STAN PRAWNY NA 7 LISTOPADA 2022 Kształcenie specjalne w przedszkolach niepublicznych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2082 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Wbrew powszechnemu przekonaniu zasady funkcjonowania przedszkoli niepublicznych są niejednokrotnie bliskie tym, które kształtują działania przedszkoli gminnych. Nie jest np. słuszny pogląd mówiący, że nauczyciele placówek niepublicznych nie są zatrudniani zgodnie z Kartą nauczyciela i że zatrudnianie na tej podstawie zależy wyłącznie od decyzji osoby prowadzącej, ponieważ to z art. 91b KN wynika, które jej przepisy stosuje się do nau-czycieli placówek niepublicznych. Spotkać się można również z przypadkami, w których przedszkola nie organizują kształcenia specjalnego dla swoich wychowanków i nie mają w swojej ofercie zajęć dla dzieci posiadają-cych orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, w zamian rekomendują rodzicom korzy-stanie z zajęć oferowanych przez podmioty zewnętrzne lub skorzystanie z oferty innej pla-cówki. Oczywiście wraz z dostarczeniem przez rodziców wychowanka orzeczenia o potrzebie kształ-cenia specjalnego wzrasta wysokość dotacji otrzymywanej przez przedszkole, co wynika z treści art. 17 ust. 3 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, który mówi, że niepubliczne przedszkole otrzymuje na każdego ucznia dotację z budżetu gminy w wysokości równej 75 proc. podstawowej kwoty dotacji dla przedszkoli, z tym że na ucznia niepełnosprawnego w wysokości nie niższej niż kwota przewidziana na takiego ucznia niepełnosprawnego przed-szkola w części oświatowej subwencji ogólnej dla gminy. Niemniej nawet dotacja w tej wy-sokości może nie wystarczyć na pokrycie wszystkich kosztów związanych z organizacją kształcenia specjalnego. Czy w związku z tym osoby prowadzące placówki niepubliczne mają dowolność w wykonywaniu obowiązków z zakresu kształcenia specjalnego? Podobnie jak w przypadku stosowania regulacji Karty nauczyciela, organizacja kształcenia specjalnego w przedszkolach niepublicznych została ustalona w odpowiednich przepisach. Podstawowe obowiązki jednostek oświatowych w zakresie kształcenia specjalnego zawiera art. 127 Prawa oświatowego. Przepis ten znajduje się w rozdziale piątym, zatytułowanym Organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych, co ozna-cza, że art. 127 nie ma wprost zastosowania do placówek niepublicznych. Co jednak istotne, zakres jego stosowania do jednostek niepublicznych ustalony został w art. 177 tej Ustawy, który mówi, że do przedszkoli niepublicznych, oddziałów przedszkolnych w niepublicznych szkołach podstawowych, niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek niepublicznych stosuje się odpowiednio art. 127 ust. 1–3 oraz przepisy wydane na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5, art. 127 ust. 19 pkt 2 i ust. 20 Prawa oświatowego. Znalazł się tu zatem art. 127 ust. 1, w myśl którego kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci niepełnosprawne, niedostosowane społecznie i zagrożone niedostosowaniem społecz-nym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki odpowiednio w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i szkołach lub oddzia-łach integracyjnych, przedszkolach i szkołach lub oddziałach specjalnych, innych formach wychowania przedszkolnego i ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 Prawa oświatowego. Należy zauważyć, że odpowiednie stosowanie tej regulacji do przedszkoli niepublicznych oznacza obowiązek zapewnienia kształcenia specjalnego uczęszczającym do nich wychowan-kom. Regulację tę należy odczytywać m.in. w powiązaniu z art. 127 ust. 3, zgodnie z którym wychowankowi objętemu kształceniem specjalnym dostosowuje się odpowiednio program wychowania przedszkolnego i program nauczania do jego indywidualnych potrzeb rozwojo-wych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Dostosowania dokonuje się na pod-stawie opracowanego dla niego indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego (IPET-u), który uwzględnia zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalne-go. Zasady jego przyjmowania wynikają z Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, aktu wydanego na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 Prawa oświatowego, wymienionego wśród przepisów znajdujących zastosowanie do przedszkoli niepublicznych. Zgodnie więc z § 6 ust. 1 Rozporządzenia IPET określa: • zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego oraz wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyj-nych oraz możliwości psychofizycznych wychowanka, w szczególności przez zasto-sowanie odpowiednich metod i form pracy, • zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z wychowan-kiem, ukierunkowane na poprawę jego funkcjonowania, w tym – w zależności od po-trzeb – na jego komunikowanie się z otoczeniem z użyciem wspomagających i alter-natywnych metod komunikacji (AAC) oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkolnym, w tym w przypadku: o wychowanka niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym, o wychowanka niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjaliza-cyjnym, o wychowanka zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakte-rze socjoterapeutycznym; • formy i okres udzielania wychowankowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, • działania wspierające rodziców