STAN PRAWNY NA 1 CZERWCA 2022 Zmiany w awansie zawodowym nauczycieli Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 24 marca 2022 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela (Dz.U. z 2022 r. poz. 935), • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 854), • Projekt z dnia 29 kwietnia 2022 r. ustawy o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego(Nr. UD386). Datowany na 29 kwietnia 2022 r. projekt zmian w awansie zawodowym nauczycieli, którego założenia były dostępne zarówno na stronach MEiN-u, jak i w wypowiedziach Ministra, cał-kowicie modyfikuje obecne zasady, likwidując dwa pierwsze stopnie oraz wprowadzając dłu-gi okres przejściowy, w czasie którego nauczyciel nie będzie posiadał żadnego stopnia. Pro-ponowane zmiany mają obowiązywać od 1 września 2022 r. Założenia Projektu Zgodnie z uzasadnieniem do Projektu głównym celem jest uproszczenie i odbiurokratyzowa-nie procedury awansowej, a zmiany mają zapewnić wzrost wynagrodzenia tym nauczycielom, którzy nie uzyskali stopnia nauczyciela mianowanego, czyli w pierwszych latach pracy w zawodzie. Nadmierna liczba stopni awansu zawodowego, którym przyporządkowane zosta-ły stawki średniego wynagrodzenia oraz minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego, nie-korzystnie wpływa na poziom wynagrodzenia nauczycieli rozpoczynających pracę w przed-szkolu, co może zniechęcać kandydatów do pracy w tym zawodzie. W uzasadnieniu podkre-ślono, że „(…) postępowanie na stopień nauczyciela kontraktowego, po odbyciu zaledwie dziewięciomiesięcznego stażu, jest uważane za przedwczesne, bowiem okres ten jest zbyt krótki do nabycia przez nauczyciela określonych umiejętności praktycznych służących sprawnemu i efektywnemu wykonywaniu tego zawodu”. Za przykład nadmiernego zbiurokratyzowania i skomplikowania obecnego systemu awansu zawodowego wskazuje się to, że „(…) uzyskanie kolejnych stopni awansu zawodowego wiąże się z szeregiem wymogów formalnych. Jednym z warunków uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego jest m.in. odbycie stażu, który w przypadku ubiegania się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego trwa dziewięć miesięcy, a nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego – dwa lata i dziewięć miesięcy. W okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły, uwzględ-niający wymagania na ten stopień określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9g ust. 10 Ustawy Karta nauczyciela. Odbywanie stażu jest obwarowane szeregiem wymogów. (…) Okresy pracy nauczyciela pomiędzy stażami na kolejny stopień awansu zawodowego nie sprzyjają podejmowaniu przez niego w tym okresie inicjatyw mających na celu doskonalenie umiejętności”. Rozwiązania dotyczące stażu, przewidujące np. konieczność ponownego jego odbycia w peł-nym wymiarze w przypadku przerwy w zatrudnieniu dłuższej niż trzy miesiące, wydłużają nadmiernie ścieżkę. Może to zniechęcić nauczyciela do rozpoczęcia stażu po raz kolejny w przypadku niepewności co do możliwości jego zakończenia w danej placówce. Celem projektowanej nowelizacji jest również zagwarantowanie dzieciom i ich rodzicom możliwości konsultacji z nauczycielem. Jego realizacji służyć ma wyodrębnienie w ramach innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych placówki, realizowanych w ra-mach czasu pracy nauczycieli, czasu dostępności nauczyciela w placówce, w ramach którego, będzie prowadził on zgodnie z potrzebami konsultacje dla wychowanków lub ich rodziców. Zmniejszenie liczby stopni awansu zawodowego Projekt zakłada likwidację stopni nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego oraz po-zostawienie stopni: • nauczyciela mianowanego – którego uzyskanie będzie poprzedzone okresem przygo-towania do zawodu nauczyciela, • nauczyciela dyplomowanego. Stopień nauczyciela mianowanego będzie pierwszym, o który będzie się ubiegał nauczyciel. Obecnie wraz z rozpoczęciem pracy w przedszkolu pierwszy stopień awansu, czyli stopień stażysty, nauczyciel uzyskuje z mocy prawa. Po nowelizacji Karta nauczyciela ma przewidy-wać odbywanie przez nauczyciela okresu przygotowania zawodowego, który będzie poprze-dzał bezpośrednio uzyskanie pierwszego stopnia awansu. Żaden stopień nie będzie więc uzy-skiwany z mocy prawa. Uzasadnienie wskazuje, że „(…) projekt ustawy przewiduje również inne zmiany mające na celu