STAN PRAWNY NA 3 PAŹDZIERNIKA 2022 Audyt dostępności strony internetowej Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1930 ze zm.), • Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 848 ze zm.), • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz.Urz. UE L 327 z 02.12.2016 r. str. 1). Obowiązek dostosowania stron podmiotów publicznych, w tym i placówek oświatowych, do wymagań osób ze specjalnymi potrzebami wynika z treści Ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, czyli aktu, którego zadaniem jest wdrażanie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego. Wspomniana wyżej Ustawa określa: • wymagania dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, • wymagania dotyczące treści, przeglądu i aktualizacji deklaracji dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz ich publikacji, • kompetencje organu właściwego w sprawach monitorowania zapewniania dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz nadzoru nad stosowaniem przepisów Ustawy, • zasady monitorowania zapewniania dostępności cyfrowej stron internetowych lub aplikacji mobilnych oraz prowadzenia sprawozdawczości w zakresie dostępności cyfrowej, • postępowanie w sprawie zapewniania dostępności cyfrowej strony internetowej, aplikacji mobilnej lub ich elementów. Ważne! O tym, że wymogi tej Ustawy stosuje się do samorządowych poradni psychologiczno-pedagogicznych, decyduje treść art. 2 pkt 1 tego aktu, który wymienia jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych jako te, które zasady dostępności określone w Ustawie mają obowiązek stosować. Do jednostek tych zalicza się m.in. jednostki budżetowe, czyli formę organizacyjno-prawną, z której korzystają poradnie samorządowe na podstawie art. 4 ust. 1 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Wymogów Ustawy nie stosuje się do: • multimediów nadawanych na żywo, • multimediów opublikowanych przed 23 września 2020 r., • dokumentów tekstowych i tekstowo-graficznych, dokumentów utworzonych w programach przeznaczonych do tworzenia prezentacji lub arkuszy kalkulacyjnych, opublikowanych przed 23 września 2018 r., chyba że ich zawartość jest niezbędna do realizacji bieżących zadań podmiotu publicznego; innymi słowy, nie ma potrzeby zapewnienia dostępności treści archiwalnych za wyjątkiem sytuacji, gdy treści te są nadal w użytku, przykładowo jako zamieszczone na stronie dokumenty wewnętrzne poradni, • map oraz map interaktywnych, w tym geoportali, pod warunkiem że w przypadku map interaktywnych i geoportali przeznaczonych do zastosowań nawigacyjnych dane teleadresowe i położenie geograficzne prezentowane są w sposób dostępny cyfrowo, • treści będących w posiadaniu podmiotu publicznego: o które nie zostały przez niego lub na jego rzecz wytworzone albo przez niego nabyte lub o których dostosowanie do wymagań dostępności cyfrowej wymaga modyfikacji, do której ten podmiot publiczny nie jest uprawniony; • treści prezentowanych w intranecie lub ekstranecie, opublikowanych przed 23 września 2019 r. i niepoddawanych od tego czasu przebudowom i zmianom polegającym w szczególności na zmianie wyglądu lub struktury prezentowanych informacji albo zmianie sposobu publikowania informacji, • treści prezentujących dzieła sztuki i zabytki, muzealia lub materiały biblioteczne, których nie można przedstawić w sposób dostępny cyfrowo, gdyż utworzenie dostępnej cyfrowo prezentacji: o wiązałoby się z utratą autentyczności powielanego elementu lub o nie jest możliwe z przyczyn technicznych, lub o wiązałoby się z poniesieniem nadmiernych kosztów; • treści niewykorzystywanych do realizacji bieżących zadań podmiotu publicznego oraz nieuaktualnianych lub niepoddawanych po 23 września 2019 r. przebudowom i zmianom polegającym w szczególności na zmianie wyglądu lub struktury prezentowanych informacji albo na zmianie sposobu publikowania informacji. Treści dostosowywane Zgodnie z treścią art. 5 Ustawy podmioty publiczne zapewniają dostępność cyfrową przez spełnienie przez ich stronę internetową lub aplikację mobilną wymagań określonych w załączniku do Ustawy. Tabela zawarta we wspomnianym załączniku wskazuje 49 elementów wymagań technicznych, jakie muszą być spełnione, aby można było przyjąć, że treści opublikowane na stronach internetowych lub w aplikacjach mobilnych są dostępne dla osób niepełnosprawnych. Elementy te odpowiadają kryteriom sukcesu WCAG – czyli wymogom normy EN 301 549 V2.1.2. Zakładając, że poradnie z reguły nie dysponują własną aplikacją mobilną, muszą spełniać wymogi Ustawy poprzez dostosowanie treści własnych stron internetowych. Według art. 8 ust. 2 Ustawy podmiot publiczny (poradnia) zapewnia dostępność cyfrową strony podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej. Konieczne jest również zapewnienie dostępności następujących