STAN PRAWNY NA 1 LISTOPADA 2022 „Lex Czarnek 2.0”, czyli batalia o edukację domową Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 17 marca 2021 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 762), • Projekt Ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2710). 20 października 2022 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt zmian Praw oświatowego czyli kolejna odsłona „Lex Czarnek 2.0”, który proponuje m.in. radykalne modyfikacje w zakresie edukacji domowej. Nowelizacyjne pomysły wywołały poruszenie i wzbudziły kontrowersje. Dlaczego Projekt został uznany za zagrożenie dla edukacji domowej w formie, w jakiej jest ona obecnie prowadzona? Na stronie dedykowanej nauczaniu poza szkołą, nauczaniu domowemu zamieszczono oświadczenie Stowarzyszenia Edukacji w Rodzinie w związku z procedowaniem przez Sejm RP poselskiego Projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw, dotyczącego m.in. zmian w edukacji domowej. W oświadczeniu tym czytamy, że „(…) zaproponowane w projekcie ustawy zmiany dotyczące edukacji domowej są niemożliwe do zaakceptowania. Mają one charakter dyskryminacyjny, a przyjęcie ich w proponowanym kształcie doprowadzi do ograniczenia wolności obywatelskiej oraz ograniczenia gwarantowanego Konstytucją RP prawa rodziców do decydowania o kształcie edukacji własnych dzieci. Proponowane rozwiązania doprowadzą do zniszczenia budowanej od 1991 r. społeczności rodzin edukacji domowej. Jako rodziny jesteśmy zdeterminowani do użycia wszelkich dopuszczonych prawem środków, aby bronić wybranej przez nas drogi edukacji i wychowania naszych dzieci. Naszym zdaniem uzasadnienie do projektu ustawy nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów za tak radykalną zmianą przepisów. Proponowane zmiany zostały już uregulowane w innych przepisach i dotyczą zakresu nadzoru pedagogicznego lub finansowego. Nie ma uzasadnienia wyróżnianie w szczególny sposób dzieci edukacji pozaszkolnej”. Uzasadnienie do poselskiego Projektu W uzasadnieniu do Projektu zaproponowano przywrócenie funkcjonującego wcześniej rozwiązania, dotyczącego możliwości wydawania zezwolenia na realizację ww. obowiązków poza przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego, oddziałem przedszkolnym lub szkołą pod warunkiem, że przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego lub szkoła, do której dziecko zostało przyjęte, znajdują się na terenie województwa, w którym mieszka dziecko. Takie rozwiązanie obowiązywało do 30 czerwca 2021 r. i zostało uchylone na mocy Ustawy z dnia 17 marca 2021 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe. Intencją projektowanej zmiany ma być urealnienie korzystania ze wsparcia skierowanego do dzieci spełniających obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą, które w praktyce da możliwość uczestniczenia w szkole w zajęciach, zapewnienia dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych i pomocy dydaktycznych; prawo do konsultacji może być realne tylko w przypadku, gdy szkoła znajduje się blisko miejsca zamieszkania dziecka. Uczeń spełniający obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą, a także rodzic takiego ucznia, mogą korzystać ze wsparcia szkoły, której dyrektor wydał stosowne zezwolenie, obejmującego prawo uczestniczenia w tej szkole w zajęciach dodatkowych, zajęciach rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych, w zajęcia prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów, w szczególności w celu kształtowania ich aktywności i kreatywności oraz w zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego. Ponadto uczeń objęty realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą ma zapewniony dostęp do podręczników, materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych oraz pomocy dydaktycznych służących realizacji podstawy programowej znajdujących się w zasobach szkoły – w porozumieniu z dyrektorem tej szkoły. Ma również prawo do udziału w konsultacjach umożliwiających przygotowanie do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. W Projekcie proponuje się też wskazanie terminu złożenia przez rodziców dziecka wniosku o udzielenie zezwolenia na spełnianie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki odpowiednio poza przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub szkołą. Wniosek będzie mógł być złożony w okresie od 1 września do 21 września roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć edukację domową, Natomiast zezwolenie na realizację ww. obowiązków poza przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą będzie wydawane w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wniosku. Takie rozwiązanie ma zapewnić, że dane gromadzone w Systemie Informacji Oświatowej na dzień 30 września będą rzetelnie odzwierciedlały w danym roku szkolnym realizację ww. obowiązków poza przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą, co pozwoli na optymalne gospodarowanie środkami publicznymi w zakresie podziału części oświatowej subwencji ogólnej. WAŻNE! Projekt zakłada zmiany w zakresie terminu składania wniosków o edukację domową, które będzie można składać wyłącznie od 1 września do 21 września roku szkolnego. Zasady wydawania zezwoleń na edukację domową Zgodnie z nową treścią projektowanego art. 37 ust. 1 Prawa oświatowego „(…) dyrektor publicznego lub niepublicznego przedszkola, publicznej lub niepublicznej szkoły, do której dziecko zostało przyjęte, a w przypadku publicznej innej formy wychowania przedszkolnego prowadzonej przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną oraz niepublicznej innej formy wychowania przedszkolnego – osoba kierująca tą