odbiurokratyzowanie dotychczasowej ścieżki awansu zawodowego, polegające m.in. na odejściu od odbywania sformalizowanych staży, opracowywaniu planów rozwoju zawodowe-go, sprawozdań z ich realizacji, ocen dorobku zawodowego nauczycieli za okres stażu. (...) Rezygnacji z części obowiązków o charakterze biurokratycznym towarzyszyć będzie po-łożenie większego nacisku na umiejętności praktyczne nauczycieli, równomierny ich rozwój w okresie całej ścieżki awansu zawodowego, a nie tylko w okresie staży”. W nowej treści art. 9a KN uchylone zostaną przepisy mówiące o nauczycielu stażyście i nau-czycielu kontraktowym. Według ust. 2 tej regulacji nauczyciel nieposiadający stopnia awansu zawodowego zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć zgod-nie z wymaganymi kwalifikacjami odbywa przygotowanie do zawodu nauczyciela. Nową regulacją Karty nauczyciela będzie art. 9ca, stosownie do którego nauczyciel rozpo-czynający pracę w przedszkolu odbywał będzie przygotowanie do zawodu nauczyciela w wymiarze trzech lat i dziewięciu miesięcy. Z kolei nauczyciel, który: • posiada stopień naukowy lub • przed nawiązaniem stosunku pracy w przedszkolu w Rzeczypospolitej Polskiej pro-wadził zajęcia w przedszkolu za granicą – będzie mógł odbyć przygotowanie do zawodu nauczyciela w wymiarze dwóch lat i dziewię-ciu miesięcy. Nauczycielowi, który: • przed nawiązaniem stosunku pracy w przedszkolu był nauczycielem akademickim i legitymował się co najmniej trzyletnim okresem pracy w uczelni lub • w dniu nawiązania po raz pierwszy stosunku pracy w przedszkolu posiadał co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy – dyrektor przedszkola może wyrazić zgodę na odbywanie przygotowania do zawodu nauczy-ciela w wymiarze dwóch lat i dziewięciu miesięcy. Dla nauczyciela akademickiego istnieje możliwość skrócenia okresu przygotowania do zawo-du do dwóch lat i dziewięciu miesięcy, ale podstawowy okres przygotowania wynosi trzy lata i dziewięć miesięcy. Obecnie okres ten wypada następująco: • staż nauczyciela rozpoczynającego pracę w przedszkolu (stażysty) trwa dziewięć mie-sięcy, • nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w przedszkolu co najmniej dwóch lat, • staż w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela mianowanego trwa dwa lata i dziewięć miesięcy. Zakładając bezproblemowy przebieg awansu najkrótszą ścieżką, stopień nauczyciela miano-wanego można obecnie uzyskać najwcześniej po niecałych sześciu latach pracy w placówce. Nowe zasady faktycznie mogą skrócić ten czas. Zgodnie z nową treścią art. 9b ust. 1 KN warunkami nadania nauczycielowi nieposiadającemu stopnia awansu zawodowego stopnia nauczyciela mianowanego będą: • spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, • odbycie przygotowania do zawodu nauczyciela, • posiadanie co najmniej dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, • uzyskanie pozytywnej opinii o przeprowadzonych zajęciach, • zdanie egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego. Ponieważ Karta nauczyciela nie będzie już przewidywać odbywania stażu na wyższy stopień awansu zawodowego, likwidacji ulegnie stanowisko opiekuna stażu i zostanie ono zastąpione instytucją mentora. Stosownie do nowego art. 9ca ust. 11 KN „(…) nauczycielowi odbywają-cemu przygotowanie do zawodu nauczyciela dyrektor szkoły przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych mentora. Mentorem nie może być nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze, z wyjątkiem przedszkoli, szkół i placówek, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1a i 2, oraz szkół artystycznych, w których mentorem może być również nauczyciel mianowany lub dyplomowany zajmujący stanowisko kierownicze”. Nadmienić należy, że przywołany w tej regulacji art. 1 ust. 2 pkt 1a i 2 KN obejmuje szkoły, przedszkola i placówki niesamorządowe, zarówno publiczne, jak i niepubliczne. W takich jednostkach mentorem może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. Jest to rozwiązanie bardzo podobne do istniejącego, gdzie w jednostkach niesamorządowych opiekunem stażu mogą być też dyrektor jednostki czy inny nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. Ważne! Zadanie mentora zostało określone w nowelizacji w sposób ogólny. Będzie nim udzielanie pomocy nauczycielowi odbywającemu przygotowanie do zawodu nauczyciela. Zakres i