STAN PRAWNY NA 15 MARCA 2023 15 najważniejszych pytań o eksperyment pedagogiczny Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2230), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2082 ze zm.), • Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 498), • Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 690 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2200 ze zm.). Zgodnie z ustawową definicją eksperyment pedagogiczny polega na modyfikacji istniejących lub wdrożeniu nowych działań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych lub wychowawczych, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania. Czemu służą takie eksperymenty, a także kiedy i na jakich zasadach mogą być prowadzone? Odpowiadamy na 15 najważniejszych pytań dotyczących eksperymentu pedagogicznego. W odróżnieniu od przepisów Ustawy o systemie oświaty, obowiązująca od 2017 r. Ustawa Prawo oświatowe zawiera regulacje dotyczące przeprowadzania przez jednostki oświaty eksperymentów pedagogicznych. Definicja „eksperymentu pedagogicznego” została określona w art. 45 ust. 1 upo. Zgodnie z nim eksperyment polega na modyfikacji istniejących lub wdrożeniu nowych działań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych lub wychowawczych, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania, w szczególności określone w art. 14 ust. 1 pkt 3–5 wspomnianej Ustawy (a więc dotyczące zatrudniania kadry pedagogicznej, realizowania programów i planów nauczania oraz zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów). Celem eksperymentu ma być rozwijanie kompetencji i wiedzy uczniów oraz nauczycieli. Ważne! Obowiązujące obecnie przepisy nie posługują się dodatkowo pojęciem „innowacji pedagogicznej”, które występowało w przepisach Ustawy o systemie oświaty. Aktualna definicja „eksperymentu pedagogicznego” obejmuje swoją treścią również stare pojęcie „innowacji pedagogicznej”. Pytanie 1 – kto może realizować eksperyment pedagogiczny? Eksperyment pedagogiczny może być realizowany w szkole lub placówce. Przez szkołę należy rozumieć wymienione w art. 18 ust. 1 upo. podmioty: szkołę podstawową, a także wskazane tam typy szkół ponadpodstawowych. Jako placówki należy rozumieć jednostki organizacyjne wymienione w art. 2 pkt 3–8 i 10 upo.: • placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego, • placówki kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych, • placówki artystyczne – ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych, • poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, • młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze, • placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, • biblioteki pedagogiczne. Pytanie 2 – jak długo może trwać eksperyment pedagogiczny? Przepisy nie określają tego, jak długo może trwać eksperyment pedagogiczny. Z pewnością nie może być on prowadzony przez czas nieokreślony, ponieważ z samej istoty eksperymentu wynika, że jest to czynność prowadzona w ściśle określonym czasie. Co więcej, czas trwania eksperymentu powinien być wskazany we wniosku o wyrażenie zgody na jego przeprowadzenie. Pytanie 3 – kto sprawuje opiekę merytoryczną nad przeprowadzanym eksperymentem? Przepisy przewidują, że każdy eksperyment powinien być prowadzony pod opieką właściwej jednostki naukowej. Należy tu wymienić: • uczelnie, • federacje podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki, • instytuty naukowe PAN, • instytuty badawcze (działające na podstawie Ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych), • międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych ustaw, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, • Polską Akademię Umiejętności, • inne podmioty prowadzące głównie działalność naukową w sposób samodzielny i ciągły. W przypadku przeprowadzania eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego – powinno odbywać się ono pod opieką jednostki naukowej właściwej dla danego zawodu. Pytanie 4 – czy w celu przeprowadzenia eksperymentu konieczne jest uzyskanie zgody? Tak, zgoda na przeprowadzenie eksperymentu udzielana jest na wniosek danej szkoły lub placówki, która planuje przeprowadzić eksperyment (składany oczywiście przez jej dyrektora). Zgody udziela minister właściwy ds. oświaty i wychowania, a w przypadku szkoły artystycznej – minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wyjątkowo udzielenie zgody na prowadzenie eksperymentu w szkole kształcącej w określonym zawodzie wymaga pozytywnej opinii ministra właściwego dla danego zawodu, natomiast w przypadku zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego – ministra, który ze względu na zakres działu administracji rządowej, którym kieruje, jest właściwy dla zawodu, którego dotyczy wniosek (o tego typu opinię występuje minister właściwy ds. oświaty i wychowania, a nie dyrektor szkoły lub