elementów i funkcji strony internetowej: • danych teleadresowych oraz linku do strony podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej, • narzędzi służących do kontaktu z poradnią, • nawigacji, • deklaracji dostępności strony internetowej, • informacji dotyczących ewentualnej sytuacji kryzysowej, rozumianej jako sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków; publikacja takich informacji może nastąpić na stronach poradni samorządowych ewentualnie wówczas, gdy zażąda tego samorządowy organ prowadzący, w ramach którego działa wydział zarządzania kryzysowego, • dokumentów urzędowych oraz wzorów umów lub wzorów innych dokumentów przeznaczonych do zaciągania zobowiązań cywilnoprawnych. Poradnie zapewniają zatem dostępność cyfrową przez spełnienie wymagań określonych w załączniku do Ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Wymóg ten jest ustalony w art. 5 ust. 1 Ustawy, ale już ust. 3 tej samej regulacji stanowi, że wymagania określone w załączniku do Ustawy uznaje się za spełnione, gdy podmiot publiczny zapewnia dostępność cyfrową z uwzględnieniem wymagań określonych w pkt 9, 10 i 11 normy EN 301 549 V2.1.2. Ważne! Zapewnienie poziomu dostępności aktualnie oznacza spełnienie normy europejskiej EN 301 549 V1.1.2 (2015–04), która zawiera standard WCAG 2.0. AA.. W języku angielskim można ją bezpłatnie pobrać ze strony ETSI lub kupić w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, gdzie występuje pod numerem PN-EN 301 549:2015-09. W praktyce oznacza to, że szkół dotyczą wyłącznie wymagania zawarte w załączniku do Ustawy. WCAG Warto w tym miejscu wspomnieć o Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), czyli zbiorze wytycznych opracowanych przez międzynarodową organizację World Wide Web Consortium, która zajmuje się ustanawianiem standardów dla stron internetowych. Wymienić można kilka podstawowych zasad WCAG: • postrzegalność – informacje oraz komponenty interfejsu użytkownika muszą być przedstawione użytkownikowi w dostępny dla niego sposób, • funkcjonalność – komponenty interfejsu użytkownika oraz nawigacja muszą być funkcjonalne (pozwalać na interakcję), • zrozumiałość – treść oraz obsługa interfejsu muszą być zrozumiałe, • solidność – treść musi być wystarczająco rzetelna, aby mogła być poprawnie interpretowana przez różnych klientów użytkownika, włączając technologie asystujące. Zasady te będą zrealizowane, jeżeli strona będzie spełniać wymogi zawarte w załączniku do Ustawy. Postrzegalność w przypadku mediów zmiennych w czasie, jak animacje lub filmy, może być zapewniona dla osób niepełnosprawnych w formie audiodeskrypcji, jeżeli mamy do czynienia z osobami z zaburzeniami narządu wzroku. Dla osób słabosłyszących czy niesłyszących konieczne jest zapewnianie tzw. napisów rozszerzonych, czyli obejmujących nie tylko dialogi, ale i opis innych dźwięków pojawiających się na filmie czy animacji. Postrzegalność obejmuje też zrozumiałą prezentację zawartości, w ramach której musi być np. zapewniona zrozumiała kolejność. Ten postulat jest niezbędny z uwagi na fakt, że dostępność strony nie obejmuje wyłącznie osób niepełnosprawnych ruchowo, wzrokowo czy z upośledzonym narządem słuchu, ale powinna obejmować także osoby np. z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Postrzegalność to zatem również ułatwienia percepcji treści, przykładowo odpowiedni kontrast, rozmiar tekstu i odstępy w treści. Funkcjonalność to z kolei np. możliwość korzystania z jednoliterowych skrótów klawiszowych w taki sposób, aby nie angażowały one zbytnio aparatu ruchowego, czyli np. nie wymagały wciskania kilku klawiszy jednocześnie dla wyboru danej opcji. Oczywiście opis wszystkich funkcji wymagałby przytoczenia całego załącznika do Ustawy. Warto natomiast zauważyć, że w przypadku gdy podmiot publiczny nie jest w stanie zapewnić dostępności cyfrowej elementu strony internetowej lub aplikacji mobilnej, zapewnia alternatywny sposób dostępu do tego elementu. Alternatywny sposób dostępu polega w szczególności na zapewnieniu kontaktu telefonicznego, korespondencyjnego, za pomocą środków komunikacji elektronicznej (poczta elektroniczna) lub za pomocą tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika, jeżeli podmiot publiczny, czyli poradnia, udostępnia taką możliwość. Deklaracja dostępności Deklaracja ta to w praktyce rodzaj certyfikatu, który poradnia wystawia sama swojej stronie internetowej – wskazuje on, czy strona ta spełnia wymogi Ustawy oraz w jaki sposób. Warto nadmienić, że z uwagi na bardzo zróżnicowane potrzeby osób z niepełnosprawnościami często nie jest możliwe zapewnienie dostępności na takim samym poziomie dla wszystkich osób. Stąd też deklaracja dostępności wyraźnie wskazuje stopień spełniania przez stronę internetową poszczególnych wymagań. W istocie zatem