STAN PRAWNY NA 30 MAJA 2022 Ocena pracy nauczyciela Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 896), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1449), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 sierpnia 2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1625), • Projekt z dnia 29 kwietnia 2022 r. ustawy o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ocena pracy nauczyciela jest czynnością, która bezpośrednio wpływa na stosunek pracy pedagoga. Nie tylko dostarcza informacji na temat jakości wykonywanej pracy, ale też decyduje o uprawnieniach i może być przyczyną rozwiązania stosunku pracy. W szczególności należy tu przywołać regulację art. 23 ust. 1 Karty nauczyciela, czyli przepis zawierający zamknięty katalog powodów, które mogą być przyczyną rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania. Zgodnie z tą regulacją następuje to: • na wniosek nauczyciela, • w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – 270 dni, przy czym do okresu niezdolności do pracy wlicza się również przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w szkole, zgodnie z odrębnymi przepisami, nie odbywają się zajęcia, • w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, • w razie uzyskania negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach określonych w art. 6a KN, • w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii. Negatywna ocena pracy jest zatem wymieniona wprost jako przyczyna zwolnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania. Dodać do tego należy, że takie zatrudnienie w założeniu charakteryzuje się wzmożoną stabilnością, zatem Karta nauczyciela wymienia jedynie kilka przypadków, w których zwolnienie jest możliwe. Posiadanie odpowiedniej oceny pracy jest także wymagane w przypadku ubiegania się o stanowisko dyrektora, co z kolei wynika z przepisu § 1 pkt 4 lit. a Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce. Według tej normy stanowisko dyrektora publicznego przedszkola mogą zajmować nauczyciel mianowany lub dyplomowany, którzy uzyskali: • co najmniej bardzo dobrą ocenę pracy w okresie ostatnich pięciu lat pracy lub • pozytywną ocenę dorobku zawodowego w okresie ostatniego roku albo • w przypadku nauczyciela akademickiego – pozytywną ocenę pracy w okresie ostatnich czterech lat pracy na uczelni – przed przystąpieniem do konkursu na stanowisko dyrektora. Jedynie uzyskanie bardzo dobrej oceny pracy daje zatem prawo ubiegania się o stanowisko dyrektora. Organy wnioskujące o ocenę Podstawą prawną oceny nauczyciela jest art. 6a KN. Jest to regulacja uzupełniona przez akt wykonawczy, czyli Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 sierpnia 2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego. Karta nauczyciela oraz Rozporządzenie stanowią razem regulację kompletną, zawierającą pełną procedurę oceny. Ponieważ art. 6a KN i Rozporządzenie w sposób kompletny regulują materię związaną z ocenianiem pedagogów, nie ma podstaw do przyjmowania dodatkowo wewnętrznych regulaminów dokonywania ocen. Warto zresztą nadmienić, że w załączniku do Pisma Ministra Edukacji i Nauki Nr DKO-WNP.4092.108.2021.EL z 16 listopada 2021 r., dotyczącym ograniczenia zbędnej dokumentacji w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty, został wymieniony właśnie regulamin dokonywania oceny pracy nauczyciela jako dokument, który w placówkach oświatowych nie powinien być przyjmowany, nie ma bowiem do jego utworzenia podstawy prawnej. Ważne! Zgodnie z art. 6a ust. 1 KN ocenie podlega praca każdego nauczyciela, z wyjątkiem nauczyciela stażysty, który nie jest oceniany. Ocena może być również dokonana w każdym czasie, lecz nie wcześniej niż po upływie roku od dokonania poprzedniej oceny pracy lub oceny dorobku zawodowego. Ocena może być dokonana z inicjatywy dyrektora lub na wniosek: • nauczyciela, • organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • organu prowadzącego. Kryteria oceny Ocena pracy nauczyciela dotyczy stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 42 ust. 2 oraz w art. 5 Prawa oświatowego w zakresie wszystkich obszarów działalności placówki. Odpowiednio zatem do tych regulacji ocena dotyczy podstawowych zadań pedagogów, bowiem stosownie do art. 6 nauczyciel obowiązany jest: • rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami jednostki oświatowej: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez placówkę, • wspierać każdego ucznia w jego rozwoju, • dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego, • doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami placówki, • kształcić i wychowywać w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka, • dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Z kolei art. 42 ust. 2 KN wymienia czynności wykonywane w ramach czasu pracy. Oceniane są zatem: • wykonywanie zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, • wykonywanie innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów, • wykonywanie zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Oceniane jest też realizowanie art. 5 Prawa oświatowego, zgodnie z którym nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Ważne! Na ocenę pracy nauczyciela i dyrektora poradni nie mogą mieć wpływu jego przekonania religijne i poglądy