placówki). Pytanie 5 – czy eksperymentem można objąć całą szkołę? W zależności od rodzaju planowanego eksperymentu, można nim objąć całą szkołę lub placówkę, oddział (oddziały), grupę bądź też wybrane zajęcia edukacyjne. Oczywiście dyrektor, planując eksperyment obejmujący swym zakresem np. całą szkołę, powinien pamiętać o konieczności zapewnienia niezbędnych w tym celu warunków lokalowych, finansowych, wyposażenia oraz kadry. Pytanie 6 – czy przeprowadzenie eksperymentu dyrektor musi skonsultować z innymi organami szkoły? Tak, wystąpienie z wnioskiem o przeprowadzenie eksperymentu powinno nastąpić na podstawie uchwały rady pedagogicznej, na co wskazuje m.in. art. 70 ust. 1 pkt 3 upo., zgodnie z którym do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej należy podejmowanie uchwał w sprawie eksperymentów pedagogicznych w szkole lub placówce, po zaopiniowaniu ich projektów przez radę szkoły lub placówki oraz radę rodziców. Po podjęciu uchwały dyrektor powinien wystąpić dodatkowo o opinię rady rodziców, o czym mówi art. 45 ust. 9 upo. Co więcej, z brzmienia art. 45 ust. 11 pkt 2 upo. wynika, że dyrektor powinien uzyskać również opinię rady szkoły lub placówki (jeżeli organy te zostały utworzone). Pytanie 7 – czy przeprowadzenie eksperymentu wymaga zgody organu prowadzącego? Z art. 45 ust. 12 upo. wynika, że uzyskanie zgody organu prowadzącego będzie konieczne wyłącznie w sytuacji, gdy planowany eksperyment będzie wymagał przyznania szkole lub placówce dodatkowych środków budżetowych. Zgoda powinna być udzielona odpowiednio przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zarząd powiatu bądź też zarząd województwa. Pytanie 8 – co powinien zawierać wniosek o wyrażenie zgody na przeprowadzenie eksperymentu? Nie istnieje z góry określony wzór wniosku o wyrażenie zgody na eksperyment pedagogiczny. Przepisy jedynie wskazują, co powinno znaleźć się w jego treści. Zgodnie z art. 45 ust. 11 upo. wniosek powinien określać: cel, założenia, czas trwania i sposób realizacji eksperymentu pedagogicznego, a w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego – także uzasadnienie potrzeby prowadzenia kształcenia w danym zawodzie. Pytanie 9 – czy do wniosku należy dołączyć jakieś dokumenty? Tak, według art. 45 ust. 11 upo. do wniosku należy załączyć: • opinię jednostki naukowej dotyczącą założeń eksperymentu pedagogicznego wraz ze zgodą tej jednostki na sprawowanie opieki nad przebiegiem eksperymentu, • zgodę rady pedagogicznej wyrażoną w stosownej uchwale, opinię rady szkoły lub placówki oraz opinię rady rodziców, • w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego: o podstawę programową kształcenia w zawodzie, sporządzoną z uwzględnieniem charakterystyk poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji pierwszego i drugiego stopnia, oraz propozycję przypisania poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji do kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie (należy pamiętać, że w przypadku eksperymentu pedagogicznego, dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, egzamin zawodowy będzie przeprowadzany na podstawie wymagań określonych w ww. podstawie programowej), o program nauczania zawodu, o tygodniowy lub semestralny rozkład zajęć, o pozytywną opinię wojewódzkiej rady rynku pracy o zasadności kształcenia w danym zawodzie zgodnie z potrzebami rynku pracy, o której mowa w art. 22 ust. 5 pkt 5 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, o pozytywną opinię dotyczącą zawartości merytorycznej programu nauczania zawodu wydaną przez:  jednostkę naukową właściwą dla zawodu oraz  organizację pracodawców, samorząd gospodarczy lub inną organizację gospodarczą, stowarzyszenie lub samorząd zawodowy, lub pracodawcę, właściwych dla zawodu, którego dotyczy wniosek; o harmonogram realizacji eksperymentu pedagogicznego oraz informację o niezbędnych warunkach prowadzenia eksperymentu, w tym warunkach lokalowych, finansowych, wyposażeniu oraz kadrze, o przykładowe zestawy zadań egzaminacyjnych – w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego. Ważne! Jeżeli planowany eksperyment pedagogiczny wymaga przyznania szkole lub placówce dodatkowych środków budżetowych, do wniosku dołącza się dodatkowo pisemną zgodę organu prowadzącego szkołę lub placówkę na finansowanie planowanych działań. W przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, wniosek może dotyczyć wyłącznie jednego cyklu kształcenia, w którym będzie prowadzony eksperyment. Pytanie 10 – kiedy zgoda na przeprowadzenie eksperymentu nie będzie wydana? Wniosek zostanie negatywnie rozpatrzony, jeżeli z jego treści będzie wynikało, że: o może on doprowadzić do zmiany typu szkoły lub rodzaju placówki, o eksperyment polegałby na nauczaniu zawodu określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego w innym typie szkoły niż wskazany w tych