STAN PRAWNY NA 15 MARCA 2023 Procedura zatrudniania nauczyciela wspomagającego w przedszkolu Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 31), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów prze-widzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej do-kumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646 ze zm.). Nauczyciel wspomagający to potoczne określenie nauczyciela posiadającego kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudnionego w celu współorganizowania kształcenia inte-gracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych. Podstawowym zadaniem nauczyciela wspomagającego jest udzielanie bieżącej pomocy i wsparcia dziecku posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Jak wygląda procedura za-trudniania w przedszkolu nauczyciela wspomagającego? Kiedy pojawia się potrzeba zatrudnienia nauczyciela wspomagającego? Omówienie problematyki związanej z zatrudnianiem nauczycieli wspomagających należy zacząć od wskazania, kiedy pojawia się konieczność bądź możliwość zatrudnienia takiego nauczyciela. Przypadki te zostały określone w § 7 Rozporządzenia w sprawie warunków or-ganizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, nie-dostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zgodnie z tym prze-pisem: 1) w przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i przedszkolach inte-gracyjnych – zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakre-su pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, 2) w przedszkolach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone, za-trudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych (przy czym dyrektor może poprzestać na obowiązkowym zatrudnieniu innych nauczycieli specjalistów) – z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrze-bie kształcenia specjalnego (decyzja o ewentualnym zatrudnieniu nauczyciela wspo-magającego powinna wynikać z konieczności realizowania treści zaleceń z orzeczenia), 3) w przedszkolach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niż wymienione w pkt 2 niepełnosprawności – za zgodą organu pro-wadzącego dyrektor może dodatkowo zatrudnić nauczycieli posiadających kwalifika-cje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych (możliwe jest poprzestanie na zatrudnianiu specjalistów – w za-leżności od tego, jakie zalecenia zawarto w orzeczeniu o potrzebie kształcenia spe-cjalnego). Jak zatem widać, przepisy przewidują obowiązek lub jedynie możliwość zatrudnienia nauczy-ciela wspomagającego. Decydująca powinna być treść zamieszczonych w orzeczeniu o po-trzebie kształcenia specjalnego zaleceń. W przypadkach, o których mowa w pkt 1 i 2 powyżej, nie istnieje potrzeba uzyskiwania wcześniejszej zgody organu prowadzącego na zatrudnienie nauczyciela wspomagającego – decyzję w tym zakresie dyrektor może podjąć samodzielnie. Z kolei wspomniane orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego powinny określać m.in. zalecane warunki i formy wsparcia umożliwiające realizację indywidualnych potrzeb rozwo-jowych i edukacyjnych dziecka, w tym warunki rozwijania jego potencjalnych możliwości i mocnych stron, wzmacniania aktywności i uczestnictwa dziecka w życiu przedszkola oraz – jeżeli zachodzi potrzeba indywidualnego wsparcia dziecka ze strony dodatkowo zatrudnionej kadry, o której mowa w przepisach w sprawie warunków organizowania kształcenia, wycho-wania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i za-grożonych niedostosowaniem społecznym – zakres tego wsparcia. Następnie o szczegółowej realizacji zaleceń, w tym w zakresie określenia zintegrowanych działań nauczycieli i specjali-stów prowadzących zajęcia z uczniem, postanawia działający w przedszkolu zespół specjali-stów, opracowując IPET. Natomiast dyrektor przedszkola, uwzględniając indywidualne po-trzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów niepełnosprawnych, powinien wyznaczyć zajęcia edukacyjne oraz zintegrowane działania i zajęcia, określone w Ipecie, realizowane wspólnie z innymi nauczycielami przez nauczycieli wspomagających lub w których ci nauczyciele uczestniczą. Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z art. 42 ust. 3 pkt 12 KN pensum nauczyciela wspomagającego wynosi 20 godzin tygodniowo. Jakie wymagania kwalifikacyjne powinien spełniać nauczyciel wspomagający? Jak na wstępie wskazano, nauczycielem wspomagającym nie może być każdy zatrudniony w przedszkolu nauczyciel, a jedynie taki, który posiada kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej. Przyjmuje się, że kwalifikacje odpowiednie do zajmowania stanowiska nauczyciela wspomagającego będzie mieć osoba, która: 1) ukończyła studia wyższe lub zakład kształcenia nauczycieli, w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną, 2) ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym rodzaju placówki, a ponadto ukończyła studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczyciela lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy z dziećmi z niepełno-sprawnością intelektualną, 3) ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu, a ponadto ukończyła studia wyższe, studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczy-cieli lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności dzieci. Najczęściej będziemy mieć do czynienia z przypadkami, gdy nauczyciel posiadający kwalifi-kacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu ukończył dodatkowo studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny z zakresu np. edukacji i terapii uczniów z auty-zmem, wspomagania rozwoju i edukacji uczniów z autyzmem czy edukacji i rehabilitacji uczniów z autyzmem. Przeprowadzenie naboru Kiedy wiemy już, w jakim wymiarze godzin będziemy potrzebować nauczyciela wspomaga-jącego oraz jakie kwalifikacje powinni posiadać potencjalni kandydaci na to stanowisko, mo-żemy przeprowadzić nabór. Podstawa prawna naboru nauczyciela wspomagającego, będącego pracownikiem pedagogicznym zatrudnianym na podstawie Karty nauczyciela, jest określona w art. 9 KN. Przepis ten nie precyzuje jednak sposobu, w jaki należy podać do wiadomości informację o wolnych etatach. W celu uzyskania jak największej liczby aplikacji od poten-cjalnych kandydatów zaleca się zamieszczenie informacji na stronach internetowych przed-szkola, kuratorium, a także organu prowadzącego, w ramach tzw. banków wolnych stanowisk, czy w lokalnej prasie. W ogłoszeniu powinny zostać przedstawione podstawowe informacje związane z rekrutacją na wolne stanowisko, takie jak: 1) dane przedszkola, 2) rodzaj stanowiska, 3) miejsce wykonywania pracy, 4) podstawa zatrudnienia, 5) wymagania kwalifikacyjne i zdrowotne, 6) określenie zakresu obowiązków, 7) wymagane dokumenty: a) dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe (np. dyplom ukończenia stu-diów, świadectwa ukończenia kursów i szkoleń), b) akt nadania stopnia awansu zawodowego, c) zaświadczenie o niekaralności z KRK, d) oświadczenie o posiadaniu pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystaniu z praw publicznych, e) oświadczenie, że nie toczy się przeciwko kandydatowi postępowanie karne w sprawie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępo-wanie dyscyplinarne, f) świadectwa pracy z poprzednich okresów zatrudnienia, a także inne dokumenty potwierdzające staż pracy, g) kwestionariusz osobowy / list motywacyjny / curriculum vitae; 8) sposób, miejsce i termin składania aplikacji oraz dokumentów. Podobnie jak w przypadku pozostałych nauczycieli, również w przypadku nauczyciela wspo-magającego dyrektor przedszkola powinien upewnić się, czy: 1) posiada on pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z praw publicznych, 2) nie jest oskarżonym w postępowaniu karnym w sprawie o umyślne przestępstwo ści-gane z oskarżenia publicznego ani nie toczy się wobec niego postępowanie dyscypli-narne, 3) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne prze-stępstwo skarbowe, 4) nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie trzech lat od ukarania albo karą dyscyplinarną wydalenia z zawodu nauczyciela oraz dodatkowo w przypadku zatrudniania nauczyciela mianowanego i dyplomowanego: 1) posiada odpowiednie obywatelstwo, określone w art. 10 ust. 5 pkt 1 KN, 2) istnieją w stosunku do niego warunki do zatrudnienia w przedszkolu w pełnym wy-miarze zajęć na czas nieokreślony. W celu udokumentowania wskazanych powyżej pkt 1 i 2 wystarczy złożenie przez nauczycie-la stosownego oświadczenia, a pkt 3 powinien zostać udokumentowany informacją o nieka-ralności z KRK. W celu