Rysunek dziecka – techniki projekcyjne Opracowała: Aleksandra Batura-Mańka, psycholog, nauczyciel wychowania przedszkolnego, filolog polski, trener Sensoplastyki© pierwszego stopnia, absolwentka Psychodynamicznego Studium Psychoterapii i Socjoterapii Młodzieży Rysowanie to dość popularna forma zabawy, zwłaszcza dla dzieci w wieku przedszkolnym, a sam rysunek to jej efekt końcowy. Gdy dziecko jest małe, to czerpie przyjemność z samego ruchu ręką wykonywanego podczas rysowania. Sam wytwór, czyli rysunek, nie jest dla dziecka ważny, ponieważ dziecko nie rozumie do końca, na czym polega rysowanie. Z czasem (w efekcie rozwoju) zaczyna uświadamiać sobie swoje sprawstwo i zauważa, że określony ruch daje określony efekt na kartce. Rysunek ma bardzo duże znaczenia w toku wzrastania i dojrzewania dziecka. Przede wszystkim umożliwia ekspresję uczuć, emocji i stanów, których nie umie lub nie chce przekazać słowami. Za pomocą rysunku dziecko może wyrazić swoje potrzeby, lęki, ukazać różnorodne wydarzenia z życia. Trzeba podkreślić, że rysunek ma właściwości terapeutyczne i nie stanowi jedynie narzędzia przekazu, ale również służy rozładowaniu emocji, wyrażeniu siebie czy pokazaniu swoich emocji w stosunku do innych osób. Rysunek jako forma zabawy Dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, bardzo lubią rysować. Szczególnie widać to w grupie dziewczynek. Jeśli dziecko nie chce rysować, nie należy go do tego zmuszać. Nakłanianie spowoduje jeszcze większą niechęć do podejmowania takiej formy zabawy. Ważna jest chęć dziecka, jego spontaniczność, a postawę twórczą można rozwijać na różnorodne sposoby. Rysowanie czy malowanie nie musi odbywać się zawsze za pomocą pędzla czy kredek. Warto zachęcać dziecko do sięgania po różnorodne narzędzia kreślarskie i malarskie, np. gąbki, wałki, ołówki, węgiel, kawałki włóczki. Dobrym pomysłem jest malowanie za pomocą dłoni i używanie palców do tworzenia wielkoformatowych obrazów. Rysunek jako technika projekcyjna Technika projekcyjna to metoda, która pozwala na wyciąganie wniosków o stanie psychologicznym danej osoby na podstawie interpretacji bodźca, który jest wieloznaczny. Niektórzy badacze twierdzą, że metody projekcyjne są ciekawym sposobem badania osób, ponieważ cel badania to nie tylko określenie osobowości, poznanie emocji badanej osoby czy wydarzeń, w których brała udział i które były dostępne dla jej świadomości, ale również dotarcie do ukrytej warstwy psychiki, czyli do nieświadomości. Techniki te są bardzo często używane podczas diagnozowania sytuacji rodzinnej dziecka. Z racji tego, że dziecko podczas badania nie kontroluje swoich wyborów i działań tak bardzo, jak osoba dorosła, może poddać się badaniu w sposób bardziej szczery, poprzez lepszą współpracę z osobą diagnozującą. Badacze wskazują jednak na wiele minusów stosowania technik projekcyjnych w badaniu. Podstawową ich wadą jest brak zakorzenienia w teorii (odniesienie do konkretnych teorii badawczych) czy brak standaryzacji narzędzi diagnostycznych, co powoduje dowolność w interpretacji wyników uzyskanych taką drogą badania. Wyniki te są więc trudne do zaklasyfikowania i odpowiedniego uporządkowania. Interpretacja dokonana za pomocą techniki projekcyjnej może stanowić źródło błędu, zwłaszcza jeśli stosuje się ją jako jedyną formę badania, a nie jego dopełnienie. Ważne! Rysunek jako technika projekcyjna jest wykorzystywana przede wszystkim, aby poznać emocje dziecka, jego lęki, rodzaj relacji rodzinnych czy wydarzeń, w których uczestniczyło. To również dobre sprawdzenie umiejętności motorycznych dziecka. Można stwierdzić, że rysunek stanowi pewnego rodzaju lustro, które odbija zainteresowania dziecka, jego największe marzenia, potrzeby, wskazuje na osoby, do których dziecko jest najbardziej przywiązane. Podczas wykorzystywania rysunku jako techniki projekcyjnej używa się najczęściej rysunku rodziny, postaci ludzkiej, domu czy drzewa. Rysunek rodziny Pozwala sprawdzić, w jaki sposób dziecko postrzega swoją rodzinę, kto do niej należy i jaka według dziecka jest jego własna rola i miejsce w rodzinie. Można