STAN PRAWNY NA 17 MARCA 2023 Gospodarka odpadami a szkoły Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 699 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2519 ze zm.), • Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2056). Szkoły, jako podmioty wytwarzające odpady, podlegają regulacjom Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i mają obowiązek przestrzegania zasad gospodarowania odpadami, w tym segregowania odpadów, zawartych w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Zasady ogólne Zgodnie z art. 18 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. Art. 19 ust. 1 tej Ustawy wskazuje, iż organy administracji publicznej, w zakresie swojej właściwości, podejmują działania wspierające ponowne użycie i przygotowanie do ponownego użycia odpadów, w szczególności: • zachęcając do tworzenia i wspierając sieci ponownego wykorzystania i napraw, • stwarzając zachęty ekonomiczne. Zwrócić tu również należy uwagę na treść ust. 2 tej regulacji, zgodnie z którym jednostki sektora finansów publicznych stosują kryteria ponownego użycia lub przygotowania do ponownego użycia odpadów przy udzielaniu zamówień publicznych, o ile ponowne użycie lub przygotowanie do ponownego użycia odpadów jest możliwe. Ponieważ jednostką sektora finansów publicznych jest także szkoła, to przy udzielaniu zamówień publicznych przez szkoły też należy zwracać uwagę, czy zamawiany towar podlega recyklingowi. Rodzaje odpadów Ustawa definiuje różne rodzaje odpadów, w słowniczku ustawowym znajdującym się w art. 3 tego aktu znajdują się definicje m.in.: • bioodpadów – rozumie się przez to ulegające biodegradacji odpady z ogrodów i parków, odpady żywności i kuchenne z gospodarstw domowych, gastronomii, w tym restauracji, stołówek oraz zakładów zbiorowego żywienia, biur, hurtowni i jednostek handlu detalicznego, a także podobne odpady z zakładów produkujących lub wprowadzających do obrotu żywność, • odpadów komunalnych – rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter i skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych, w szczególności niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i odpady selektywnie zebrane: o z gospodarstw domowych, w tym papier i tektura, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory oraz odpady wielkogabarytowe, w tym materace i meble, oraz o ze źródeł innych niż gospodarstwa domowe, jeżeli odpady te są podobne pod względem charakteru i składu do odpadów z gospodarstw domowych – przy czym odpady komunalne nie obejmują odpadów z produkcji, rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnej oraz z oczyszczalni ścieków, w tym osadów ściekowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych; niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne pozostają niesegregowanymi (zmieszanymi) odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane przetwarzaniu odpadów, ale przetwarzanie to nie zmieniło w sposób znaczący ich właściwości; • odpadach medycznych – rozumie się przez to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny, • odpadach obojętnych – rozumie się przez to odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku są nieznaczne, a w szczególności nie stanowią zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi. Ważne! W szkołach powstają odpady komunalne, ale także bioodpady, będące efektem prowadzenia żywienia uczniów na szkolnych stołówkach. Mogą również powstawać odpady medyczne, w związku z funkcjonowaniem na terenie szkoły gabinetu profilaktyki zdrowotnej. Regulacje obowiązujące szkoły Szkoły, jako podmioty wytwarzające odpady, podlegają regulacjom Ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zgodnie z definicją z art. 2 ust. 1 pkt 4 tej Ustawy przez właścicieli nieruchomości rozumie się także współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością. Szkoła jest zatem właścicielem nieruchomości w rozumieniu wspomnianej regulacji, posiada bowiem budynek „w zarządzie lub użytkowaniu”. Oznacza to obowiązek przykładowo ponoszenia opłaty ustalonej za odbieranie odpadów oraz obowiązek ich segregowania. Warto nadmienić, że według art. 3 ust. 3 Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy prowadzą, w formie umożliwiającej przekazywanie informacji w postaci elektronicznej, ewidencję: • zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej, • przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej, • umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w celu kontroli wykonywania przez właścicieli nieruchomości i przedsiębiorców obowiązków wynikających z ustawy. Ważne! Szkoły mają obowiązek przestrzegania zasad gospodarowania odpadami, w tym segregowania odpadów, zawartych w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Regulamin jest podejmowany jako akt prawa miejscowego przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, i określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy dotyczące m.in.: • wymagań w zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady, • wymagań w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzonego przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych, • uprzątania błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego, • mycia i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi, • rodzaju i minimalnej pojemności pojemników lub worków, przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości, w tym na terenach przeznaczonych do użytku publicznego oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych pojemników i worków oraz utrzymania pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, • utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym miejsc gromadzenia odpadów, • częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego. Ważne! Zasady segregowania odpadów, do których musi się szkoła stosować, jak również rodzaje pojemników stosowanych podczas segregowania, wynikają z regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Należy tu zwrócić uwagę także na treść art. 5 Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, określającego