potwierdzenia spełniania warunku z pkt 4 dyrektor przedszkola, przed nawiązaniem stosunku pracy z nauczycielem, jest obowiązany zasięgnąć informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych. Natomiast wymagania kwalifikacyjne po-twierdzane są przez nauczyciela odpowiednimi dyplomami i świadectwami. Niezależnie od powyższego, zgodnie z art. 21 ust. 1 Ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy m.in. w pla-cówkach edukacyjnych, pracodawcy są obowiązani do uzyskania informacji, czy dane tej osoby są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w sto-sunku do których Państwowa Komisja ds. wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15 wydała po-stanowienie o wpisie w Rejestrze. Skierowanie na badania lekarskie Po wyłonieniu najlepszego kandydata do pracy na stanowisku nauczyciela wspomagającego naszym kolejnym obowiązkiem będzie skierowanie przyszłego pracownika na wstępne bada-nia lekarskie. Według bowiem art. 229 § 4 k.p. dyrektor przedszkola nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwska-zań do pracy na określonym stanowisku. Co więcej, w przypadku nauczycieli, na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 3 KN, stanowisko nauczyciela może zajmować tylko osoba, która spełnia wa-runki zdrowotne do wykonywania tego zawodu. W tym celu wybranemu przez nas kandyda-towi do pracy należy wydać skierowanie do lekarza medycyny pracy, zgodnie z § 4 Rozpo-rządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Skierowanie wydawane jest w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania. W wyniku przeprowadzonego badania lekarz wydaje orzeczenie stwierdzające: 1) brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku, 2) istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy. Od orzeczenia lekarskiego zarówno dyrektorowi, jak i przyszłemu pracownikowi przysługuje odwołanie. Powinno zostać wniesione na piśmie wraz z uzasadnieniem, w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem lekarza, który je wydał. Odwołanie wnosi się do właściwego ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. Kolejne badanie powinno być prze-prowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia odwołania. Ustalone na jego podstawie orze-czenie lekarskie jest ostateczne. Podpisanie umowy o pracę (aktu mianowania) Stosownie do art. 11 KN dyrektor przedszkola nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy od-powiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiada-nymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego. W przypadku gdy umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, dyrektor powinien, przed dopuszczeniem nauczyciela wspomagającego do pracy, potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Ponadto obowiązkiem dyrektora jest sprawdzenie, czy zatrudniany nauczyciel wspomagający posiada kwalifikacje odpowiednie do zajmowania danego stanowiska oraz czy ukończony przez niego kierunek studiów jest zbliżony z rodzajem prowadzonych zajęć. W przypadku zatrudniania nauczyciela wspomagającego może okazać się, że wystarczające będzie obsadzenie jedynie części etatu. W przypadku nauczycieli wspomagających ze stop-niem awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego możliwość taką daje art. 10 ust. 6 KN, zgodnie z którym w przypadku braku warunków do zatrudnienia nau-czyciela w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony stosunek pracy nawiązuje się na pod-stawie umowy o pracę na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze. Istnieje również możli-wość zatrudnienia nauczyciela wspomagającego na podstawie umowy o pracę na czas okre-ślony. Możliwość taką daje art. 10 ust. 7 KN, według którego w przypadku zaistnienia po-trzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. Warto też przypomnieć, że na podstawie zmienionych przepisów Karty nauczyciela stosunek pracy z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, która: 1) nie posiada stopnia awansu zawodowego oraz 2) posiada wymagane kwalifikacje – nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony na dwa lata szkolne. Nato-miast stosunek pracy z nauczycielem, który: 1) nie posiada stopnia awansu zawodowego oraz 2) posiada wymagane kwalifikacje, oraz 3) posiada co najmniej dwa lata pracy w