polityczne, a także odmowa wykonania przez niego polecenia służbowego, gdy odmowa taka wynikała z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym. Dyrektor jest obowiązany dokonać oceny pracy nauczyciela w okresie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia złożenia wniosku o dokonanie oceny, a w przypadku oceny pracy dokonywanej z własnej inicjatywy dyrektora – w okresie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia powiadomienia nauczyciela na piśmie o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy. Do okresu trzech miesięcy nie wlicza się jednak, zgodnie z art. 6a ust. 2b KN, „(…) okresów usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, trwającej dłużej niż 14 dni, oraz okresów ferii szkolnych wynikających z przepisów w sprawie organizacji roku szkolnego, a w przypadku nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych, w których nie są przewidziane ferie szkolne – okresów urlopu wypoczynkowego trwającego nieprzerwanie co najmniej 14 dni kalendarzowych”. Ważne! Poradnie psychologiczno-pedagogiczne zaliczamy zgodnie z tą regulacją do jednostek nieferyjnych, zatem okres urlopu trwający dłużej niż 14 dni faktycznie wydłuża czas na dokonanie oceny pracy nauczyciela w takiej jednostce. Na podstawie § 2 Rozporządzenia w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli (…) w przypadku dokonywania oceny pracy nauczyciela z inicjatywy dyrektora poradni lub na wniosek organu sprawującego nadzór pedagogiczny, organu prowadzącego placówkę lub rady dyrektor niezwłocznie zawiadamia nauczyciela, w formie pisemnej, o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy. Opinie są wyrażane w formie pisemnej, w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy. Opinia zawiera uzasadnienie. Przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela dyrektor na wniosek nauczyciela zasięga, a z własnej inicjatywy może zasięgnąć opinii właściwego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela, a w przypadku braku takiej możliwości – opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego, a w przypadku nauczyciela publicznego kolegium pracowników służb społecznych – opinii opiekuna naukowo-dydaktycznego. Zgodnie z art. 6a ust. 8 KN ocenę pracy ustala się po zapoznaniu nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń. Tę regulację należy uzupełnić o przepis § 3 Rozporządzenia w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli (…), według którego na wniosek nauczyciela przy zapoznawaniu go z projektem oceny pracy i wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń może być obecny przedstawiciel wskazanej przez nauczyciela zakładowej organizacji związkowej. Nauczyciel może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do projektu oceny pracy również w formie pisemnej, w terminie pięciu dni roboczych od dnia zapoznania go z projektem oceny. Ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym: • ocena wyróżniająca, • ocena bardzo dobra, • ocena dobra, • ocena negatywna. Nauczyciel, po ustaleniu oceny jego pracy, otrzymuje kartę oceny pracy zawierającą ocenę pracy, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny. Według § 4 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego karta oceny pracy nauczyciela zawiera: • imię (imiona) i nazwisko nauczyciela, • datę i miejsce urodzenia, • miejsce zatrudnienia i zajmowane stanowisko, • staż pracy pedagogicznej, • stopień awansu zawodowego, • wykształcenie, • datę dokonania ostatniej oceny pracy, • stwierdzenie uogólniające, • uzasadnienie oceny pracy, • datę dokonania oceny pracy, • podpis osoby dokonującej oceny pracy, • pouczenie o terminie i trybie wniesienia odwołania od oceny pracy. Kopię karty oceny pracy włącza się do akt osobowych nauczyciela. Warto nadmienić, że do doręczeń karty oceny pracy stosujemy odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące doręczania pism, co oznacza, że ocenę można doręczyć listownie, a nie wyłącznie osobiście oraz że do doręczeń stosujemy instytucję fikcji doręczenia. Stosownie do art. 44 k.p.a. w przypadku niemożności doręczenia pisma: • operator pocztowy w rozumieniu Ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe przechowuje pismo przez okres 14 dni w swojej placówce pocztowej – w przypadku doręczania pisma przez operatora pocztowego, • pismo składa się na okres 14 dni w urzędzie właściwej gminy (miasta) – w przypadku doręczania pisma przez pracownika urzędu gminy (miasta) albo upoważnioną osobę lub organ. Odwołanie Od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, przysługuje nauczycielowi prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem dyrektora, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Zgodnie z § 5 Rozporządzenia w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli (…) dyrektor przekazuje odwołanie od oceny pracy nauczyciela do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, w terminie pięciu dni roboczych od dnia otrzymania odwołania. Dyrektor poradni dołącza pisemne odniesienie się do zarzutów podniesionych w odwołaniu. Odwołanie od oceny pracy nauczyciela rozpatruje powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny zespół oceniający w składzie: • przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • przedstawiciel rady