obowiązki właścicieli nieruchomości, który potwierdza obowiązek przestrzegania postanowień regulaminu czystości porządku. Stosownie do tej regulacji właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez: • wyposażenie nieruchomości w worki lub pojemniki, przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych, utrzymanie tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym oraz utrzymanie w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym miejsc gromadzenia odpadów, • przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, • zbieranie w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie, • gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych lub osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków, • pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy, • uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z dróg dla pieszych położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taką drogę uznaje się wydzieloną część drogi publicznej przeznaczoną do ruchu pieszych położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości; właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia drogi dla pieszych, na której są dopuszczone płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych. BDO a szkoły Regulacja art. 79 Ustawy o odpadach stanowi podstawę prawną działania bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, czyli BDO, w której gromadzi się m.in. informacje o: • wprowadzanych na terytorium kraju opakowaniach, produktach w opakowaniach, w podziale na poszczególne rodzaje opakowań, oraz odpadach z nich powstających, • wprowadzanych na terytorium kraju olejach smarowych, oponach oraz o odpadach z nich powstających, • wprowadzanych pojazdach, zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, bateriach i akumulatorach oraz o odpadach z nich powstających, • osiągniętych poziomach recyklingu, zbierania, odzysku, • rodzajach i ilości wytwarzanych odpadów oraz ich wytwórcach, • ilości i jakości komunalnych osadów ściekowych, ich wytwórcach, miejscach zastosowania i podmiotach władających powierzchnią ziemi, na której te osady zostały zastosowane. Zgodnie z art. 80 ust. 1 to marszałek województwa: • prowadzi i aktualizuje BDO, w tym rejestr, • przetwarza dane i informacje gromadzone w BDO, • zapewnia bezpieczeństwo przetwarzanych danych, informacji oraz dokumentów, które otrzymał w związku z prowadzeniem BDO, zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych. Ważne! Szkoły nie mają obowiązku rejestracji w BDO. Szkoły nie wprowadzają do obrotu opakowań, pojazdów, olejów itd., natomiast pierwszą wątpliwość co do tego, czy powinny się rejestrować w BDO, budzi fakt, że prowadzą często np. zbiórkę zakrętek plastikowych czy też zużytych baterii. Co jednak istotne, według art. 45 ust. 1 pkt 1 Ustawy o odpadach z obowiązku uzyskania odpowiednio zezwolenia na zbieranie odpadów lub zezwolenia na przetwarzanie odpadów zwalnia się „(…) podmiot prowadzący działalność inną niż działalność gospodarcza w zakresie gospodarowania odpadami, który zbiera odpady opakowaniowe i odpady w postaci zużytych artykułów konsumpcyjnych, w tym zbieranie leków i opakowań po lekach przez apteki, przyjmowanie zużytych artykułów konsumpcyjnych w sklepach, systemy zbierania odpadów w szkołach, placówkach oświatowo-wychowawczych, urzędach i instytucjach (nieprofesjonalna działalność w zakresie zbierania odpadów)”. Przepis ten więc jednoznacznie wskazuje, że szkoły podlegają zwolnieniu od rejestracji, a co za tym idzie nie podlegają wpisowi do BDO. Taka interpretacja wynika również z wyjaśnień ministra klimatu, w której czytamy, że zwolnienia całkowite z obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów dotyczą: • osób fizycznych i jednostek organizacyjnych niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na potrzeby własne, • podmiotów organizujących nieprofesjonalne zbieranie odpadów Podmioty zwolnione całkowicie z ewidencji odpadów nie podlegają wpisowi do Rejestru-BDO. Wytwórcy odpadów objęci częściowymi zwolnieniami z prowadzenia ewidencji odpadów (ewidencja uproszczona) są obowiązani uzyskać wpis do Rejestru-BDO. Minister wyjaśnia, że sklepy, szkoły, urzędy, które przyjmują odpady o charakterze poużytkowym lub odpady opakowaniowe, jest nieprofesjonalnym zbierającym te odpady. Pojęcie nieprofesjonalnego zbierania precyzuje art. 45 ust. 1 pkt 1 Ustawy o odpadach, a warunki, jakie musi spełniać ten podmiot – art. 45 ust. 2 tej Ustawy. Za odpady o charakterze poużytkowym (pokonsumpcyjnym) w przypadku drobnej działalności gospodarczej i biurowej można uznać zarówno niektóre odpady komunalne, jak i odpady niebezpieczne (drobny sprzęt elektryczny lub elektroniczny jak świetlówki, laptopy, monitory – typu użytkowanego również w gospodarstwach domowych). Prowadzący nieprofesjonalne zbieranie odpadów jest zwolniony z prowadzenia ewidencji odpadów, a co za tym idzie nie podlega wpisowi do Rejestru-BDO. Ważne! Szkoły są nieprofesjonalnym zbierającym odpady, a co za tym idzie nie podlegają wpisowi do Rejestru-BDO. Zwolnienie to obejmuje wszystkie placówki niezależnie od ich formy organizacyjno-prawnej, a zatem zwolnione są zarówno szkoły i przedszkola publiczne, jak i jednostki niepubliczne. Kwestią problematyczną mogą być także oleje odpadowe, które mogą pojawić się w szkołach prowadzących warsztaty szkolne (np. w jednostkach kształcących w kierunkach samochodowych). Czy wówczas taka szkoła ma obowiązek rejestracji w BDO? Ponownie należy zwrócić uwagę na treść art. 50 Ustawy o odpadach. Zgodnie z ust. 1 pkt 2 tej regulacji „Marszałek województwa dokonuje wpisu do rejestru na wniosek: 2) z zakresu Ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji: a) wprowadzających pojazdy, b) prowadzących punkty zbierania pojazdów, c) prowadzących stacje demontażu, d) prowadzących strzępiarki”. Żaden z tych przypadków nie dotyczy szkół samochodowych, bowiem nie wprowadzają one samochodów na rynek, nie prowadzą demontażu itd., co jednoznacznie wyklucza obowiązek rejestracji w BDO.