STAN PRAWNY NA 28 LUTEGO 2023 Prowadzenie przedszkola niepublicznego a działalność gospodarcza Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 221), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2230). Zgodnie z art. 8 ust. 2 Prawa oświatowego przedszkola mogą być zakładane i prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, inne niż samorząd osoby prawne (jak fundacje czy stowarzyszenia) oraz osoby fizyczne (od ukończenia 18 roku życia). Każdy z tych podmiotów posiada jedną istotną cechę. Jest nią zdolność do czynności prawnych. Jedyne ograniczenie w zakresie prowadzenia przedszkoli wynika z art. 8 ust. 3 ww. aktu, w myśl którego jednostki samorządu terytorialnego mogą prowadzić wyłącznie przedszkola publiczne, co wynika z faktu, że wyłącznie jednostki publiczne mają obowiązek zagwarantować powszechną do-stępność oferowanych usług, podczas gdy osoby prowadzące przedszkola niepubliczne mogą zawrzeć umowę z wybranymi przez siebie rodzicami i nie mają obowiązku prowadzenia obiektywnej rekrutacji. Ważne! Osoby fizyczne mogą zakładać przedszkola niepubliczne, a przedszkola te, uczestnicząc w obrocie cywilnoprawnym (zawierając np. umowy), korzystają niejako ze zdolności do czynności prawnych posiadanej przez pełnoletnie osoby zakładające placówki. Wpis do ewidencji O tym, kto prowadzi przedszkole niepubliczne, decyduje – stosownie do art. 168 ust. 11 Pra-wa oświatowego – wpis do ewidencji. Zaświadczenie o wpisie do ewidencji określa: • nazwę organu lub podmiotu, który dokonał wpisu do ewidencji przedszkoli, • datę i numer wpisu do ewidencji, • nazwę przedszkola, • osobę fizyczną prowadzącą przedszkole, • adres przedszkola oraz innych lokalizacji prowadzenia zajęć dydaktycznych, wycho-wawczych i opiekuńczych, jeżeli ich utworzenie zostało przewidziane, • informację o otrzymywaniu dotacji. Wpis określa dane osoby fizycznej prowadzącej przedszkole (imię, nazwisko, adres), pozwa-lające ją zidentyfikować. Z punktu widzenia Prawa oświatowego dane te są wystarczające do prowadzenia przedszkola. Często jednak w związku z tak ustalonym zakresem osoba prowa-dząca spotyka się z trudnościami. Urzędy skarbowe wymagają bowiem wskazania firmy, pod jaką prowadzone jest przedszkole. Podkreślić wszak należy, że nie ma podstaw do umiesz-czania takiej informacji w ewidencji. Prawo oświatowe stanowi wyraźnie, że do prowadzenia przedszkola nie jest niezbędne prowadzenie działalności gospodarczej. Źródło niejasności stanowi interpretacja art. 170 ust. 1 Prawa oświatowego, według którego prowadzenie przedszkola niepublicznego nie jest działalnością gospodarczą. Przepis ten wy-daje się prosty w interpretacji i zdaje się potwierdzać to, że osoba fizyczna prowadzi przed-szkole niepubliczne, korzystając wyłącznie ze swojej zdolności do czynności prawnych. Sprawa się komplikuje, gdy przytoczymy treść kolejnego przepisu, czyli art. 170 ust. 2, zgod-nie z którym działalność oświatowa nieobejmująca prowadzenia szkoły (przedszkola), pla-cówki, zespołu, o którym mowa w art. 182, lub innej formy wychowania przedszkolnego mo-że być podejmowana na zasadach określonych w przepisach Prawa przedsiębiorców. Prawo oświatowe mówi, że prowadzenie przedszkola nie jest działalnością gospodarczą, ale jedno-cześnie wskazuje, że działalność oświatowa nieobejmująca prowadzenia przedszkola może już być podejmowana na zasada określonych w Prawie przedsiębiorców. Orzecznictwo Żeby rozstrzygnąć ten dylemat, należy odnieść się do Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r. (I UK 351/06), jedynego, który określił, jak należy rozumieć wzajemną relację przywołanych przepisów, z tym zastrzeżeniem, że dotyczył on bezpośrednio nie tyle art. 170 Prawa oświatowego, ile poprzedzającej go, a dotyczącej tej samej materii, regulacji art. 83a Ustawy o systemie oświaty, która brzmiała podobnie i odwoływała się do nieobowią-zującej już Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Mówiła ona, że: • prowadzenie przedszkola nie jest działalnością gospodarczą, • działalność oświatowa nieobejmująca prowadzenia przedszkola może być podejmo-wana na zasadach określonych w przepisach Ustawy o swobodzie działalności gospo-darczej. Wyrok SN wskazywał więc, że przy ocenie, czy osoba prowadząca przedszkole niepubliczne prowadzi działalność gospodarczą, nie można ograniczać się jedynie do twierdzenia, że głów-nym celem takiego przedsięwzięcia jest dydaktyka i wychowanie dzieci, ponieważ dla zało-życiela (prowadzącego) przedszkola istotne jest to, aby prowadzenie placówki przynosiło mu określone dochody, co z ekonomicznego punktu widzenia oznacza, że jest ono w jego rękach instrumentem osiągania celów ekonomicznych przez działalność gospodarczą. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli przedszkole niepubliczne nie jest prowadzone przez daną osobę fizyczną z motywów charytatywnych czy ogólnospołecznych, a stanowi dla niej instrument uzyskiwa-nia dochodów i w tym celu zostaje zorganizowane, to w istocie służy do prowadzenia działal-ności gospodarczej i nie ma podstaw, aby tego rodzaju aktywność postrzegać w inny sposób. W ten sposób zarobkowanie przez prowadzenie placówki niepublicznej kwalifikują też prze-pisy Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na potrzeby której osoba prowadząca przedszkole niepubliczne uważana jest za prowadzącą działalność gospodarczą (art. 5a pkt 6) i z punktu widzenia przepisów ubezpieczeniowych nie ma żadnych podstaw do innego po-traktowania tej sytuacji. SN stanął na stanowisku, że prowadzenie działalności oświatowej, bez względu na jej formę, jest działalnością gospodarczą w znaczeniu, jakie przypisuje się tego rodzaju aktywności na gruncie przepisów tworzących system ubezpieczeń społecznych. Jak wskazano bowiem w uzasadnieniu przywołanego Wyroku, brakuje przesłanek do tego, aby twierdzić, że prowa-dzenie przedszkola niepublicznego dla uzyskiwania dochodów, stanowiące de facto działal-ność gospodarczą podobną do innych przedsięwzięć będących instrumentem osiągania celów ekonomicznych, nie jest tytułem do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym tylko z tej przyczyny, że z uwagi na cel dydaktyczny i wychowawczy przedszkola reguły jego zakładania i prowadzenia nie mogą wynikać z przepisów ustaw o charakterze ści-śle gospodarczym. Ważne! Prowadzenie przedszkola nie jest działalnością gospodarczą i nie wymaga założenia własnej firmy w celu uzyskania wpisu do ewidencji przedszkoli niepublicznych. Niemniej traktowane jest ono na potrzeby podatkowe jako uzyskiwanie przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej i dlatego organy skarbowe żądają wykazania, jaka działalność gospodarcza za nie odpowiada. Stanowisko doktryny Z punktu widzenia doktryny „(...) uznanie określonego rodzaju działalności za niestanowiącą działalności gospodarczej ma bardzo istotne znaczenie, głównie ze względu na obowiązki nałożone w Prawie przedsiębiorców, dotyczące rejestrowania lub ewidencjonowania działal-ności (art. 17 ust. 1), dokonywania operacji pieniężnych za pośrednictwem rachunku banko-wego (art. 19) oraz rachunkowości jednostek. Osoby fizyczne prowadzące szkoły lub placów-ki publiczne nie podlegają wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej. Rachunkowość szkół i placówek niepublicznych może być prowadzona w uproszczonej formie. Znajdują do nich zastosowanie także uprzywilejowane zasady dotyczące niektórych niepodatkowych ob-ciążeń fiskalnych, np. wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Wyłączenie działalności oświatowej polegającej na prowadzeniu szkoły lub placówki z zakresu pojęcia działalności gospodarczej miało poważne konsekwencje, zwłaszcza w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych. Osoba fizyczna, będąca organem prowadzącym szkołę lub placówkę – publiczną bądź niepubliczną – przestała podlegać ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności gospodarczej. Na mocy Ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do art. 8 ust. 6 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dodany został pkt 5, uznający dla celów Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisów o systemie oświaty za «osobę prowadzącą pozarolniczą działalność»” . Cytowany autor dodaje też, że „(...) szkole (placówce) jako jed-nostce organizacyjnej nie można przypisać «prowadzenia działalności gospodarczej» w ści-słym tego słowa znaczeniu; natomiast, jak już powiedziano, może ją prowadzić będący osobą fizyczną lub prawną organ prowadzący tę szkołę lub placówkę – w praktyce często jest ona prowadzona równolegle z działalnością w formie szkoły i placówki” . Dane firmy zawarte we wpisie Pomimo tego, że Prawo oświatowe nie wymaga prowadzenia działalności gospodarczej przy zakładaniu i prowadzeniu przedszkola niepublicznego, to jednak w praktyce jest to niezbędne z punktu widzenia organów skarbowych. Dla osoby prowadzącej przedszkole najlepszym rozwiązaniem będzie zawarcie we wpisie do ewidencji przedszkoli niepublicznych nazwy firmy, np. „Jan Kowalski, prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą...”. O umieszcze-niu takiej informacji będą jednak decydować pracownicy danego urzędu gminy. Czy można wpłynąć na urząd, aby taki wpis uzyskać? Możliwości są tu ograniczone i sprowadzają się wyłącznie do wskazania we wniosku o wpis, jak dokładnie ma brzmieć oznaczenie osoby prowadzącej przedszkole.