastępstwo dyrektora. W rozpatrywanej sprawie granica ta została ustalona na poziomie trzymiesięcznej nieobecności. Dodatek funkcyjny przysługuje za okres pełnienia danej funkcji (np. wicedyrektora). Prawo do niego przysługuje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nauczycielowi powierzono stanowisko. Jeżeli funkcję wicedyrektora powierzono pierwszego dnia danego miesiąca – prawo do dodatku przysługuje od tego dnia (art. 39 ust. 1 Karty nauczyciela). Analogicznie jest z utratą prawa do dodatku funkcyjnego w przypadku zaprzestania pełnienia obowiązków wicedyrektora. Obowiązki wicedyrektora Aktualne przepisy prawa oświatowego nie określają katalogu obowiązków spoczywających na wicedyrektorze. Zakres tych zadań będzie zależał od przyjętej w danej poradni organizacji pracy oraz wewnętrznych regulacji, w tym zwłaszcza brzmienia statutu. Ponieważ wicedyrektor, jako pracownik poradni, jest bezpośrednim podwładnym dyrektora, to właśnie na dyrektorze będzie spoczywał obowiązek doprecyzowania tych zadań. Jest on bowiem kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w poradni nauczycieli i innych pracowników (art. 68 ust. 5 Prawa oświatowego). Przy delegowaniu kompetencji kierowniczych przez dyrektora na wicedyrektora należy jednak pamiętać o zasadzie, by dyrektor nie zobowiązał wicedyrektora do wykonywania czynności, do których sam nie ma uprawnień. Do najpoważniejszych zadań spoczywających na wicedyrektorze należy z pewnością obowiązek zastępowania dyrektora w trakcie jego nieobecności (art. 68 ust. 9 Prawa oświatowego). Przepis ten reguluje kwestię zastępstwa dyrektora tylko do przypadków jego fizycznej nieobecności, jak np. urlop wypoczynkowy, zwolnienie lekarskie, czy inna usprawiedliwiona nieobecność. Trzeba pamiętać, że nie powinny mieć miejsca przypadki, gdy pomimo ustanowienia w poradni stanowiska wicedyrektora, w trakcie nieobecności dyrektora będzie go zastępował inny pracownik, niż wicedyrektor. W sytuacji, gdy nieobecny jest zarówno dyrektor, jak i wicedyrektor – organem wyłącznie kompetentnym do wskazania nauczyciela ich zastępującego będzie organ prowadzący poradnię. Należy zatem rozróżnić przypadki powierzenia wicedyrektorowi niektórych obowiązków kierowniczych, do wykonywania których jest on zobowiązany w trakcie obecności dyrektora, od przypadków zastępowania dyrektora przez wicedyrektora w trakcie nieobecności, gdy wicedyrektor staje się uprawniony z mocy prawa do wykonywania wszystkich czynności spoczywających normalnie na dyrektorze, w tym do reprezentowania poradni na zewnątrz, czy wykonywania funkcji pracodawcy w stosunku do pracowników zatrudnionych w poradni. Przykładowe zadania wicedyrektora Wśród zadań, do których wykonywania zobowiązani są wicedyrektorzy w czasie obecności dyrektora poradni, można przykładowo wskazać: • współdziałanie w przygotowywaniu arkusza organizacyjnego poradni oraz przydzielanie czynności nauczycielom i innym pracownikom, • organizowanie zastępstw za nieobecnych nauczycieli, • organizowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, • współdziałanie z organizacjami pozarządowymi i wolontariuszami, • sprawowanie nadzoru nad działalności dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą nauczycieli, • prowadzenie kontroli dokumentacji sporządzanej przez nauczycieli, • uczestniczenie w przygotowywaniu projektów uchwał i wewnętrznej dokumentacji poradni, • reprezentowanie poradni na zewnątrz, • zgłaszanie wniosków o przyznanie nagród, wyróżnień i odznaczeń, a także nałożenie kar porządkowych. Oczywiście powyższe zadania są wskazane jedynie przykładowo i będą się one różnić w zależności od potrzeb danej poradni i przyjętej w niej organizacji pracy. W każdym wypadku jednak należy mieć na uwadze, że zakres nałożonych na wicedyrektora dodatkowych czynności będzie wiązał się z tym, że pozostanie mu mniej czasu na prowadzenie zajęć bezpośrednio z uczniami. W związku z tym przepisy przewidują, podobnie jak to ma miejsce w przypadku dyrektora, obniżenie jego pensum w celu umożliwienia mu prawidłowej realizacji zadań związanych z zarządzaniem i organizacją pracy poradni (art. 