STAN PRAWNY NA 3 SIERPNIA 2023 Dyrektor szkoły niepublicznej a kwestia awansu zawodowego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego; Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2023 r. poz. 984), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775 ze zm.), • Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1449 ze zm.), • Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki z dnia 10 stycznia 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (Dz.U. z 2023 r. poz. 108). • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2022 r. poz. 1914). Problem z awansem zawodowym dyrektora niepublicznej szkoły (na gruncie poprzedniego stanu prawnego, który obowiązywał do 31 sierpnia 2022 r.) był skutkiem przyjęcia w Prawie oświatowym założenia, że do sprawowania funkcji dyrektora takiej jednostki nie było wymagane posiadanie stopnia awansu nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego.   Wymagania względem dyrektora Wymagania stawiane dyrektorom są określone w Rozporządzeniu w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce. Zgodnie z § 1 pkt 1 tego aktu stanowisko dyrektora publicznej placówki może zajmować nauczyciel mianowany lub dyplomowany, który posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny, a także przygotowanie pedagogiczne i kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danej placówce. Zarówno treść przywołanej regulacji, jak i sam tytuł Rozporządzenia wskazują, że ma ono zastosowanie wyłącznie do szkół publicznych czy ogólniej do publicznych jednostek oświatowych. Jednocześnie nie ma obecnie regulacji, które nakazywałyby odpowiednie stosowanie wymogów z tego aktu prawnego do szkół niepublicznych, więc w praktyce nie zostały określone żadne wymagania stawiane przed dyrektorem takiej jednostki. Oznacza to, że dyrektorem niepublicznej szkoły mógł być nauczyciel kontraktowy czy też nauczyciel stażysta. Co istotne, zasady te nie zmieniły się i obecnie dyrektorem niepublicznej szkoły może być np. nauczyciel początkujący, nieposiadający stopnia awansu zawodowego i odbywający przygotowanie do zawodu nauczyciela. Problemy z awansem Powierzenie stanowiska dyrektora nauczycielom na niższych stopniach awansu powodowało jednak istotne problemy ze zdobywaniem kolejnych stopni. Karta nauczyciela nie była w tym zakresie dostosowana do specyfiki pracy niepublicznych placówki i przeciwko realizowaniu awansu zawodowego przez dyrektora (będącego przykładowo nauczycielem kontraktowym) można było podać cały szereg argumentów. Przykładowo do zadań dyrektora należało ustalenie dorobku zawodowego nauczyciela w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia złożenia sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego. Przepis ten należy odczytywać w powiązaniu z art. 9b ust. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2022 r., zgodnie z którym warunkiem nadania kolejnego stopnia awansu zawodowego było m.in. odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego nauczyciela. W przypadku gdyby nauczycielem ubiegającym się o kolejny stopień awansu był nauczyciel stażysta lub kontraktowy, pełniący jednocześnie funkcję dyrektora, wówczas bez żadnej formy zewnętrznej kontroli byłby w stanie ustalić dla samego siebie pozytywną ocenę dorobku zawodowego, co rodziło oczywisty konflikt interesów. Kwalifikacje nauczyciela do uzyskania kolejnego stopnia awansu muszą podlegać zewnętrznej weryfikacji czynionej przez podmiot nadrzędny, którym w przypadku osób posiadających najniższe stopnie awansu zawodowego jest właśnie w założeniu dyrektor. Konieczność zapobiegania występowania tego konfliktu wskazuje na fakt, iż skorzystanie z możliwości zdobycia kolejnego stopnia awansu przez dyrektora – stażystę lub nauczyciela kontraktowego była w niepublicznej szkoły w praktyce wykluczona. Ponadto komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego powoływał dyrektor i jednocześnie wchodził w jej skład jako przewodniczący. Podobnie wchodził również w skład komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego, powoływanej przez organ prowadzący szkołę. Jednocześnie Karta nauczyciela nie przewidywała, iż w skład tych komisji może wejść w ramach zastępstwa wicedyrektor czy też inny nauczyciel pełniący funkcję kierowniczą. Jedynym przepisem, który przewidywał możliwość wystąpienia konfliktu interesów, był art. 9g ust. 3 pkt 2 KN, zgodnie z którym w skład komisji kwalifikacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego wchodzi dyrektor, lecz wyłącznie w wypadku, gdy sam nie jest osobą, która się o ten awans ubiega. Przepisem, który ostatecznie wykluczał możliwość odbycia awansu przez dyrektora (nauczyciela stażystę w placówce, którą zarządza), był art. 9b ust. 4 pkt 1 wspomnianego aktu prawnego, zgodnie z którym stopień awansu zawodowego nauczycielowi kontraktowemu nadaje, w drodze decyzji administracyjnej, dyrektor. Oczywiste było, iż decyzja taka byłaby obarczona wadą określoną w art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, bowiem zostałaby wydana z rażącym