spróbować określić stosunek dziecka do rodziny jako całości. To źródło informacji na temat tego, kto dla dziecka jest najważniejszy (wielkość danej postaci, jej kolory, ozdobniki, położenie postaci względem postaci dziecka), a kogo dziecko nie do końca akceptuje (brak danego członka rodziny na rysunku, oddalenie od postaci dziecka, najmniejsza wielkość na obrazku). Rysunek postaci ludzkiej Według niektórych badaczy to projekcja własnej osoby. Podczas interpretacji rysunku bierze się pod uwagę wszystkie, nawet najmniejsze elementy części ciała, z których zbudowana jest postać, oraz wiek osoby badanej. Dziecko może zostać poproszone o narysowanie postaci męskiej i żeńskiej. Badacze sprawdzają liczbę pozycji diagnostycznych występujących na rysunku, posługując się instrukcją przydzieloną do określonego testu. Rysunek domu Może określać przystosowanie do otoczenia, czyli do środowiska zewnętrznego. Analizie podlega wielkość domu, obecność drzwi i okien, dachu i komina (obecność dymu ma również znaczenie).   Rysunek drzewa (inaczej test Kocha) Polega na narysowaniu przez osobę badaną drzewa owocowego. Test ten został uznany za nierzetelny, z uwagi na brak metodologii i oparcie w grafologii. Mimo to w pewnych okolicznościach jest wykorzystywany jako pomoc diagnostyczna. Podczas interpretowania rysunku drzewa bierze się pod uwagę wiele elementów, m.in. proporcje pnia i korony, wielkość i wychylenie drzewa, koronę, gałęzie, pień. Kilka praktycznych wskazówek Podczas analizy rysunku warto brać pod uwagę: • kolory, jakich użyło dziecko, ich analizę powinno badać się wyłącznie z całym kontekstem i wszystkimi elementami danego rysunku, • miejsce rysunku na kartce – to, co dla dziecka jest najważniejsze, umieszczone zostaje na środku kartki, dolna część rysunku skupia to, co dla dziecka ważne jest pod względem fizyczności, górna część to kwestie związane z duchowością, • kolejność rysowanych elementów, • czas, który poświęca im dziecko (szczegółowość rysunku), • staranność narysowania poszczególnych elementów, • komentarze i opinie, które padają ze strony dziecka podczas wykonywania rysunku. Przeprowadzenie badania testem rysunku też ma pewne określone zasady: 1. Badanie przeprowadzamy w miejscu spokojnym, bez dodatkowych dystraktorów, które mogłyby rozproszyć dziecko. 2. Dziecko powinno mieć do dyspozycji kartkę oraz kredki. 3. Miejsce do rysowania powinno być wygodne (stół, krzesło itp.). 4. Polecenie wydane przed diagnostę powinno być proste i zrozumiałe dla dziecka, np.: „Narysuj swoją rodzinę”, „Narysuj siebie”. Można też nie nakreślać konkretnego tematu rysunku i pozostawić dziecku swobodę. 5. Podczas rysowania można zadawać dziecku pytania pomocnicze lub przeprowadzić badanie bez pytań pomocniczych. Podsumowanie Mimo braku standaryzacji techniki projekcyjne są wartościowym narzędziem pozyskiwania informacji o dziecku i jego sytuacji, zwłaszcza gdy dziecko jest otwarte na dzielenie się swoimi przeżyciami i emocjami. Do interpretacji dziecięcych wytworów należy jednak podchodzić z ostrożnością i starać się, by wyciągane wnioski nie były zbyt pochopne, a interpretacja rysunków dziecka nie powinna być jedynym źródłem diagnostycznym. Bibliografia: • Aktywność twórcza dzieci młodzieży, red. S. Popek, Warszawa 1988. • P. Duka, Rysunek dziecka w diagnozie psychopedagogicznej, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Elblaskie/Studia_Elblaskie-r2011-t12/Studia_Elblaskie-r2011-t12-s425-435/Studia_Elblaskie-r2011-t12-s425-435.pdf (dostęp: 15 listopada 2022). • R. Fleck-Bangert, O czym mówią rysunki dzieci: dostrzeganie i rozumienie zawartych w nich znaków. Poradnik dla rodziców i pedagogów, Kielce 2001. • B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej, Wrocław 1982. • G. Oster, P. Gould, Rysunek w psychoterapii, Gdańsk 2000. • S. Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym, Warszawa 1969. • S. Szuman, Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka, Warszawa 1990. • P. Wallon, A. Cambier i in., Rysunek dziecka, Warszawa 1993. • M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986.