STAN PRAWNY NA 4 KWIETNIA 2023 Samoocena nauczyciela i dyrektora Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1730), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1822). 1 września 2022 r. weszła w życie reforma awansu zawodowego, na mocy której dotychcza-sowe stopnie nauczyciela stażysty i kontraktowego zostały zastąpione stopniem nauczyciela początkującego. Reforma zmieniła szereg regulacji Karty nauczyciela, jej założeniem było bowiem powiązanie możliwości uzyskania przez nauczyciela awansu zawodowego z odpo-wiednio wysoką oceną jego pracy. Założenie to zostało zrealizowane w art. 9a ust. 1 i 1a KN. Zgodnie z pierwszą z tych regulacji warunkiem nadania nauczycielowi początkującemu stop-nia nauczyciela mianowanego jest: • spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, • odbycie przygotowania do zawodu nauczyciela lub dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela, podczas których nauczyciel doskonali umiejętności praktyczne oraz pogłębia wiedzę teoretyczną niezbędną do wykonywania zawodu nauczyciela, • posiadanie co najmniej dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, a także w ostatnim roku odbywania dodatko-wego przygotowania do zawodu nauczyciela, jeżeli takie dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciel jest zobowiązany odbyć, • uzyskanie pozytywnej opinii o przeprowadzonych zajęciach, • zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną, podczas którego sprawdza się speł-nianie przez nauczyciela wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela. Druga z regulacji mówi z kolei, że warunkiem nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego jest: • spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, • przepracowanie okresu wymaganego do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowa-nego, czyli co najmniej pięciu lat i dziewięciu miesięcy od dnia nadania stopnia nau-czyciela mianowanego, • posiadanie co najmniej bardzo dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku pracy przed złożeniem wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego, • uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej, która na podstawie dokonanej analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowy sprawdza spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących realizowania zadań lub podejmowania dzia-łań na rzecz oświaty oraz ich efektów. Posiadanie co najmniej dobrej oceny pracy jest więc w każdym wypadku warunkiem wyma-ganym do tego, aby nauczyciel mógł uzyskać wyższy stopień awansu zawodowego. Obecnie znajdujemy się w okresie przejściowym przeprowadzania reformy, o czym świadczą regulacje art. 9 i nast. Ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw, w myśl których: • wnioski o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela kontrakto-wego, złożone i nierozpatrzone przed 1 września 2022 r., pozostawia się bez rozpa-trzenia – nauczyciel taki staje się nauczycielem początkującym, • nauczyciele, którzy do 31 sierpnia 2022 r. uzyskali stopień nauczyciela kontraktowego, lecz do tego dnia stopnia tego nie uzyskali, uzyskują go według przepisów dotychcza-sowych – w tym wypadku nie są oni objęci reformą awansu zawodowego, • nauczyciele, którzy przed 1 września 2022 r. rozpoczęli staż na stopień nauczyciela dyplomowanego, lecz do tego dnia nie uzyskali tego stopnia, uzyskują go według przepisów dotychczasowych – ich również reforma nie obejmuje. Okres przejściowy dotyczy zasad nabywania stopni awansu zawodowego, ale już nie zasad przeprowadzania oceny pracy. Ważne! Nie ma więc obecnie żadnych podstaw do żądania od nauczyciela czy dyrektora dokonania samooceny przeprowadzanych zadań, która w założeniu miałaby pomóc w dokonaniu oceny właściwej przez organ uprawniony do jej wydania, czyli dyrektora (w przypadku oceny nau-czyciela) i kuratora oraz organu prowadzącego (w przypadku oceny dyrektora). Jak nie istniała podstawa prawna dla dokonywania samooceny przez pracownika na gruncie Karty nauczyciela obowiązującej przed 1 września 2022 r., tak nie istnieje obecnie. Pojawiły się natomiast w tym akcie nowe regulacje, które wymagają dokonania oceny w opisanych w nich przypadkach. I tak np. zgodnie z art. 6a ust. 1da KN dyrektor dokonuje oceny pracy nauczyciela w drugim oraz ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, a w przypadku, gdy nauczyciel odbywa dodatkowe przygotowanie do zawodu – także w ostatnim roku odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela. Natomiast w myśl art. 6a ust. 1db KN w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy w trakcie odbywania przez nauczyciela przygotowania do zawodu nauczyciela lub do-datkowego przygotowania do zawodu nauczyciela dyrektor dokonuje jego