deklaracja ta jest wynikiem audytu strony. Link do deklaracji dostępności strony internetowej powinien być łatwy do odnalezienia na stronie głównej, wczytywanej jako pierwsza po wpisaniu adresu strony internetowej lub w miejscu zawsze wyświetlanym na wszystkich podstronach strony internetowej, np. w stopce lub nagłówku. Ważne! Warto nadmienić, że sama deklaracja jest zgodna z wzorem ustanowionym przez decyzję wykonawczą Komisji (UE) 2018/1523 z dnia 11 października 2018 r. ustanawiającą wzór oświadczenia w sprawie dostępności zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego. Przykładowa deklaracja dostępności jest dostępna na stronie Ministerstwa Cyfryzacji . Możliwe jest przygotowanie przez poradnię samodzielnie deklaracji dostępności, co jednak wymaga przeprowadzenia audytu dostępności cyfrowej. Ministerstwo Cyfryzacji przygotowało narzędzie służące właśnie przeprowadzeniu takiego audytu, czyli listę kontrolną do badania dostępności cyfrowej: Jak samodzielnie zbadać dostępność cyfrową strony internetowej ? Jest to dokument rozbudowany, bo ok. 40-stronicowy, natomiast sporą jego część stanowią wyjaśnienia. Co za tym idzie, można pokusić się o samodzielne udzielenie odpowiedzi na pytania zawarte w liście kontrolnej, a w efekcie sprawdzenie (audyt) dostępności, bez angażowania wyspecjalizowanych firm zajmujących się tą tematyką. Jak wcześniej wspomniano, strona nie musi spełniać wymogów każdej kategorii osób niepełnosprawnych, ale deklaracja powinna już wykazywać stopień spełniania poszczególnych wymagań Ustawy. Co ciekawe, taką właśnie sytuację mamy w przykładowej deklaracji udostępnionej przez ministerstwo, bowiem czytamy tam m.in.: „Strona internetowa jest częściowo zgodna z Ustawą z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych z powodu niezgodności lub wyłączeń wymienionych poniżej. Niedostępne elementy i treści: • W części filmów nie ma napisów dla osób niesłyszących i głuchych. Wszystkie nowe filmy dodawane na naszej stronie mają już takie napisy. Do filmów sprzed 23 września 2020 r. planujemy dodać napisy do końca 2022 r. • Formularz kontaktowy nie posiada etykiet tekstowych powiązanych z polami i może być problematyczny dla osób korzystających z czytnika ekranu. Możesz skontaktować się z nami, pisząc na adres e-mailowy lub dzwoniąc do nas. Dane teleadresowe są obok formularza kontaktowego. • Dokumenty archiwalne opublikowane na stronie przed 23 września 2018 r. nie są dostępne. Nie mamy prawnego obowiązku dostosowywania tych dokumentów. Jeżeli potrzebujesz dostępu do nich, skontaktuj się z nami i wskaż dokładnie, o które z nich Ci chodzi i jak powinniśmy je dostosować” . Nadmierne koszty Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 Ustawy podmiot publiczny, w tym poradnia, może nie zapewniać dostępności cyfrowej strony internetowej lub aplikacji mobilnej, jeżeli wiązałoby się to z poniesieniem nadmiernych kosztów. Oczywiście pojawia się tu pokusa powołania się na owe „nadmierne koszty” i rezygnacji ze sporządzenia deklaracji dostępności. Warto tu jednak zapoznać się z wyjaśnieniami dostępnymi na stronie rządowej: „Czasami wdrożenie wymagań dostępności cyfrowej może pochłonąć większą część budżetu podmiotu publicznego. W takiej sytuacji podmiot może nie wdrażać tej dostępności, powołując się na nadmierne koszty. Jeśli chcesz skorzystać z tej opcji, musisz wcześniej zrobić dokładną analizę sytuacji. Sprawdź, czy faktycznie koszty przewyższą zyski, jakie mogłaby przynieść osobom z niepełnosprawnościami pełna dostępność cyfrowa danej strony lub aplikacji. W analizie weź pod uwagę m.in.: • w jakim stopniu elementy, które chcesz wyłączyć, mogą dotyczyć osób z niepełnosprawnościami, • jak ich dostosowanie wpłynęłoby na osoby z niepełnosprawnościami, • ile kosztowałoby dostosowanie cyfrowe tych elementów i jak wpłynęłoby to na Twoją instytucję, • ile jest takich elementów, jak często są publikowane i ile osób z nich korzysta. Wyniki tej analizy umieść w deklaracji dostępności, np. linkując do raportu. Analiza zawsze musi odnosić się do Twojej aktualnej sytuacji. Może się okazać, że w pewnym momencie ta sytuacja się zmieni na tyle, że powołanie się na nadmierne koszty nie będzie już uzasadnione. Brak wiedzy o dostępności i brak czasu na jej wdrożenie nie są wystarczającymi powodami do powołania się na nadmierne koszty. Nadmierne koszty nie są także usprawiedliwieniem do całkowitego braku dostępności strony internetowej czy aplikacji mobilnej” . Ważne! Powołanie się na „nadmierne koszty” nie może mieć charakteru arbitralnego, ale może być poprzedzone solidną analizą, czy faktycznie taka sytuacja ma miejsce. W praktyce może się okazać, że sama ta analiza będzie równie skomplikowana, jeśli chodzi o przeprowadzenie audytu dostępności i sporządzenie deklaracji dostępności.