klasyfikacjach, o eksperyment naruszałby uprawnienia ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki w zakresie ustalonym w Ustawie Prawo oświatowe, Ustawie o systemie oświaty oraz Ustawie o finansowaniu zadań oświatowych, a także w zakresie uzyskania wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz warunków i sposobu przeprowadzania egzaminów, określonych w odrębnych przepisach. Pytanie 11 – czy wniosek należy złożyć bezpośrednio do ministra? Nie, wniosek o przeprowadzenie eksperymentu składa się za pośrednictwem kuratora oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej – za pośrednictwem specjalistycznej jednostki nadzoru. Podmioty te są odpowiedzialne za przeslanie wniosku do ministra, muszą ponadto załączyć do niego swoją opinię. Pytanie 12 – w jakim terminie należy złożyć wniosek? Wniosek powinien zostać złożony w terminie do 31 marca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie tego eksperymentu. Przyjmuje się, że chodzi tu o termin złożenia wniosku do kuratora oświaty (lub w przypadku szkoły artystycznej – za pośrednictwem specjalistycznej jednostki nadzoru), a nie termin przekazania wniosku ministrowi (na co dyrektor szkoły nie ma już wpływu, nie można zatem czynić go odpowiedzialnym za przestrzeganie w tym zakresie terminu). Przekazanie wniosku w terminie jest istotne, ponieważ przepisy prawa nie pozwalają na jego przywrócenie (wniosek złożony po terminie zostanie odrzucony z przyczyn formalnych). Pytanie 13 – czy dyrektor może odwołać się od decyzji odmownej? Jeżeli minister nie wyrazi zgody na przeprowadzenie eksperymentu, istnieje możliwość skorzystania z art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z nim od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy (stosując zasady analogiczne, jak w przypadku odwołań od decyzji, co oznacza, że taki wniosek powinien zostać złożony w terminie 14 dni od dnia doręczenia dyrektorowi negatywnej decyzji przez ministra). Pytanie 14 – na jakich zasadach odbywa się postępowanie rekrutacyjne do szkoły, w której przeprowadzany jest eksperyment? Zasadą jest, że postępowanie rekrutacyjne do szkół, placówek lub oddziałów, w których jest przeprowadzany eksperyment pedagogiczny, odbywa się na podstawie ogólnych przepisów rozdziału 6 upo. Jednakże minister, udzielając zgody na przeprowadzenie eksperymentu, może też wyrazić zgodę na inne zasady postępowania rekrutacyjnego. Pytanie 15 – czy szkoła powinna sporządzać sprawozdania z przeprowadzonego eksperymentu? Tak, sprawozdania powinny być składane do dwóch podmiotów – organu sprawującego nadzór pedagogiczny oraz do ministra: o zgodnie z art. 45 ust. 12a upo. dyrektor szkoły powinien przekazać organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny, nie później niż do 30 września, sprawozdanie z realizacji eksperymentu w poprzednim roku szkolnym (w przypadku eksperymentu trwającego dłużej niż rok szkolny sprawozdanie to powinno być składane co roku), zawierające wyniki i wnioski z przeprowadzonego przez dyrektora szkoły lub placówki nadzoru pedagogicznego w zakresie realizowanego eksperymentu pedagogicznego, a w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego – także informację o realizacji harmonogramu tego eksperymentu załączanego wcześniej do wniosku; do sprawozdania należy dołączyć opinię jednostki naukowej sprawującej opiekę nad przebiegiem eksperymentu pedagogicznego, o zgodnie z art. 45 ust. 13 upo. dyrektor szkoły lub placówki prowadzącej eksperyment pedagogiczny powinien przekazać bezpośrednio po jego zakończeniu ministrowi właściwemu ds. oświaty i wychowania (za pośrednictwem kuratora oświaty), a w przypadku szkoły artystycznej – ministrowi właściwemu ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (za pośrednictwem specjalistycznej jednostki nadzoru), sprawozdanie zawierające wnioski z przeprowadzonego eksperymentu pedagogicznego, a w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego – także wnioski dotyczące potrzeby wprowadzenia tego zawodu do tej klasyfikacji; do sprawozdania powinno się dołączyć opinię jednostki naukowej, która sprawuje opiekę nad przebiegiem eksperymentu pedagogicznego, a w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego albo klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego – także opinię organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego lub innej organizacji gospodarczej, stowarzyszenia lub samorządu zawodowego, pracodawcy, właściwych dla danego zawodu; sprawozdanie to powinno zostać przekazane również organowi prowadzącemu oraz organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny. W przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego wnioski dotyczące potrzeby wprowadzenia tego zawodu do tej klasyfikacji przekazuje do ministra właściwego dla tego zawodu minister właściwy ds. oświaty i wychowania (a nie dyrektor szkoły).