STAN PRAWNY NA 11 SIERPNIA 2022 Obowiązki pedagoga specjalnego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1116), • Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1062 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie wy-kazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1552), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1610), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Ustawa z dnia 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw wprowadza nowe standardy zatrudniania nauczycieli specjalistów w jednostkach orga-nizacyjnych systemu oświaty, dokonując m.in. zmian w treści art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b Karty nauczyciela, czyli regulacji, która stanowi upoważnienie dla organów prowadzących do usta-lenia wymiaru pensum nauczycieli specjalistów niewymienionych w tabeli zawartej w ust. 3 tej regulacji, obejmując pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, tera-peutów pedagogicznych, doradców zawodowych. Nowym stanowiskiem w tym przepisie jest stanowisko pedagoga specjalnego. Wymiar jego pensum nie może przekraczać 22 godzin. Określone Ustawą standardy zatrudnienia specjalistów będą wprowadzane stopniowo. Na etapie pierwszym – od 1 września 2022 r. do 31 sierpnia 2024 r. – będą obowiązywały niższe, przejściowe wartości: • 1,5 etatu zwiększane o 0,2 etatu na każde kolejne 100 dzieci – jeżeli liczba dzieci przekracza 100, • 1 etat – jeżeli liczba dzieci przekracza 50 i nie przekracza 100, • 0,5 etatu – jeżeli liczba dzieci przekracza 30 i nie przekracza 50, • 0,25 etatu – jeżeli liczba dzieci wynosi od 1 do 30. Nowelizacja szczególnie eksponuje obowiązek zatrudnienia psychologów i pedagogów. Wy-nika to z treści art. 42d ust. 11 dodawanego do Karty nauczyciela, zgodnie z którym w przy-padku przedszkola, w którym liczba dzieci przekracza 50, liczba etatów nauczycieli: • pedagogów specjalnych nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nau-czycieli specjalistów, • psychologów nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nauczycieli spe-cjalistów. W przypadku jednostek liczących powyżej 50 dzieci łączna liczba etatów pedagogów i psy-chologów musi wynosić połowę spośród zatrudnionych specjalistów. Obowiązki pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych określa obecnie Rozporządzenie MEN z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie wyka-zu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psycholo-gów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych. Nowelizacja Karty nauczyciela skutkuje koniecznością zmiany również tego aktu i określenia w nim obowiązków pedagogów specjalnych. Na wejście w życie oczekuje Rozporządzenie MEiN z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych. Zadania pedagoga specjalnego zostały określone w § 3 ust. 2 nowego Rozporządzenia, sto-sownie do którego pedagodzy specjalni, w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz, realizują: • zajęcia w ramach zadań związanych z: o rekomendowaniem dyrektorowi przedszkola do realizacji działań w zakresie za-pewnienia aktywnego i pełnego uczestnictwa wychowanków w życiu przedszkola oraz dostępności, o której mowa w Ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, o prowadzeniem badań i działań diagnostycznych związanych z rozpoznawaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofi-zycznych wychowanków w celu określenia ich mocnych stron, predyspozycji, za-interesowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola we współpracy z nauczycielami, o wspieraniem nauczycieli w:  rozpoznawaniu przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjo-nowaniu wychowanków, w tym barier i ograniczeń, utrudniających ich funk-cjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola,  udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w bezpośredniej pracy z dzieckiem,  dostosowaniu sposobów i metod pracy do indywidualnych potrzeb rozwojo-wych i edukacyjnych wychowanka oraz jego możliwości psychofizycznych,  doborze metod, form kształcenia i środków dydaktycznych do potrzeb wycho-wanków; o rozwiązywaniem problemów dydaktycznych i wychowawczych wychowanków, o dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dzieci obję-tych kształceniem specjalnym, o określaniem niezbędnych do nauki warunków, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, w tym wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka, o udzielaniem wychowankom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o prowadzeniem zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych; • zajęcia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, • zajęcia oraz specjalne działania opiekuńczo-wychowawcze. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu Rozporządzenia zadania realizowane przez pedagogów specjalnych uzupełniają zadania realizowane przez innych nauczycieli specjalistów w zakresie rozpoznawania specjalnych potrzeb edukacyjnych wychowanków oraz planowania dla nich wsparcia odpowiadającego ich potrzebom rozwojowym i edukacyjnym. W związku z zadaniem dotyczącym działań w zakresie zapewnienia dostępności, o której mowa w Ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, należy zauważyć, że Ustawa ta w art. 2 pkt 2 mówi, że przez dostępność należy rozumieć dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną, co naj-mniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 tego aktu, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia. Regulacja art. 6 ma charakter ogólny i np. w zakresie dostępności architek-tonicznej minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności obejmują: • zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, • instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architekto-nicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłą-czeniem pomieszczeń technicznych, • zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, • zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, o którym mowa w art. 2 pkt 11 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, • zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich ura-towania w inny sposób. Większość wymagań dotyczy raczej odpowiedniego zaprojektowania budynku przedszkola oraz wyposażenia go w sprzęt, który dostępność będzie zapewniał. Dlatego też zadaniem pe-dagoga specjalnego jest rekomendowanie dyrektorowi placówki do podjęcia określonych działań z tym związanych. Oczywiście takie obowiązki, jak udostępnianie głosowej informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku czy zapewnienie pomocy przy ewakuacji, może też wykonać dowolny inny pracownik przedszkola, pedagogiczny lub niepedagogiczny. Możliwe jest też wykorzystanie pedagoga do zapewnienia tzw. dostępu alternatywnego. Zgodnie z art. 7 ust 2 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami dostęp alternatywny polega na: • zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub • zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wy-korzystaniem nowoczesnych technologii, lub • wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację po-trzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób. Biorąc to pod uwagę, uznać należy, że pedagog specjalny może udzielać szeroko rozumianego wsparcia osobie ze szczególnymi potrzebami. W odniesieniu do obowiązku dokonywania wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjono-wania dzieci objętych kształceniem specjalnym należy zauważyć, że odpowiednie zasady określone zostały w Rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków or-ganizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, nie-dostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Według § 6 tego aktu zespół odpowiedzialny za opracowanie indywidualnego program edukacyjno-terapeutycznego (IPET), ustala go po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka. Wielospecjalistyczne oceny uwzględniają w szczególności: • indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainte-resowania i uzdolnienia dziecka, • w zależności od potrzeb – zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjali-stów lub pomocy nauczyciela, • przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu wychowanka, w tym bariery i ograniczenia utrudniające mu funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkolnym. Ocena może zatem ustalać zakres wsparcia udzielanego wychowankowi przez pedagoga spe-cjalnego, a sam pedagog wejdzie w skład zespołu opracowującego IPET.