naruszeniem prawa. Wydanie decyzji w sprawie nadania stopnia przez organ administracji, jakim jest dyrektor, w stosunku do strony, którą byłaby ta sama osoba, jest takim właśnie naruszeniem. Ważne! Opisany powyżej przypadek nie może obecnie zaistnieć z uwagi na fakt, że dyrektor nie nadaje już stopni awansu zawodowego, uchylono bowiem art. 9b ust. 4 pkt 1 KN. W świetle nowych regulacji Pierwszym stopniem awansu jest obecnie stopień nauczyciela mianowanego, nadawany przez organ prowadzący placówkę. Warto zadać pytanie, czy sytuacja prawna zmieniła się na tyle, że dyrektor niepublicznej szkoły, który nie posiada stopnia awansu zawodowego, może realizować awans w jednostce, którą zarządza? Na tak zadane pytanie można od razu udzielić odpowiedzi przeczącej, bowiem nowe regulacje dostarczają bardzo podobnych przykładów konfliktów interesów. W pierwszej kolejności można zwrócić uwagę na treść art. 9b ust. 1 pkt 4 KN, zgodnie z którym warunkiem nadania nauczycielowi początkującemu stopnia nauczyciela mianowanego jest uzyskanie pozytywnej opinii o przeprowadzonych zajęciach, o której mowa w art. 9fa ust. 8. Chodzi tu o opinię wydawaną w odniesieniu do zajęć obserwowanych, które ma obowiązek prowadzić nauczyciel początkujący. Zajęcia takie są organizowane w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela w wymiarze jednej godziny, a obserwuje je oraz wydaje wspomnianą opinię komisja. Problemem jest, że to właśnie dyrektor powołuje tę komisję, jak również wchodzi w jej skład jako przewodniczący. Oczywiście nie jest prawdopodobne, aby jednocześnie dyrektor wchodził w skład i przewodniczył komisji, która będzie obserwować i oceniać prowadzone przez niego samego zajęcia, bo to oczywisty konflikt interesów. Ponadto Karta nauczyciela nie umożliwia powołania w skład komisji wicedyrektora w sytuacji, gdy dyrektor znajduje się w szkole i pracuje, a tak właśnie jest, skoro może prowadzić zajęcia obserwowane. Tego problemu w praktyce nie da się więc ominąć, jak i innych jemu podobnych. Inne trudności związane z awansem Zgodnie z art. 9b ust. 1 pkt 5 KN warunkiem nadania nauczycielowi początkującemu stopnia nauczyciela mianowanego jest zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną, podczas którego sprawdza się spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela. Skład tej komisji został określony w art. 9g ust. 2 KN. Zgodnie z tą regulacją komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego powołuje organ prowadzący szkołę. W skład komisji wchodzą: • przedstawiciel organu prowadzącego – jako jej przewodniczący, • przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • dyrektor, • dwaj eksperci. Ponownie zatem w skład komisji, tym razem egzaminacyjnej, wchodzi dyrektor, co byłoby niemożliwe, gdyby ten sam dyrektor był nauczycielem zdobywającym stopień nauczyciela mianowanego. Karta nauczyciela nie pozwala na zastąpienie dyrektora inną osobą, co ponownie stanowi przeszkodę nieusuwalną, ponieważ wystarczy się odwołać do ust. 3 pkt 2 wspomnianej wcześniej regulacji, aby stwierdzić, że w przypadkach, gdy Karta nauczyciela umożliwia dyrektorowi zdobywanie awansu, nie wymaga jego udziału w pracach komisji. Regulacja ta określa natomiast skład komisji kwalifikacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o stopień nauczyciela dyplomowanego i w jej skład wchodzi dyrektor „z wyjątkiem przypadku gdy o awans ubiega się dyrektor”. Takiego zastrzeżenia nie ma jednak w przypadku komisji egzaminacyjnej powołanej dla nauczyciela początkującego, zatem w przypadku gdy jest on dyrektorem, to w praktyce nie ma jak powołać komisji, a więc nie zdobędzie on stopnia awansu nauczyciela mianowanego.   Podsumowanie Dyrektor szkoły na drodze awansu napotyka też inne problemy praktyczne. Należy pamiętać, że zgodnie z § 2 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli dyrektor zapewnia wsparcie nauczycielowi odbywającemu przygotowanie do zawodu nauczyciela i dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciela w realizacji jego obowiązków oraz doskonaleniu wiedzy i umiejętności, w szczególności zapewnia nauczycielowi warunki do korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej biblioteki pedagogicznej lub innej placówki działającej w systemie oświaty. W przypadku, gdyby to nauczyciel początkujący (będący dyrektorem) chciał odbywać awans zawodowy, musiałby opisane w tym przepisie wsparcie zapewniać sam sobie, co stanowi kolejne źródło konfliktu interesów. Wszystkie opisane problemy powodują, że pomimo braku ustawowych przeciwwskazań, nie jest dobrym pomysłem powołanie na stanowisko dyrektora niepublicznej szkoły nauczyciela początkującego, bowiem nie będzie on mógł realizować awansu zawodowego. Jedynym rozwiązaniem dla takiego nauczyciela byłoby dodatkowe zatrudnienie w innej jednostce oświatowej, w wymiarze co najmniej pół etatu, gdzie będzie mógł realizować awans zawodowy. To jednak pomysł trudny do zrealizowania w praktyce, jako że dyrektor jest już w pełni obarczony dodatkowymi obowiązkami w zakresie zarządzania jednostką.