szkole, oraz 4) posiada co najmniej dobrą ocenę pracy – nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Poinformowanie o warunkach zatrudnienia Zgodnie z art. 29 § 3 k.p. dyrektor przedszkola ma obowiązek poinformować nauczyciela wspomagającego, nie później niż w ciągu siedmiu dni od dnia zawarcia umowy o pracę (na-wiązania stosunku pracy na podstawie aktu mianowania), o warunkach zatrudnienia. Informa-cja taka powinna być dostosowana do indywidualnych warunków zatrudnienia nauczyciela wspomagającego i odnosić się do jego sytuacji prawnej. Powinna zostać sporządzona w for-mie pisemnej, w dwóch egzemplarzach, z których jeden przekazywany jest nauczycielowi, a drugi, z podpisem pracownika kwitującym zapoznanie się i odbiór, należy pozostawić w aktach osobowych pracownika. Zakres informacji jest uzależniony od tego, czy w danym przedszkolu istnieje obowiązek ustalenia regulaminu pracy. Przygotowanie pisemnego zakresu obowiązków Ze względów organizacyjnych dyrektor przedszkola ma możliwość wręczenia nauczycielowi wspomagającemu pisemnego zakresu obowiązków. Nie jest to konieczne, jednakże takie skonkretyzowanie obowiązków pozwoli uniknąć w przyszłości wątpliwości, jakie zadania należą do nauczyciela. Indywidualny zakres obowiązków powinien być przygotowany w dwóch egzemplarzach: dla nauczyciela oraz do jego akt osobowych. Należy jednak pamię-tać, że w praktyce tak przygotowany zakres obowiązków nie jest katalogiem zamkniętym, ponieważ zakres zadań wynikających z zajmowania określonego w umowie o pracę stanowi-ska może być konkretyzowany nie tylko przez przedstawienie pracownikowi pisemnego za-kresu czynności, ale także w drodze poleceń pracodawcy, mieszczących się w granicach za-kreślonych ustalonym w umowie rodzajem pracy (zajmowanym stanowiskiem), co zostało potwierdzone w Wyroku SN z dnia 26 lutego 2003 r. (sygn. akt I PK 149/02). Niemniej jednak trzeba pamiętać, że do ramowych obowiązków nauczyciela wspomagającego należą: 1) prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami zajęć edukacyjnych oraz wspólne z in-nymi nauczycielami i specjalistami realizowanie zintegrowanych działań i zajęć okre-ślonych w Ipecie, 2) prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracy wychowawczej, 3) uczestniczenie, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez in-nych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w Ipecie, realizowanych przez nauczycieli i specjalistów, 4) udzielanie pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w Ipecie, w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, 5) prowadzenie innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych. Pozostałe obowiązki związane z zatrudnianiem nauczyciela wspomagającego W pozostałym zakresie zatrudnianie nauczyciela wspomagającego nie odbiega od zatrudniania nauczycieli na innych stanowiskach. Oznacza to m.in. konieczność wydania nauczycielowi legitymacji służbowej (w ciągu 30 dni od dnia złożenia przez nauczyciela wniosku o jej wystawienie), konieczność przeszkolenia w zakresie BHP (przed dopuszczeniem do pracy), poinformowanie pracownika o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, a także o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 k.p.) czy przygotowanie dokumenta-cji kadrowej nowego pracownika. Prowadzenie dokumentacji przez nauczyciela wspomagającego Nauczyciel wspomagający, podobnie jak inni nauczyciele, jest zobowiązany do prowadzenia odpowiedniej dokumentacji – mówią o tym przepisy Rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji. Nauczyciela wspomagającego dotyczyć będzie obowiązek prowadzenia dziennika innych zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Oznacza to konieczność wpisywania do dziennika w porządku alfabetycznym: nazwisk i imion dzieci oraz oddziału, do którego uczęszczają, adresów poczty elektronicznej rodziców i numerów ich telefonów, jeżeli je posiadają, indy-widualnego programu pracy z dzieckiem, a w przypadku zajęć grupowych – programu pracy grupy, tygodniowego rozkładu zajęć, daty i czasu trwania oraz tematów przeprowadzonych zajęć, oceny postępów i wniosków dotyczących dalszej pracy z dzieckiem. Nauczyciel powi-nien odnotowywać obecność dzieci na zajęciach, natomiast przeprowadzenie zajęć powinien potwierdzić podpisem.