oceny pracy za okres dotychczas odbytego przygotowania do zawodu nauczyciela lub dodatkowego przygo-towania do zawodu nauczyciela, w terminie nie dłuższym niż 21 dni odpowiednio od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Jeżeli nauczyciel zmienił miejsce zatrudnienia: • w pierwszym lub drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela – ocenę tę uwzględnia się przy dokonywaniu oceny pracy w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, • po drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela – ocenę tę uwzględnia się przy dokonywaniu oceny pracy w ostatnim roku odbywania przygoto-wania do zawodu nauczyciela, • w okresie odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela – ocenę tę uwzględnia się przy dokonywaniu oceny pracy w ostatnim roku odbywania dodatko-wego przygotowania do zawodu nauczyciela. Warto nadmienić, że obowiązek dokonania oceny nauczyciela w terminie 21 od dnia rozwią-zania lub wygaśnięcia stosunku pracy występuje niezależnie od długości jego trwania. Może się więc zdarzyć, że dyrektor stanie przed obowiązkiem dokonania oceny pracy za okres pracy nauczyciela krótszy niż czas, w którym oceny tej miałby dokonać. Ważne! Nawet w przypadku, gdy nauczyciel pracował w danym przedszkolu dwa tygodnie, to należy dokonać oceny jego pracy. Można by uznać, że taka konstrukcja regulacji uzasadnia wymóg dokonywania samooceny przez nauczyciela, ponieważ taka samoocena ułatwiłaby dyrektorowi dokonanie właściwej oceny, pozwalając uwzględnić w niej elementy, które przywołał w samoocenie sam nauczyciel. Należy jednak podkreślić, że przepisy Karty nauczyciela nie przewidują takiej możliwości, niezależnie od tego, czy nauczyciel pełni dodatkowo funkcję kierowniczą, czy też nie. Stosownie do art. 6a ust. 4 KN ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i jest zakoń-czona stwierdzeniem uogólniającym: • ocena wyróżniająca, • ocena bardzo dobra, • ocena dobra, • ocena negatywna. Istotną treść zawiera art. 6a ust. 5 KN, według którego oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor, który przy jej dokonywaniu: • zasięga opinii rady rodziców, • może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego – z tej możliwości dyrektor nie ko-rzysta w przypadku przedszkoli, • na wniosek nauczyciela zasięga, a z własnej inicjatywy może zasięgnąć opinii właści-wego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela, a w przypadku braku takiej możliwości – opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego, • w przypadku nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nauczyciela lub dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciela – zasięga opinii mentora. Wśród podmiotów, których opinii zasięga dyrektor w trakcie procedury dokonywania oceny nauczyciela, nie ma samego ocenianego nauczyciela, nie istnieje więc żadna podstawa, która mogłaby stanowić o potrzebie dokonania samooceny. Co więcej, oznacza to również, że takiej samooceny nie można żądać od nauczyciela w żadnym przypadku, nawet jeśli uzna się, że będzie to wyłącznie opinia o charakterze niewiążącym, której dyrektor nie musi brać pod uwagę, jeżeli się z nią nie zgadza. Ważne! Procedura dokonania samooceny jest niedopuszczalna, oznacza bowiem nałożenie na ocenia-nego nauczyciela obowiązku niewynikającego z przepisów prawa. W przypadku gdy nauczy-ciel odmówi dokonania samooceny, to fakt ten nie może mieć żadnego wpływu na jego ocenę. Gdyby się okazało, że dyrektor obniżył na takiej podstawie ocenę, jest to podstawa do wnie-sienia odwołania do organu nadzoru pedagogicznego. Warto w tym miejscu wspomnieć, że zgodnie z art. 6a ust. 8 KN ocenę pracy ustala się po zapoznaniu nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń. Przepis ten również nie może być uznany za podstawę żądania samooceny, ponieważ uwagi i zastrzeżenia do projektu oceny są możliwością, a nie obowiązkiem. Poza tym dotyczą one przedstawione-go nauczycielowi projektu i nie mają wpływu na jego kształt przed ich przedstawieniem, choć mogą wpłynąć na ostateczną ocenę, jeżeli dyrektor uzna słuszność argumentów pedagoga. W przypadku oceny dyrektora przywołać należy art. 6a ust. 6 KN, stosownie do którego oce-ny pracy dyrektora, nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrek-tora placówki, oraz nauczyciela pełniącego w zastępstwie obowiązki dyrektora placówki przez okres co najmniej sześciu miesięcy dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym przedszkole. Podobnie jak w przypadku nauczyciela, tak w przypadku ocenianego dyrektora nie ma podstaw do dokonywania samooceny, po-nieważ czynności takiej nie przewiduje ani Karta nauczyciela, ani Rozporządzenie MEiN z dnia 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli.