STAN PRAWNY NA 1 MARCA 2023 Doradztwo zawodowe w przedszkolach Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie pod-stawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształ-cenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością in-telektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżo-wej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie do-radztwa zawodowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 325). Zajęcia z doradztwa zawodowego z reguły kojarzą się ze szkołą, czyli jednostką, w której uczniowie osiągnęli już dojrzałość pozwalającą na świadome podejmowanie wyzwań związa-nych z wyborem zawodu. W przypadku przedszkoli Prawo oświatowe posługuje się pojęciem „preorientacji zawodowej”, niemniej treści tego typu zajęć nie znajdziemy w Rozporządzeniu MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przyspo-sabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Podstawa programowa dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, stanowiąca załącznik nr 1 do Rozporządzenia, jako cel wychowania wskazuje wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Realizowane jest ono w procesie opieki, wychowania i nauczania-uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji. Podstawa określa jedynie, że dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole wskazuje zawody wykonywane przez rodziców i osoby z najbliższego otoczenia, wyjaśnia, czym zaj-muje się osoba wykonująca dany zawód. Z kolei podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, stanowiąca załącznik nr 2 do Rozporządzenia, mówi wprost, że za-daniem szkoły jest przygotowanie uczniów do wyboru kierunku kształcenia i zawodu, a szkoła prowadzi zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na art. 98 ust. 1 pkt 16 Prawa oświatowego, w świetle którego statut szkoły, za wyjątkiem szkoły artystycznej, określa organizację wewnątrzszkol-nego systemu doradztwa zawodowego. Należy jednocześnie dostrzec, że art. 101 ww. aktu, wskazujący wymagane elementy statutu przedszkola publicznego, nie zawiera odpowiednika tej regulacji. W przedszkolach nie tworzy się więc systemu doradztwa zawodowego, niemniej zajęcia z tego zakresu prowadzi się, na co wskazuje w pierwszej kolejności art. 109 ust. 1 pkt 7 Prawa oświatowego. Mówi on, że podstawowymi formami działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły są zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego. Przepis należy jednak interpretować w odniesieniu do regulacji art. 4 pkt 1 Prawa oświatowego, zgodnie z którym ilekroć w dalszych przepisach Ustawy mowa jest bez bliższego określenia o szkole, należy przez to rozumieć również przedszkole. Wspomniana regulacja art. 109 ust. 1 pkt 7 Prawa oświatowego posługuje się właśnie ogólnym pojęciem szkoły bez bliższego określenia, jak szkoła podstawowa, dwujęzyczna itd. W konsekwencji w przedszkolach podstawowymi for-mami działalności dydaktyczno-wychowawczej są zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego. Istotna wydaje się treść art. 26a ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego, stosownie do którego przed-szkola prowadzą zaplanowane i systematyczne działania w zakresie doradztwa zawodowego w celu wspierania dzieci w procesie rozpoznawania zainteresowań i predyspozycji zawodo-wych oraz podejmowania świadomych decyzji edukacyjnych i zawodowych, w tym przygo-towania do wyboru kolejnego etapu kształcenia i zawodu, polegające w szczególności na prowadzeniu preorientacji zawodowej, która ma na celu wstępne zapoznanie dzieci z wybra-nymi zawodami oraz pobudzanie i rozwijanie ich zainteresowań i uzdolnień. Treści przekazywane w trakcie takich zajęć określa już wprost Rozporządzenie MEN z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego, które w § 3 kategorycznie stwierdza m.in., że doradztwo zawodowe prowadzi się w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego na zajęciach edu-kacyjnych wychowania