wychowanka oraz – w zależności od potrzeb – zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządo-wymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, a w przypadku przedszkoli również ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, • zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpo-wiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwo-ści psychofizyczne wychowanka, • zakres współpracy nauczycieli i specjalistów, • w przypadku wychowanków niepełnosprawnych – w zależności od potrzeb – rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju ich niepełno-sprawności, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie, • w zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwo-ści psychofizycznych wychowanka wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen – wybrane zajęcia wy-chowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które są realizowane z nim indywi-dualnie lub w grupie liczącej do pięciu dzieci. Jeśli w przedszkolu niepublicznym tworzy się IPET-y, w odniesieniu do których mówi się np. o zajęciach rewalidacyjnych, formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej itd., to przedszkole niepubliczne ma obowiązek ich realizacji. W ramach zajęć rewalidacyjnych należy w programie uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez: • naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille’a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku wychowanka niewidomego, • naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku wycho-wanka niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem, • zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku wychowanka z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera. IPET opracowuje zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z wycho-wankiem. Opracowuje się go po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjono-wania dziecka (WOPF-u), uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy – w zależności od potrzeb – z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjali-styczną. Program opracowuje się na okres, na który zostało wydane orzeczenie, jednak nie dłuższy niż etap edukacyjny. Z kolei WOPF-y uwzględniają w szczególności: • indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainte-resowania i uzdolnienia wychowanka, • w zależności od potrzeb zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów lub pomocy nauczyciela, • przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu wychowanka, w tym bariery i ograniczenia utrudniające jego funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkolnym, a w przypadku wychowanka realizującego wybrane zajęcia wycho-wania przedszkolnego indywidualnie lub w grupie liczącej do pięciu dzieci, zgodnie ze wskazaniem zawartym w programie – także napotykane trudności w zakresie włą-czenia wychowanka w zajęcia realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia. Ponieważ do przedszkoli niepublicznych stosujemy Rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, konieczne jest zastosowanie § 7 tego aktu, który w ust. 1 nakazuje zatrudnienie w przedszkolach ogólnodo-stępnych nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawar-tych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Z kolei zgodnie z ust. 2 w przedszko-lach, w których kształceniem specjalnym objęci są wychowankowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone, zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwali-fikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia wychowanków niepełnosprawnych lub specjalistów, lub pomoc nauczyciela z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. W tym kontekście warto też zwrócić uwagę na § 5 Rozporządzenia, wskazuje on bowiem za-kres obowiązków obejmujących także przedszkola niepubliczne. Zgodnie z nim przedszkola zapewniają: • realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, • warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze wzglę-du na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizycz-ne wychowanków, • zajęcia specjalistyczne, • inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i eduka-cyjne oraz możliwości psychofizyczne wychowanków, w szczególności zajęcia rewa-lidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne, • integrację wychowanków ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi pełno-sprawnymi, • przygotowanie wychowanków do samodzielności w życiu dorosłym. Regulacja art. 177 Prawa oświatowego wskazuje też na obowiązek stosowania w przedszkolu niepublicznym norm aktu wydanego na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 tej Ustawy, czyli Rozpo-rządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Nie ulega więc wątpliwości, że przedszkola niepubliczne mają zbliżone do przedszkoli gmin-nych obowiązki w zakresie realizacji orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Jednak różnica między nimi istnieje. Wynika ona z zasady swobody umów. Dyrektor przedszkola gminnego nie może wypowiedzieć umowy łączącej przedszkole z rodzicami wychowanka z orzeczeniem, jeżeli wyłącznym powodem wypowiedzenia jest brak środków do realizacji zaleceń zawartych w tym orzeczeniu, natomiast przedszkole niepubliczne nie jest objęte po-dobnymi ograniczeniami, dlatego osoby prowadzące mogą dowolnie wypowiadać umowy zawarte z rodzicami, z uwzględnieniem okresów wypowiedzenia z nich wynikających.