STAN PRAWNY NA 28 LUTEGO 2023 Dodatek za wysługę lat Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2001 r. (I PKN 408/00). Dodatek za wysługę lat, potocznie określany jako „stażowy”, stanowi składnik wynagrodzenia nauczycielskiego. To obecnie jedyny składnik wynagrodzenia odzwierciedlający poziom doświadczenia zawodowego nabytego przez nauczyciela na rynku pracy. Podstawa prawna przyznawania dodatku za wysługę lat Zgodnie z art. 30 ust. 1 Karty nauczyciela wynagrodzenie nauczycieli składa się m.in. z dodatku za wysługę lat. Według art. 30 ust. 2 KN wysokość dodatków jest uzależniona odpowiednio od okresu zatrudnienia (jak w przypadku dodatku za wysługę lat), jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji oraz trudnych lub uciążliwych warunków pracy. Poza ogólnymi przepisami Karty nauczyciela, regulującymi zasady przyznawania dodatku za wysługę lat, należy również pamiętać o przepisach bardziej szczegółowych, zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Ostateczne doprecyzowanie zasad przyznawania dodatków nauczycielskich następuje, stosownie do art. 30 ust. 6 KN, w regulaminie wynagradzania nauczycieli, wydanym przez organ prowadzący daną jednostkę oświatową. Zgodnie z tym przepisem regulamin powinien określać m.in. wysokość stawek dodatków oraz szczegółowe warunki ich przyznawania. Należy jednak mieć na uwadze, że wydany przez organ prowadzący regulamin wynagradzania powinien być zgodny z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi (w tym zwłaszcza przepisami Karty nauczyciela oraz Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r.), a także nie powinien swoją treścią wykraczać poza zakres upoważnienia do jego wydania, wskazanego w art. 30 ust. 6 KN. W praktyce zdarza się bowiem, że organy prowadzące określają w regulaminach wynagradzania kwestie, do których uregulowania nie mają uprawnień, bądź bezpodstawnie zmieniają regulacje wynikające z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Jeżeli dyrektor zauważy w tym zakresie nieprawidłowości, wskazane jest skonsultowanie ich z organem prowadzącym. W przeciwnym razie może okazać się, że odpowiednie kroki podejmie organ nadzoru – wojewoda – stwierdzając sprzeczność z prawem uchwały będącej podstawą wydania regulaminu wynagradzania nauczycieli. Źródło środków na dodatek stażowy Na podstawie art. 30 ust. 8 KN środki niezbędne na średnie wynagrodzenie nauczycieli (w skład którego wchodzi m.in. dodatek stażowy) zagwarantowane są przez państwo w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Z kolei zgodnie z art. 30 ust. 10 KN organy prowadzące szkoły mogą zwiększać środki na wynagrodzenia nauczycieli, jednakże zwiększenie środków na poszczególne składniki wynagrodzenia dla nauczycieli ponad poziom średniego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 30 ust. 3 KN, może odbywać się wyłącznie z dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego lub ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (art. 30 ust. 10b KN). Oznacza to, że dyrektor nie może bez porozumienia z organem prowadzącym zwiększać stawek dodatków dla nauczycieli ponad poziom określony w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Podstawowe zasady przyznawania dodatku za wysługę lat Podstawowe przepisy dotyczące dodatku za wysługę lat zostały określone w art. 33 KN. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 1 proc. wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Powyższe należy interpretować w ten sposób, iż nauczyciel otrzyma 1 proc. dodatku za każdy pełny przepracowany rok, natomiast prawo do dodatku nabędzie w momencie pełnego przepracowania trzech lat i rozpoczęcia czwartego roku pracy. Minimalną wartością dodatku stażowego będzie zatem 3 proc. (za trzy lata pracy), do których otrzyma prawo w momencie rozpoczęcia czwartego roku pracy. Przykład Nauczyciel rozpoczął pracę w szkole 1 września 2020 r. Jest to jego pierwsza praca zawodowa, w związku z czym prawo do dodatku stażowego nabędzie we wrześniu 2023 r. Dodatek będzie wynosił 3 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Z każdym kolejnym przepracowanym rokiem dodatek ten będzie rósł o 1 proc., do momentu osiągnięcia maksymalnego pułapu 20 proc. Nabywanie przez nauczyciela większego stażu nie jest jedynym sposobem na zwiększenie wysokości dodatku za wysługę lat. Należy mieć na uwadze, że podstawą naliczania dodatku jest wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela. Wraz ze wzrostem tego wynagrodzenia należy pamiętać również o odpowiednim zwiększeniu dodatku za wysługę lat. Natomiast w § 7 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. określono szczególne przypadki zaliczania okresów zatrudnienia oraz innych okresów uprawniających nauczycieli do dodatku za wysługę lat. Stosownie do zawartych tam przepisów: • do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, • nauczycielowi pozostającemu jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy (z pewnym wyjątkiem wskazanym poniżej); do okresu zatrudnienia uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie zatrudniony; do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się okresów podstawowego zatrudnienia, • nauczycielowi pozostającemu w stosunku pracy jednocześnie w kilku szkołach, w wymiarze łącznie nieprzekraczającym obowiązującego nauczyciela wymiaru zajęć, do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat w każdej ze szkół wlicza się okresy zatrudnienia wskazane w pkt 1 powyżej. Do dodatku za wysługę lat bezpośrednie zastosowanie znajduje również art. 39 ust. 1 i 3 KN. Zgodnie z nimi dodatek powinien zostać wypłacony po raz pierwszy z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego następującego po dniu, w którym nauczyciel uzyskał prawo do dodatku bądź prawo do dodatku w wyższej postaci. Jeżeli prawo do dodatku stażowego bądź dodatku w wyższej postaci nauczyciel uzyskał pierwszego dnia danego miesiąca, wypłata wyższego wynagrodzenia powinna nastąpić jeszcze tego samego miesiąca. Ponadto dodatek, jako część wynagrodzenia, wypłacany jest nauczycielowi miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca. Jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, jest on wypłacany w dniu następnym. Przykład Nauczyciel otrzymuje prawo do dodatku stażowego w wyższej postaci 22 października 2023 r. Zgodnie z przepisami wypłata dodatku w wyższej postaci powinna nastąpić z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, a więc 1 listopada 2023 r. Ponieważ jednak dzień ten jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wypłata wynagrodzenia nauczyciela, wraz z powiększonym dodatkiem, powinna nastąpić 2 listopada 2023 r. Okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat Jak wskazano w Rozporządzeniu, do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się: • okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy, • inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W przypadku pkt 1 przyjmuje się w praktyce, iż chodzi tutaj o okresy poprzedniego zatrudnienia rozumiane jako „zakończone”, udowodnione odpowiednimi świadectwami pracy. Przykład Nauczyciel pracuje od września 2015 r. w przedszkolu. Jest to jego pierwsza praca zawodowa. W trakcie trwania stosunku pracy nauczyciel decyduje się na podjęcie dodatkowego zatrudnienia szkole podstawowej – od września 2021 r. Według obecnych przepisów dodatek stażowy w szkole podstawowej będzie przysługiwał nauczycielowi dopiero po przepracowaniu pełnych trzech lat, bowiem doliczenie okresu poprzedniego zatrudnienia (w przedszkolu) może mieć miejsce dopiero po jego zakończeniu. W takim wypadku, po przedstawieniu w szkole podstawowej świadectwa pracy z przedszkola, do okresu pracy w szkole podstawowej uprawniającego do dodatku za wysługę lat wliczyłby się dodatkowo okres pracy nauczyciela od momentu rozpoczęcia pracy w przedszkolu (wrzesień 2015 r.) do chwili rozpoczęcia pracy w szkole podstawowej (wrzesień 2021 r.). Należy mieć ponadto na uwadze, że przez „okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy” należy rozumieć wyłącznie pracę na podstawie umowy o pracę (nie są istotne jej rodzaj ani wielkość etatu). Wliczeniu nie będą podlegały okresy prowadzenia przez nauczyciela działalności gospodarczej ani zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych. Przykład Nauczyciel zostaje zatrudniony 1 września 2023 r. w szkole Jednocześnie przedstawia w kadrach następujące dokumenty, mające udowodnić, iż ma on prawo do wyższego dodatku za wysługę lat: • zaświadczenie z urzędu gminy potwierdzające prowadzenie działalności gospodarczej w okresie 12 maja 2015 r.–30 czerwca 2018 r., • umowę-zlecenie z firmą szkoleniową poświadczającą zatrudnienie jako wykładowca w okresie 25 czerwca 2018 r.–31 sierpnia 2021 r., • świadectwo pracy ze szkoły podstawowej, poświadczające pracę na stanowisku nauczyciela w okresie 1 września 2021 r.–31 lipca 2023 r. W powyższej sytuacji nowemu nauczycielowi będzie można zaliczyć jedynie okres z pkt 3 – jako że został on zakończony przed podjęciem pracy w szkole, a ponadto został prawidłowo udokumentowany świadectwem pracy. Okresów z pkt 1–2 nie wliczymy, ponieważ dotyczą one prowadzenia działalności gospodarczej oraz pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. Przez „inne udowodnione okresy” należy rozumieć również zakończone okresy, jednakże tylko w przypadku, gdy z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Poniższa tabela przedstawia najczęściej spotykane okresy wraz z rodzajem dokumentu poświadczającego dany okres wraz z podstawą prawną. Rodzaj okresu wliczanego do okresu pracy uprawniającego do dodatku stażowego Rodzaj dokumentu poświadczającego dany okres Podstawa prawna Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych / okres pobierania stypendium przyznanego przez starostę w okresie odbywania szkolenia dla bezrobotnych Zaświadczenie z PUP-u o okresie zarejestrowania / pobierania zasiłku dla bezrobotnych / stypendium art. 79 ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 690 ze zm.) Okres pracy w gospodarstwie rolnym Zaświadczenie z urzędu gminy Ustawa z dnia 21 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54 poz. 310) Czas zwolnienia od świadczenia pracy z powodu wykonywania świadczenia osobistego Książeczka wojskowa lub zaświadczenie odpowiednich organów art. 623 Ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2305) Udokumentowany okres zatrudnienia przebytego za granicą u pracodawcy zagranicznego Dokument przedstawiający udokumentowany