STAN PRAWNY NA 21 CZERWCA 2022 Kompetencje dyrektora przedszkola niepublicznego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604). Obowiązek utworzenia stanowiska dyrektora Osoba prowadząca niepubliczne przedszkole ma znaczną swobodę w kształtowaniu we-wnętrznej organizacji swojej jednostki. Nie istnieją regulacje, które nakazywałyby jej utwo-rzenie konkretnych organów, decyduje więc o tym wyłącznie organ prowadzący. Istnieje jed-nak wyjątek od tej zasady – stanowisko dyrektora przedszkola. Przepisy wskazują, choć nie bezpośrednio, że utworzenie takiego stanowiska w przedszkolu niepublicznym jest obowiąz-kowe, a wynika to z treści wniosku o wpis do ewidencji niepublicznych przedszkoli, który osoba prowadząca składa do gminy. Zgodnie z art. 168 ust. 4 Ustawy Prawo oświatowe wniosek o wpis do ewidencji zawiera m.in. oznaczenie osoby prowadzącej oraz miejsca siedziby przedszkola, natomiast pkt 5 tej regulacji wskazuje, że wniosek powinien zawierać dane dotyczące kwalifikacji pracowników pedagogicznych i dyrektora, przewidzianych do zatrudnienia w przedszkolu. Stanowisko dy-rektora zostało zatem wymienione wprost jako to, które należy w przedszkolu utworzyć. Kompetencje dyrektora – regulacje prawne O ile jednak w placówkach publicznych kompetencje dyrektora określone zostały w przepi-sach prawa powszechnie obowiązującego, tak w przypadku jednostek niepublicznych wy-łącznie statut decyduje o tym, jakie kompetencje zostaną mu przyznane. Art. 172 ust. 2 pkt 3 Ustawy Prawo oświatowe mówi bowiem, że statut ma określać kompetencje or-ganów przedszkola. Nie znajdziemy wszak w Ustawie żadnych pośrednich wskazówek, jakie miałyby to być uprawnienia. Można je natomiast znaleźć w rozporządzeniach. Na marginesie dodać można, że kompetencje dyrektora ustala np. art. 68 Ustawy Prawo oświatowe, ale regulacja ta znajduje się w rozdziale trzecim aktu, zatytułowanym Zarządzanie szkołami i placówkami publicznymi, nie ma więc ona zastosowania do jednostek niepublicz-nych. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby statut niepublicznego przedszkola zawierał kompetencje dyrektora ustalone dla jednostek publicznych, nie jest to jednak obowiązek i można zastosować rozwiązania odmienne, odpowiadające specyfice przedszkola niepublicz-nego. Zatrudnianie i zwalnianie pracowników Zauważyć należy, że pojmowanie stanowiska dyrektora jako pracodawcy dla zatrudnionych w jednostce organizacyjnej systemu oświaty nauczycieli i pracowników niepedagogicznych jest błędne. Art. 3 Kodeksu pracy mówi bowiem, że pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pra-cowników. Z przepisu tego wynika, że dyrektor jednostki niepublicznej, podobnie jak pozo-stali nauczyciele, jest pracownikiem w niej zatrudnionym, reprezentującym interesy organu prowadzącego. Od pozostałych pracowników przedszkola odróżnia go stopień służbowy – jest zwierzchnikiem służbowym dla pracowników niepedagogicznych oraz nauczycieli. Interpretację tę potwierdza wprost art. 68 ust. 5 Ustawy Prawo oświatowe, stosownie do któ-rego dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych placówce nauczycieli i pra-cowników niebędących nauczycielami. W szczególności decyduje on w sprawach: • zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników placówki, • przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pra-cownikom placówki, • występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników placówki. Ustawa nie nazywa dyrektora pracodawcą, lecz kierownikiem zakładu pracy. Zgodnie ze sta-nowiskiem doktryny dyrektor przedszkola, jako kierownik zakładu pracy, jest: • organem (osobą) dokonującym za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, • pracownikiem (osobą, organem) zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Dyrektor jest zarządzającym w imieniu pracodawcy i nie ulega wątpliwości, że organem wła-ściwym do zatrudniania i zwalniania dyrektora jest osoba prowadząca niepubliczne przed-szkole. Ma ona prawo samodzielnie kształtować politykę kadrową w zarządzanej przez siebie jednostce. Nadając statut niepublicznemu przedszkolu, może przyznać dyrektorowi prawa z art. 68 Ustawy Prawo oświatowe, czyli m.in. prawo do zwalniania i zatrudniania nauczycieli oraz innych pracowników, lub pozostawić tego rodzaju kompetencje sobie. Dyrektor pozosta-nie zarządzającym w jednostce. Jako zwierzchnik służbowy nadal będzie miał prawo do wy-dawania wiążących poleceń służbowych oraz możliwość wnioskowania do osoby prowadzącej przedszkole o zatrudnienie czy zwolnienie nauczyciela lub pracownika niepedagogicznego. Skreślenie z listy wychowanków Art. 68 ust. 2 Ustawy Prawo oświatowe wskazuje, że dyrektor może skreślić dziecko z listy wychowanków w przypadkach określonych w statucie. Jest to kolejna kompetencja, którą można – nieobligatoryjnie – przyznać dyrektorowi