42 ust. 6 Karty nauczyciela). Do ustalania zniżek uprawniony jest wyłącznie organ prowadzący poradnię. Nie zmienia to jednak faktu, że czas pracy nauczyciela–wicedyrektora poradni w dalszym ciągu wynosi nie więcej niż 40 godzin na tydzień (art. 42 ust. 1 Karty nauczyciela). W jakich poradniach można utworzyć stanowisko wicedyrektora? Zgodnie z obecnymi przepisami w publicznych poradniach stanowisko wicedyrektora nie może zostać utworzone w sposób dowolny. Zgodnie z art. 65 ust. 1 Ustawy o systemie oświaty stanowisko wicedyrektora może zostać powierzone wyłącznie w tych poradniach publicznych, w których zgodnie z ramowym statutem może zostać ono utworzone. W związku z tym należy sięgnąć do przepisu § 7 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie ramowego statutu publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej. Zgodnie z nim dyrektor poradni, za zgodą organu prowadzącego poradnię, może utworzyć stanowisko wicedyrektora – niezależnie od liczby zatrudnianych w poradni pracowników pedagogicznych (do 4 stycznia 2003 r. obowiązywał próg 15 pracowników niepedagogicznych, jako warunek umożliwiający utworzenie w poradni stanowiska wicedyrektora). Powyższe oznacza, że stanowisko wicedyrektora może zostać utworzone co do zasady w każdej poradni – po uzyskaniu zgody organu prowadzącego. Ważne! Fakt utworzenia w poradni stanowiska wicedyrektora powinien znaleźć odzwierciedlenie w statucie, który powinien określać szczegółowe regulacje organizacyjne dotyczące tego stanowiska, w tym zwłaszcza zakres wynikających z niego obowiązków. Powierzenie stanowiska wicedyrektora Powierzenia stanowiska wicedyrektora w poradni publicznej dokonuje, zgodnie z art. 65 ust. 1 Prawa oświatowego, dyrektor tej poradni. Do powierzenia może dojść wyłącznie po uprzednim zasięgnięciu opinii organu prowadzącego i rady pedagogicznej. Chociaż samo uzyskanie takiej opinii jest obowiązkowe, to nie ma ona charakteru wiążącego, a stanowisko wicedyrektora można powierzyć – nawet jeżeli opinia jest negatywna. Należy pamiętać, że opinia powinna dotyczyć imiennie określonej kandydatury na stanowisko wicedyrektora. Opinii organu prowadzącego w sprawie powierzenia stanowiska wicedyrektora nie można utożsamiać z wyrażeniem zgody przez organ prowadzący na utworzenie stanowiska wicedyrektora – na podstawie § 7 ust. 1 Rozporządzenia z 11 grudnia 2002 r. Utworzenie stanowiska wicedyrektora jest czym innym, niż jego powierzenie (powierza się już utworzone stanowisko). Samo powierzenie stanowiska wicedyrektora jest wyłączną kompetencją dyrektora poradni, a organ prowadzący nie ma prawnego umocowania do wskazywania dyrektorowi poradni swojego kandydata, nie wspominając już nawet o jego powierzaniu. Przepisy nie wymagają też od dyrektora, by przed obsadzeniem stanowiska wicedyrektora został przez niego przeprowadzony konkurs – takie rozwiązanie nie jest także zabronione. Stanowisko wicedyrektora może zostać powierzone na czas nieokreślony, bądź na czas określony – przepisy nie określają czasu, na który stanowisko to powinno zostać powierzone. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji, gdy stanowisko to powierza się nauczycielowi, który jest zatrudniony na podstawie umowy zawartej na czas określony, krótszy, niż okres powierzenia - umowa o pracę powinna ulec przedłużeniu na okres powierzenia stanowiska wicedyrektora (art. 65 ust. 2 Prawa oświatowego). Jeżeli w powyższym przypadku powierzenie następuje na czas nieokreślony – umowa o pracę na czas określony ulegnie przekształceniu w umowę zawartą na czas nieokreślony. W takiej sytuacji należy mieć na uwadze przepis art. 10 ust. 5a Karty nauczyciela – zgodnie z nim stosunek pracy nauczyciela ze stopniem awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego zawarty na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się w stosunek pracy zawarty na podstawie mianowania, jeżeli zaistnieją przesłanki do zatrudnienia na podstawie aktu mianowania: zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć. Tym samym, powierzenie stanowiska wicedyrektora na czas nieokreślony nauczycielowi mianowanemu lub dyplomowanemu, który miał umowę o pracę na czas określony, będzie skutkowało zatrudnieniem go na podstawie mianowania. Przekształcenie to dokonuje się co prawda z mocy prawa (a więc nie ma konieczności sporządzenia w tym celu aneksu do umowy o pracę), jednak ze względów organizacyjnych dobrze jest sporządzić odpowiednią informację dla nauczyciela. W przypadku powierzania stanowiska wicedyrektora osobie niebędącej nauczycielem nie będziemy mieli do czynienia z jej zatrudnieniem na podstawie powołania, lecz wyłącznie z powierzeniem jej pełnienia funkcji wicedyrektora – natomiast podstawą nawiązania stosunku pracy pozostaje umowa o pracę. Akt dyrektora o powołaniu (lub odwołaniu) wicedyrektora jest aktem z zakresu administracji publicznej dotyczącym uprawnień i obowiązków wynikających z przepisów prawa – podlega tym samym kontroli sądów administracyjnych, jednak w procedurze jego wydania nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (tak stwierdził sąd np. w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 17 grudnia 2015 r., III SA/Gd 375/15). Odwołanie ze stanowiska wicedyrektora Podobnie jak ma to miejsce z powierzeniem stanowiska wicedyrektora, także jego odwołanie należy do kompetencji dyrektora. Odwołanie będzie następowało na podstawie procedury określonej w przepisach art. 65 i 66 Prawa oświatowego, w formie zarządzenia dyrektora. Jest to bardzo ważne, ponieważ oznacza, że odwołując nauczyciela ze stanowiska wicedyrektora należy pamiętać nie tylko o odpowiedniej przyczynie takiego odwołania, ale także o konieczności uzyskania uprzedniej opinii organu prowadzącego i rady pedagogicznej. Bez uzyskania takiej opinii odwołanie będzie dokonane wadliwie. Natomiast przypadkach szczególnie uzasadnionych, o których jest mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty, konieczne będzie zasięgnięcie opinii kuratora oświaty, natomiast nie będzie już wymagana opinia organu prowadzącego i rady pedagogicznej (wspomniany już Wyrok z 17 grudnia 2015 r.). Odwołanie ze stanowiska wicedyrektora poradni publicznej nie jest równoznaczne z rozwiązaniem stosunku pracy, bądź wypowiedzeniem warunków pracy i płacy. Podobnie jak zarządzenie w sprawie powołania na stanowisko wicedyrektora, także odwołanie stanowi akt z zakresu administracji publicznej i ma charakter kompetencji władczej związanej z wykonywaniem określonych w przepisach prawa zadań publicznoprawnych w zakresie oświaty. Personalny charakter aktu odwołania z funkcji kierowniczej nie stanowi zatem o jego prywatnoprawnym charakterze, gdyż obsada stanowiska kierowniczego w poradni, jak już wskazano powyżej, jest formą zarządzania poradnią publiczną, a zarządzanie poradnią wchodzi w zakres administracji publicznej (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 sierpnia 2010 r., sygn. akt I OSK 805/10). Zarządzenie dyrektora o odwołaniu wicedyrektora podlega zatem kontroli sądów administracyjnych, chociaż w procedurze jego wydania nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. W rezultacie nauczyciel odwołany ze stanowiska wicedyrektora poradni może złożyć skargę do sądu administracyjnego o stwierdzenie, że został odwołany niezgodnie z prawem. Następnie, prawomocny wyrok sądu administracyjnego, choć nie przywraca mu pełnionej funkcji kierowniczej, daje możliwość dochodzenia odszkodowania za wadliwe odwołanie ze stanowiska. Powództwo o odszkodowanie składane jest do sądu pracy. Nauczycielowi będzie przysługiwało roszczenie o odszkodowanie, a nie o uznanie za bezskuteczne odwołania z funkcji ani o przywrócenie do pracy na stanowisku wicedyrektora. Istotne informacje dotyczące wysokości odszkodowania za bezprawne odwołanie z funkcji kierowniczej znajdują się w Orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r. (III PK 121/15). W skrócie: sąd uznał, że nauczycielowi odwołanemu ze stanowiska kierowniczego w szkole niezgodnie z warunkami określonymi w poprzednio obowiązującym art. 38 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty, przysługuje odszkodowanie w wysokości nie niższej od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a nie w wysokości utraconego za taki okres dodatku funkcyjnego (tak dotychczas orzekały sądy, jednak stanowisko to uległo zmianie). Wnioski płynące z tego orzeczenia można w sposób analogiczny odnieść do odwołania ze stanowiska wicedyrektora w poradni na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów art. 66 Prawa oświatowego. Przesłanki uzasadniające odwołanie wicedyrektora Z tego względu dyrektor, odwołując nauczyciela z funkcji wicedyrektora, powinien przestrzegać przesłanek uzasadniających dokonanie takiego odwołania. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego dyrektor odwołuje nauczyciela ze stanowiska wicedyrektora w razie: • złożenia przez nauczyciela rezygnacji – za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, • ustalenia negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań wymienionych w art. 57 ust. 2 Prawa oświatowego (prawidłowość dysponowania środkami budżetowymi, przestrzeganie obowiązków dotyczących bezpieczeństwa uczniów, przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy poradni) w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli – bez wypowiedzenia, • złożenia przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny wniosku, o którym mowa w art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego. Szczególnie uzasadnione przypadki odwołania Najwięcej wątpliwości budzi możliwość odwołania wicedyrektora na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego, a więc w przypadkach „szczególnie uzasadnionych”, po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty, w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. W bogatym orzecznictwie sądowym dotyczącym odwoływania z funkcji kierowniczej w tym trybie zaznacza się, że pojęcie „szczególnie uzasadnionych przypadków” jest pojęciem ogólnym i niedookreślonym, co za tym idzie – powinno być one rozumiane wąsko. Wskazuje się również, że pojęcie „szczególnie uzasadnionych przypadków” oznacza takie sytuacje, w których nie jest możliwe pełnienie przez nauczyciela funkcji kierowniczej i zachodzi konieczność natychmiastowego przerwania jego czynności z uwagi na zagrożenie dla interesu publicznego. Powinno mieć ono miejsce tylko wtedy, gdy dalsze kierowanie placówką oświatową przez nauczyciela stanowi istotne zagrożenia dla osiągnięcia jej celów lub z jakichkolwiek innych, obiektywnie ważnych względów, jest nie do przyjęcia. Naczelny Sąd Administracyjny w Wyroku z dnia 26 maja 2015 r. (I OSK 339/15) stwierdził, że „szczególnie uzasadniony przypadek” to taki, którego zaistnienie powoduje natychmiastową (nawet w czasie roku szkolnego) konieczność odwołania ze stanowiska bez wypowiedzenia. W pojęciu tym nie mieszczą się kwestie, które, ogólnie rzecz biorąc, wpływają na negatywną ocenę pracy nauczyciela, będącego na stanowisku kierowniczym, ale także jego zachowanie – postępowanie, które wyklucza możliwość zajmowania tego stanowiska. To zachowanie nieetyczne, niemoralne, niegodne nauczyciela i pedagoga – nie dające się pod takim kątem do zaakceptowania. Może to być nawet tylko zachowanie jednorazowe, ale o takim ciężarze gatunkowym, który dyskwalifikuje nauczyciela, można stwierdzić, że nawet w ogóle jako wykonującego taki zawód, a w szczególności do kierowania placówką (poradnią). W związku z powyższym akt odwołania ze stanowiska kierowniczego na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego, zawierający element uznaniowy pozostawiony ocenie organu, wymaga szczególnie precyzyjnego uzasadnienia zawierającego opis stanu faktycznego i jego udokumentowanie, a także wykazanie, w czym przejawia się „szczególnie uzasadniony przypadek” nakazujący odsunięcie wicedyrektora w trakcie roku szkolnego od wykonywanych przez niego obowiązków. Zaniedbania prawem ustanowionych obowiązków wicedyrektora placówki (poradni) muszą być na tyle istotne, iż nie pozwala to na dalsze wykonywanie przez niego powierzonej mu funkcji, winny być dowiedzione w stosownym postępowaniu poprzedzającym podjęcie aktu i muszą znaleźć się w uzasadnieniu tego aktu. Z aktu odwołania winno bowiem jasno i konkretnie wynikać, na czym owe „szczególnie uzasadnione przypadki” polegają.