Trójkąt przemocy rówieśniczej Ćwiczenie w ramach zajęć antyprzemocowych Opracowała: Joanna Kowalska-Andrzejewska, psycholożka, terapeutka rodzinna, trenerka (umiejętności społecznych, antydyskryminacyjna i minimediacji rówieśniczych w ujęciu NVC). Kieruje Ośrodkiem Terapii Motylarnia skierowanego do dzieci z rodzin dysfunkcyjnych i doświadczających wykluczenia, zajmuje się wsparciem dzieci trudnościami oraz diagnozą i terapią dzieci/młodzieży. Wypracowuje narzędzia systemowe oraz działania edukacyjne dla szkół w obszarze profilaktyki i przeciwdziałania dyskryminacji/wykluczenia dzieci i młodzieży oraz przemocy rówieśniczej motywowanej stereotypami i uprzedzeniami Cele zajęć z wykorzystaniem trójkąta przemocy rówieśniczej: • poznanie i zrozumienie ról oraz sił działających w sytuacji przemocy rówieśniczej, • dostrzeganie i rozpoznawanie emocji własnych i innych oraz wzmocnienie bezpiecznej regulacji emocji, • poszerzenie perspektywy i refleksji na temat procesów, jakie zachodzą w sytuacji przemocy rówieśniczej, • rozwijanie motywacji do reagowania na sytuacje przemocy rówieśniczej oraz umiejętności radzenia sobie z negatywnymi zachowaniami otoczenia i rówieśników. Praca z trójkątem przemocy rówieśniczej ma sens, gdy jest częścią szerszych oddziaływań antyprzemocowych w szkole. Niewątpliwie to działanie edukacyjne należy traktować wyłącznie jako jedno z rozwiązań, które ma szansę być skuteczne jedynie jako element szerszego systemu spójnych oddziaływań w środowisku szkolnym (z włączeniem wszystkich osób ze społeczności szkolnej, tj. kadry pedagogicznej i administracyjnej, rodziców i samych uczniów/uczennic). Ważne! W sytuacji diagnozy bieżącej sytuacji przemocy rówieśniczej w grupie/klasie należy zastosować inne interwencje, zwracając szczególną uwagę na przeżycia i emocje towarzyszące takiemu doświadczeniu. Praca z wykorzystaniem trójkąta może być zbyt dużym obciążeniem dla osób z takim doświadczeniem w ostatnim czasie. Dotyczy to także spraw nierozwiązanych w grupie, które wydarzyły się w przeszłości. Ćwiczenie z wykorzystaniem trójkąta przemocy rówieśniczej wymaga odpowiedniego przygotowania i relacji z osobami uczestniczącymi w tym doświadczeniu. Zajęcia na ten temat powinny odbyć się w ramach cyklu spotkań o reagowaniu i radzeniu sobie w sytuacjach trudnych w grupie. Mogą być częścią spotkań wychowawczych na temat kontraktu grupowego, przestrzegania zasad, umiejętności komunikacji oraz odpowiedzialności społecznej każdej osoby w grupie. Ćwiczenie może zostać poprzedzone projekcją fragmentu filmu obrazującego sytuację dokuczania, nękania i przemocy rówieśniczej w grupie. PRZEBIEG: 1. Przygotowanie Na podłodze narysuj, naklej taśmą lub wyznacz sznurkiem duży trójkąt. Na każdym z jego wierzchołków przyklej kartki z odpowiednimi nazwami ról w sytuacji przemocy: • osoba doświadczająca krzywdzenia, • osoba zachowująca się krzywdząco, • świadkowie. Na początek można wykorzystać kartę pracy każdej osoby, aby indywidualnie sporządzone notatki mogły wesprzeć uczniów i uczennice w aktywnym udziale w ćwiczeniu. 2. Ćwiczenie Zadaniem osób uczestniczących będzie poruszanie się po trójkącie, tak aby wyrazić swoje zdanie w odpowiedzi na odczytywane pytania/stwierdzenia. Po każdym zdaniu osoba prowadząca podchodzi do każdej osoby/grupy z prośbą o krótkie uzasadnienie swojego wyboru miejsca na liniach trójkąta. Pytania: • Jakie uczucia i emocje towarzyszą osobie, która jest na miejscu: o odbiorczyni/odbiorcy czynu? o autorki/autora czynu? o świadkini/świadka? • Jakie obrazy, skojarzenia i zdania przychodzą ci do głowy, gdy stoisz w pozycji: o odbiorczyni/odbiorcy czynu? o autorki/autora czynu? o świadkini/świadka? • Co się dzieje z ciałem osoby w pozycji: o odbiorczyni/odbiorcy czynu? o autorki/autora czynu? o świadkini/świadka? • Czego najbardziej potrzebuje osoba w pozycji: o odbiorczyni/odbiorcy czynu? o autorki/autora czynu? o świadkini/świadka? • Kto myśli sobie: o „Nie dam rady, boję się, że mogę być następna/następny”, o „Jak będę obojętna/obojętny, to szybciej się skończy”, o „Nie mogę sobie pozwolić na pokazanie słabości, bo oni to wykorzystają”, o „Muszę pokazać, kto tu rządzi, by więcej mnie to nie spotkało”, o „Jeśli nie reaguję, to więcej osób o tym nie wie i z czasem się to wyciszy”. • Która z tych osób w pierwszej kolejności powinna zostać objęta wsparciem psychologicznym? • Która osoba ma największe zasoby, by przerwać sytuację przemocy? • Czego potrzebuje ktoś w roli świadka, by podjąć decyzję o działaniu? • Jak najczęściej wyjaśniamy, usprawiedliwiamy swoją agresję? • Jak tłumaczymy agresję innych? Udział w tym doświadczeniu dla niektórych może być trudny, dlatego ważna jest zasada dobrowolności uczestnictwa i wypowiedzi (w sytuacji opartej na poczuciu bezpieczeństwa rzadko zdarza się, że ktoś całkowicie odmawia udziału). W toku zadawania pytań dzieci i młodzież często włączają się w proponowanie kolejnych wypowiedzi, które wymagają ustosunkowania się innych osób w trójkącie. 3. Podsumowanie Wnioski są formułowane na bieżąco, a na koniec proponujemy podsumowanie zgodne z celem i przebiegiem doświadczenia. W trakcie kolejnych pytań/zdań należy być uważnym na wszystkie procesy, jakie zachodzą w grupie (komentarze, ujawniane emocje, trudności osobiste) – dlatego warto prowadzić to ćwiczenie w zespole dwóch osób prowadzących, by zadbać o komfort i poczucie bezpieczeństwa wszystkich osób uczestniczących. Polecana literatura: • I. Podsiadło-Dacewicz, K. Kochanowska, A. Kulikowska, Jak radzić sobie z bullyingiem i dyskryminacją w szkole? Vademecum szkoły przyjaznej prawom człowieka, Amnesty International 2016, https://amnesty.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/publikacja_amnesty_amnesty_sppc.pdf [dostęp: 15 maja 2022]. • J. Pyżalski, Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej w szkole – krytyczny przegląd stosowanych rozwiązań, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2018, nr 1 (17), https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/657 [dostęp: 15 maja 2022].