przedszkola niepublicznego. W przedszkolach niepublicznych liczba wychowanków ma bezpośrednie przełożenie na wy-miar dotacji otrzymywanej przez przedszkole z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, a co za tym idzie, każde rozwiązanie umowy z rodzicami dziecka wpływa bezpośrednio na kondycję finansową przedszkola i możliwość jego dalszego funkcjonowania. W efekcie osoby prowadzące niepubliczne przedszkola często pozostawiają sobie prawo do zawierania i wy-powiadania umów z rodzicami, decydując w ten sposób o liczbie dzieci w placówce. Funkcja reprezentacyjna i kierownicza Stosownie do art. 68 ust. 1 pkt 1 Ustawy Prawo oświatowe dyrektor jednostki publicznej kie-ruje jej działalnością oraz reprezentuje ją na zewnątrz. W przedszkolach gminnych zarówno wójt, jak i rada gminy, czyli organy samorządu, nie mogą reprezentować każdego przedszkola, które dana gmina prowadzi, dlatego zadanie to spoczywa z mocy ustawy na dyrektorze danej jednostki. Przyznanie prawa reprezentacji przedszkola niepublicznego dyrektorowi, który nie jest osobą prowadzącą, nie ma z reguły uzasadnienia. Wyjątek może stanowić sytuacja, w której osoba prowadząca nie chce np. samodzielnie dokonywać zakupów bieżących na po-trzeby placówki. Zazwyczaj jednak to ona zawiera umowy najmu pomieszczeń przedszkola, umowy o dostawę mediów i wyposażenia, dając sobie w ten sposób możliwość bezpośredniej kontroli i wpływu na wydatki przedszkola. Możliwe jest przyznanie tego rodzaju uprawnień dyrektorowi w postaci pełnomocnictwa, niemniej w przypadku gdy osoba fizyczna prowadzi jedno przedszkole i zatrudnia np. dyrek-tora ds. pedagogicznych, to wówczas samodzielnie występuje w obrocie cywilnoprawnym. W odniesieniu do funkcji kierowniczej warto zauważyć, że mamy w tym wypadku do czynie-nia nie z konkretną kompetencją, lecz normą, którą można nazwać ogólną normą kompeten-cyjną. Dyrektor kieruje przedszkolem, ale to, na czym ta czynność polega, nie wynika z samej koncepcji kierowania, lecz zostaje uściślone poszczególnymi przepisami statutu. Zarządzaniem będzie np. przydział godzin dydaktycznych w poszczególnych grupach. Samo pojęcie kierowania nie wnosi żadnej konkretnej informacji, dlatego normę tę można całkowicie po-minąć w statucie bez szkody dla jego treści. Sprawowanie nadzoru pedagogicznego Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 Ustawy Prawo oświatowe dyrektor sprawuje nadzór pedago-giczny. Jest to kompetencja, którą często pomija się w odniesieniu do dyrektora przedszkola niepublicznego. W przypadku jednostek niepublicznych, nad którymi sprawowany jest nadzór zewnętrzny przez właściwego kuratora oświaty, nie ma obowiązku sprawowania nadzoru wewnętrznego. Choć nie ma przeszkód, aby taki nadzór zorganizować, nie istnieją wyraźne podstawy do przyznania dyrektorowi kompetencji w tym zakresie. Realizacja uchwał rady pedagogicznej W przedszkolach samorządowych dyrektor ma za zadanie realizować uchwały rady pedago-gicznej, co wydaje się zrozumiałe, ponieważ ma on możliwość nadania biegu sprawom uchwalonym przez radę. Zasada ta obowiązuje również w przedszkolach niepublicznych, jed-nak z istotnym zastrzeżeniem – dyrektor realizuje uchwały rady wyłącznie wtedy, gdy w przedszkolu przewidziano istnienie takiego organu, jak rada pedagogiczna. W jednostkach niepublicznych – jak wspomniano na wstępie – osoba prowadząca ma znaczą swobodę w ustalaniu wewnętrznej struktury jednostki, zarówno w zakresie tworzenia organów, jak i przyznawania im kompetencji. Nie ma regulacji, z których wynikałby obowiązek tworzenia rady. Jeżeli osoba prowadząca przedszkole niepubliczne uzna, że organ taki nie jest potrzebny, to jednocześnie może przyznać dyrektorowi przynajmniej część tych kompetencji, jak np. zatwierdzanie planów pracy placówki, które Ustawa Prawo oświatowe wskazuje właśnie jako kompetencje rady pedagogicznej. Kompetencje obowiązkowe Można wskazać kompetencje, które muszą zostać dyrektorowi przyznane, a osoba prowadząca nie ma w tym zakresie wyboru. Chodzi tu przede wszystkim o odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa wychowankom, o czym mówi § 2 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, zgodnie z którym dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach orga-nizowanych przez placówkę poza obiektami należącymi do tej jednostki. Nie ulega wątpliwo-ści, że to dyrektor jest odpowiedzialny za takie zorganizowanie pracy przedszkola, aby bez-pieczeństwo zostało zapewnione. Błędy w statucie Ewentualne błędy w statucie przedszkola niepublicznego stosunkowo łatwo poprawić, zmie-niając zawartą w nim regulację dotyczącą kompetencji dyrektora, co wynika z faktu, że to osoba prowadząca nadaje statut i ma prawo jego zmiany, w przeciwieństwie do jednostek samorządowych, w przypadku których osoba prowadząca nadaje wyłącznie pierwszy statut.