przedszkolnego, prowadzonych zgodnie z przyjętymi w nim progra-mami. Ważne! W przedszkolach doradztwo zawodowe nie tyle może być prowadzone, ile jest prowadzone, w związku z czym kwestia ta nie zależy od uznania dyrektora jednostki czy organu prowadzą-cego. Wymogi wynikające z rozporządzenia Zgodnie z § 4 Rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego na każdy rok szkolny w szkole opracowuje się program realizacji doradztwa zawodowego, uwzględniający we-wnątrzszkolny system doradztwa zawodowego. Ponieważ w przedszkolach nie istnieje taki system, to rzecz jasna program realizacji doradztwa zawodowego nie może go uwzględniać. Stanowi on zatem pod względem prawnym samodzielny byt. Stosując nomenklaturę z art. 26a Prawa oświatowego, przedszkola prowadzą programy preo-rientacji zawodowej, które określają w pierwszej kolejności tematykę działań związanych z realizacją doradztwa zawodowego, w tym: • tematykę działań, • oddziały, których one dotyczą, • metody i formy ich realizacji, z uwzględnieniem udziału rodziców, w szczególności przez organizację spotkań z rodzicami, • terminy realizacji działań, • osoby odpowiedzialne za ich realizację. Programy w najróżniejszy sposób określają działania, w ramach których można wskazać np. takie formy zajęć, jak: • spotkania z przedstawicielami różnych zawodów, • wycieczki do zakładów pracy, • zabawy tematyczne (odgrywanie ról, przedstawicieli różnych zawodów). Powinny wskazywać one również podmioty, z którymi przedszkola współpracują przy ich realizacji: pracodawców, organizacje pracodawców, samorządy gospodarcze, stowarzyszenia, samorządy zawodowe, szkoły prowadzące kształcenie zawodowe, poradnie psychologiczno-pedagogiczne itd. Mogą więc np. przewidywać wizyty w szkołach branżowych, z którymi przedszkola współpracują, czy też jednostki ochotniczej straży pożarnej. Programy realizacji doradztwa zawodowego co do zasady opracowują doradcy zawodowi. Rozporządzenie przewiduje jednak sytuację, w której taki doradca nie został w danej jednost-ce zatrudniony, wówczas zgodnie z § 4 ust. 3 Rozporządzenia program opracowują nauczy-ciele wyznaczeni przez dyrektora. Treści programowe Rozporządzenie w sprawie doradztwa zawodowego określa w załączniku nr 1 treści progra-mowe z zakresu doradztwa zawodowego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szko-łach podstawowych i innych form wychowania przedszkolnego. Zgodnie ze wskazanymi tam wymogami dziecko • określa, co lubi robić, • podaje przykłady różnych zainteresowań, • określa, co robi dobrze, • podejmuje działania i opisuje, co z nich wyniknęło dla niego i dla innych. Dziecko poznaje również podczas zajęć edukacyjnych świat zawodów i rynek pracy, w tym: • odgrywa różne role zawodowe w zabawie, • podaje nazwy zawodów wykonywanych przez osoby w jego najbliższym otoczeniu i nazwy tych zawodów, które wzbudziły jego zainteresowanie, oraz identyfikuje i opi-suje czynności zawodowe wykonywane przez te osoby, • wskazuje zawody zaangażowane w powstawanie produktów codziennego użytku oraz w zdarzenia, w których dziecko uczestniczy, takie jak wyjście na zakupy, koncert, pocztę, • podejmuje próby posługiwania się przyborami i narzędziami zgodnie z ich przezna-czeniem oraz w sposób twórczy i niekonwencjonalny, • opowiada o sobie w grupie rówieśniczej. Ponadto dziecko nazywa etapy edukacji (bez konieczności zachowania kolejności chronolo-gicznej) oraz nazywa czynności, których lubi się uczyć. Realizowanie treści z zakresu doradztwa zawodowego obejmuje też planowanie własnego rozwoju i podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych. W tym zakresie dziecko: • opowiada, kim chciałoby zostać, • na miarę swoich możliwości planuje własne działania lub działania grupy rówieśniczej przez wskazanie pojedynczych czynności i zadań niezbędnych do realizacji celu, • podejmuje próby decydowania w ważnych dla niego sprawach, indywidualnie i w ra-mach działań grupy rówieśniczej.