pedagogicznej, • właściwy nauczyciel doradca metodyczny lub nauczyciel konsultant, • przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez nauczyciela – powołany na jego wniosek. Zespół oceniający rozpatruje odwołanie od oceny pracy po uprzednim wysłuchaniu nauczyciela, który wniósł odwołanie. Kurator, nie później niż na pięć dni roboczych przed terminem posiedzenia zespołu oceniającego, podczas którego nauczyciel ma zostać wysłuchany, zawiadamia nauczyciela o posiedzeniu. Niestawienie się nauczyciela, mimo prawidłowego zawiadomienia o posiedzeniu, nie wstrzymuje rozpatrywania odwołania przez zespół oceniający i wydania rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcia zespołu oceniającego są podejmowane zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 2/3 członków zespołu. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego zespołu. Zespół oceniający sporządza pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia. Kurator, w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania, po rozpatrzeniu odwołania w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy, po rozpatrzeniu odwołania przez zespół oceniający: • podtrzymuje ocenę pracy dokonaną przez dyrektora, • uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora oraz ustala nową ocenę pracy nauczyciela, • uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora oraz przekazuje sprawę do ponownego ustalenia oceny pracy, jeżeli ocena pracy została dokonana z naruszeniem prawa. Ważne! Jeżeli organ sprawujący nadzór pedagogiczny ustali ponowną ocenę pracy, to jest ona ostateczna. Projekt zmian Opisany wyżej stan prawny może się zmienić od 1 września 2022 r., bowiem planowana jest istotna nowelizacja KN, która ma zmienić zasady oceniania nauczycieli. Obecnie jest dostępny Projekt z dnia 29 kwietnia 2022 r. ustawy o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, którego treść może oczywiście ulec jeszcze zmianie do początku nowego roku szkolnego, niemniej warto się zapoznać z założeniami tej nowelizacji. W pierwszej kolejności zauważyć należy, że sam Projekt nie dotyczy wyłącznie oceny pracy, lecz zakłada zmniejszenie liczby stopni awansu zawodowego poprzez likwidację stopni nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego. Karta nauczyciela ma zatem przewidywać dwa stopnie awansu zawodowego: • nauczyciel mianowany (uzyskanie tego stopnia jest poprzedzone okresem przygotowania do zawodu nauczyciela), • nauczyciel dyplomowany. Stopień nauczyciela mianowanego ma być pierwszym stopniem awansu, o który będzie ubiegał się nauczyciel. Ponadto Projekt przewiduje skrócenie okresu, po przepracowaniu którego nauczyciel będzie mógł uzyskać stopień nauczyciela mianowanego, z sześciu do czterech lat, co pozwoli na przyspieszenie o dwa lata przeszeregowania płacowego nauczyciela oraz zatrudnienia na podstawie mianowania. Nauczyciel podejmujący pracę, w celu uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego, nie będzie odbywał staży na stopnie nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego, rozdzielonych okresem przepracowania, lecz będzie odbywał przygotowanie do zawodu nauczyciela, które ma w założeniach ułatwić mu wejście do tego zawodu i nabycie umiejętności praktycznych przy wsparciu bardziej doświadczonych nauczycieli. Przygotowanie do zawodu nauczyciela ma trwać trzy lata i dziewięć miesięcy. Do okresu przygotowania do zawodu nauczyciela będą wliczane okresy zatrudnienia w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. Natomiast do okresu tego nie będą wliczane okresy nieobecności nauczyciela w pracy trwające nieprzerwanie dłużej niż 30 dni, z wyjątkiem okresów urlopu wypoczynkowego. Ważne! Wraz z tymi zmianami ma nastąpić likwidacja oceny dorobku zawodowego, więc pozostawiona zostanie wyłącznie ocena pracy, dokonywana obligatoryjnie w drugim oraz ostatnim roku przygotowania do zawodu nauczyciela. Ocena pracy dokonana w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela będzie miała wpływ na zatrudnienie nauczyciela. Zgodnie z uzasadnieniem do Projektu w związku z wprowadzeniem okresu przygotowania do zawodu nauczyciela zmianie ulegną bowiem zasady nawiązywania stosunku pracy z nauczycielem podejmującym pracę w jednostce oświatowej. Przez pierwsze dwa lata pracy nauczyciel będzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony. Po przepracowaniu co najmniej dwóch lat i uzyskaniu co najmniej dobrej oceny pracy nauczyciel będzie zatrudniany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Natomiast jeżeli nauczyciel uzyska negatywną ocenę pracy w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, nie będzie mógł być ponownie zatrudniony w tej samej jednostce. Uzasadnienie wskazuje również, że uzyskanie co najmniej dobrej oceny pracy w ostatnim roku przygotowania do zawodu nauczyciela będzie jednym z warunków nadania nauczycielowi stopnia nauczyciela mianowanego. Nauczyciel, który uzyska negatywną ocenę pracy w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, po podjęciu zatrudnienia w innej jednostce oświatowej będzie odbywał dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciela w wymiarze roku i dziewięciu miesięcy, w trakcie którego ponownie zostanie poddany ocenie pracy oraz będzie prowadził zajęcia w obecności komisji.