okres zatrudnienia – zgodnie z prawem danego kraju art. 86 ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 690) Okres pracy nakładczej Świadectwo pracy nakładczej § 32 Rozporządzenia RM z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. Nr 3 poz. 19 ze zm.) Okres urlopu wychowawczego Świadectwo pracy lub inny dokument poświadczający udzielenie urlopu wychowawczego oraz określający jego wymiar art. 1865 k.p. Pracownikowi, któremu przyznano odszkodowanie z tytułu naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów terminowych – okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie Dokument poświadczający przyznanie odszkodowania (np. orzeczenie sądu) art. 51 § 2 k.p. Okres pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego po ustaniu stosunku pracy pracownicy w ciąży lub w czasie urlopu macierzyńskiego – w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy Dokument poświadczający fakt pobierania świadczeń ubezpieczenia społecznego wraz z określeniem okresu, za jaki były one pobierane art. 177 § 4 k.p. Okres pobierania stypendiów sportowych Zaświadczenie podmiotu wypłacającego stypendium art. 33 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1599 ze zm.) Dodatek stażowy w przypadku nauczyciela pozostającego jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy Zgodnie z brzmieniem Rozporządzenia w sytuacji, w której nauczyciel pozostaje jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy, okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy. Jest to zasada, od której przewidziany jest wyjątek, w zależności od tego, czy łączny wymiar zajęć nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach przekracza obowiązujący go wymiar zajęć. Ponadto w obu sytuacjach obowiązują te same zasady ustalania okresów uprawniających do dodatku stażowego. Łączny wymiar zajęć nie przekracza obowiązującego nauczyciela wymiaru zajęć Łączny wymiar zajęć przekracza obowiązujący nauczyciela wymiar zajęć 1) okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy, 2) do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat w każdej ze szkół wlicza się: • zakończone okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy, • inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze; 3) do okresu pracy uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie zatrudniony, 4) do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się okresów podstawowego zatrudnienia 1) okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy, 2) do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat w miejscu pracy, będącym podstawowym miejscem zatrudnienia, wlicza się: • zakończone okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy, • inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze; 3) do okresu pracy uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie zatrudniony, 4) do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się okresów podstawowego zatrudnienia Sankcje za wypłacanie dodatku stażowego w nieprawidłowej wysokości Opisane powyżej zasady obliczania i wypłacania dodatku stażowego dla nauczycieli są istotne również z tego względu, że zgodnie z art. 282 § 1 pkt 1 k.p. kto, wbrew istniejącemu obowiązkowi, bezpodstawnie obniża wysokość wynagrodzenia za pracę, podlega karze grzywny od 1000 do 30 000 zł. Odpowiedzialność taką, jako pracodawca nauczyciela, ponosić będzie dyrektor placówki. Podobnej karze podlega ten, kto dokonuje w wypłaconym już dodatku stażowym bezpodstawnych potrąceń. Należy zatem mieć na uwadze, że w przypadku gdy wypłacimy nauczycielowi zbyt wysoki dodatek stażowy, jego potrącenie będzie mogło zostać dokonane wyłącznie za jego zgodą (dla celów dowodowych ważne jest, aby była to zgoda pisemna). Należy pamiętać, że pracownik ma prawo uważać, iż wszystkie świadczenia są wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami zasadnie i zgodnie z prawem, a więc nie musi liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu. Zostało to potwierdzone także orzecznictwem SN (Wyrok z dnia 7 sierpnia 2001 r., I PKN 408/00). Zapisy regulaminu wynagradzania a dodatek za wysługę lat Na podstawie art. 30 ust. 6 KN organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu, wysokość stawek dodatków, w tym dodatku za wysługę lat, oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków, z zastrzeżeniem art. 33 KN. W praktyce oznacza to, iż zapisy w regulaminie wynagradzania dotyczące dodatku za wysługę lat mogą ograniczyć się do zasad wypłacania w okresie nieobecności nauczyciela w pracy (np. za dni choroby, sprawowania opieki nad dzieckiem, przysługiwanie dodatku w okresie przebywania w stanie nieczynnym czy zasad wliczania dodatku do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego). Co do zasady bowiem wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania tego dodatku zostały określone w przepisach powszechnie obowiązujących. Oczywiście można w regulaminie dla celów informacyjnych powołać odpowiednie zapisy, nie jest to jednak konieczne, a wręcz może okazać się szkodliwe (w sytuacji, gdy zmianie ulegną przepisy Karty nauczyciela, znajdujące się w regulaminie wynagradzania zapisy też trzeba będzie zmienić, w przeciwnym razie będą one sprzeczne z przepisami ustawowymi).