inną formą wychowania przedszkolnego, do której dziecko zostało przyjęte, na wniosek rodziców, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki odpowiednio poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą”. Zmiany w treści cytowanego artykułu w stosunku do obecnego stanu prawnego są jeszcze raczej niewielkie i mają charakter doprecyzowujący. Została w tej regulacji wymieniona niepubliczna szkoła, czego obecnie brakuje, a co powoduje problemy interpretacyjne, ponieważ w obowiązującym zapisie dyrektor niepublicznej szkoły nie został wymieniony wprost jako podmiot wydający zezwolenie na edukację domową. Pierwszą poważną nowością jest art. 37 ust. 1a, na podstawie którego wniosek o edukację domową składa się w terminie od 1 września do 21 września roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć spełnianie obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4 (rocznego przygotowania przedszkolnego), obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki odpowiednio poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą. Obecnie art. 37 ust. 2 Prawa oświatowego stanowi, że zezwolenie może być wydane przed rozpoczęciem roku szkolnego albo w trakcie roku szkolnego, czyli praktycznie w dowolnym momencie rodzice mogą się o udzielenie zezwolenia na edukację domową zwrócić. Zmiana spowoduje istotne ograniczenie okresu, w którym rodzice będą mogli złożyć wniosek, a przekroczenie daty 21 września będzie skutkowało brakiem możliwości wydania zezwolenia w danym roku szkolnym. Oczywiście oznacza to ograniczenie dostępności edukacji domowej. Według obecnych przepisów zezwolenie na edukację domową może być wydane, jeżeli do wniosku o udzielenie zezwolenia dołączono oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym oraz zobowiązanie rodziców do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. Nowelizacja wprowadza tu natomiast zastrzeżenie istotnie wpływające na możliwość wydania zezwolenia na edukację domową. Zgodnie z projektowanym art. 37 ust. 1a Ustawy Prawo oświatowe zezwolenie może być wydane, jeżeli „(…) przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego lub szkoła, do której dziecko zostało przyjęte, posiada warunki lokalowe zapewniające możliwość prowadzenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych dla wszystkich uczniów, w tym uczniów spełniających obowiązek, o którym mowa w art. 31 ust. 4, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki odpowiednio poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą, w przypadku cofnięcia im zezwolenia”. O ile znaczne skrócenie terminu na złożenie wniosku o edukację domową ograniczy dostępność do tego narzędzia, tak cytowany przepis jeszcze bardziej ograniczy możliwość uzyskania zezwolenia. Cóż bowiem z tego, że szkoła wyda zezwolenie, jeżeli nadal będzie musiała dla takiego nieuczęszczającego ucznia zapewnić bazę lokalową, czyli po prostu trzymać miejsce? Warto przy tym zauważyć, że jest to rozwiązanie szczególnie uderzające w szkoły niesamorządowe, które obecnie w sporej części utrzymują się dzięki dotacjom uzyskiwanym za takich „nieobecnych” uczniów, a jedynie część uczniów kształcą stacjonarnie. Istnieją też szkoły, które w całości zajmują się jedynie koordynowaniem nauczania domowego, a ich rola ogranicza się do przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych. Dla takich jednostek konieczność zapewnienia bazy lokalowej dla wszystkich uczniów objętych edukacją domową oznacza skokowy poziom wydatków, który najprawdopodobniej nie będzie możliwy do utrzymania. Innymi słowy, wejście w życie tych regulacji oznacza likwidację wielu szkół niesamorządowych. WAŻNE! Projekt zakłada, że szkoła, która wyda zezwolenie na edukację domową, będzie musiała zapewnić bazę lokalową dla nieuczęszczającego ucznia. Nie są to jednak jedyne nowe wymogi. Stosownie do projektowanych regulacji art. 37 ust. 2 pkt 1b i 1c Prawa oświatowego zezwolenie może być wydane, jeżeli: • przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego lub szkoła, do której dziecko zostało przyjęte, znajduje się na terenie województwa, w którym zamieszkuje dziecko, • liczba uczniów, którym udzielono zezwolenia na spełnianie obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki odpowiednio poza danym przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, daną inną formą wychowania przedszkolnego lub szkołą, w chwili wydania tego zezwolenia nie przekracza 50 proc. liczby uczniów danego przedszkola, danej innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły. WAŻNE! Projekt zakłada ograniczenie maksymalnej liczby uczniów, którym można będzie wydać zezwolenie na edukację domową. Zatem ograniczona została maksymalna liczba uczniów, którym można wydać zezwolenie na edukację domową – może to być co najwyżej połowa uczniów. Jest to kolejna zmiana, która ograniczy dostęp do tej formy edukacji, a do tego można uznać, że ma ona charakter dyskryminujący uczniów. Jeżeli bowiem wnioski zostaną złożone przez uczniów, między którymi nie da się wskazać żadnej obiektywnej różnicy, a jedynym powodem, dla którego niektórzy z nich dostaną zezwolenie, a inni nie, będzie wspomniany limit, to mamy tu właśnie do czynienia z dyskryminacją. WAŻNE! Proponowane w projektowanej nowelizacji rozwiązania w zakresie regulacji dotyczących edukacji domowej mogą spowodować znaczące ograniczenie dostępności tej formy nauczania. Etap prac legislacyjnych Poselski Projekt wpłynął do Sejmu 20 października 2022 r., a już 25 października odbyło się I czytanie w sejmowej Komisji Edukacji Nauki i Młodzieży, po którym wprowadzone zostały do niego poprawki. Prace legislacyjne nadal trwają.