cha-rakter tej pomocy nie został jednak określony. W okresie przygotowania do zawodu nauczyciela pojawią się specyficzne dla tego czasu ob-owiązki. Zwrócić należy uwagę na treść dodawanego do Karty nauczyciela art. 9fa, według którego w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, przed dokonaniem oceny pracy, nauczyciel będzie zobowiązany przeprowadzić zajęcia, w wymiarze co najmniej jednej godziny, w obecności: • dyrektora przedszkola, • mentora, • doradcy metodycznego albo nauczyciela konsultanta, albo przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny, albo nauczyciela dyplomowanego, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć, z tej samej lub innej pla-cówki. Z kolei w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciel, który w tym okre-sie uzyska co najmniej dobrą ocenę pracy, będzie zobowiązany przeprowadzić zajęcia, w wymiarze jednej godziny, w obecności komisji powołanej przez dyrektora przedszkola. W skład tej komisji wchodzić będą: • dyrektor przedszkola, jako jej przewodniczący, • ekspert z listy ekspertów prowadzonej przez ministra właściwego ds. oświaty i wy-chowania, posiadający kwalifikacje z zakresu psychologii lub pedagogiki, w tym pe-dagogiki specjalnej, • doradca metodyczny albo nauczyciel konsultant, albo przedstawiciel organu sprawują-cego nadzór pedagogiczny, albo nauczyciel dyplomowany, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć, z tej samej lub innej placówki. Jest to zupełnie nowe rozwiązanie. O ile bowiem ma już miejsce prowadzenie obserwowanych zajęć, o tyle tutaj wprost wymagać się będzie powołania do komisji obserwującej eksperta, którego udział w postępowaniu awansowym ogranicza się obecnie do uczestniczenia w komisjach egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych. Na wniosek nauczyciela prowadzącego zajęcia w pracach komisji obserwującej uczestniczyć będzie mógł w charakterze obserwatora przedstawiciel związku zawodowego. Skład komisji obserwującej będzie więc bardzo podobny do obecnie funkcjonujących komisji kwalifikacyj-nych czy egzaminacyjnych. Po obserwacji komisja będzie omawiała zajęcia i przeprowadzi rozmowę z nauczycielem, po której wyda opinię pozytywną lub negatywną. Nauczyciel nie będzie prowadził prezentacji, jak obecnie, lecz zajęcia, natomiast sama rozmowa z komisją przyjmie kształt podobny do tych, które odbywają się według obowiązujących przepisów. Ważne! W przypadku uzyskania negatywnej opinii komisji nauczyciel będzie mógł złożyć w ciągu 14 dni wniosek do dyrektora o ponowne przeprowadzenie zajęć w wymiarze godziny, również w obecności komisji powołanej przez dyrektora. Jeżeli nauczyciel nie złoży wniosku o po-nowne prowadzenie zajęć w przypadku uzyskania negatywnej opinii lub w przypadku, gdy ponowna opinia, po drugich przeprowadzonych zajęcia, również będzie negatywna, konieczne będzie odbycie dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela, w trakcie którego ponownie poprowadzi zajęcia, w wymiarze godziny, w obecności komisji powołanej przez dyrektora przedszkola. Projekt zakłada, że odbycie przygotowania do zawodu nauczyciela będzie obligatoryjne dla nauczyciela spełniającego warunki do odbywania tego przygotowania. Warto zwrócić uwagę na nową treść art. 27 ust. 4–6 wprowadzanego do Karty nauczyciela, zgodnie z którym stosu-nek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony ulegnie rozwiązaniu, jeżeli w ciągu sześciu lat od rozpoczęcia odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela nauczyciel nie uzyska stopnia nauczyciela mianowanego. Do sześcioletniego okresu będą wliczane okresy zatrudnienia w przedszkolu w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. Nie będą natomiast wliczane okresy nieobecności nauczyciela w pracy trwającej nieprzerwanie dłużej niż 30 dni, z wyjątkiem okresów urlopu wypoczynkowego. Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem z ww. przyczyny będzie następowało z końcem roku szkolnego, w którym upłynie sześć lat od rozpoczęcia odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela. Nauczy-ciel, który w ciągu sześciu lat od rozpoczęcia odbywania przygotowania do zawodu nauczy-ciela nie uzyska stopnia nauczyciela mianowanego, będzie mógł być zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok szkolny. Umowa taka będzie mogła zostać zawarta więcej niż jeden raz. Nauczyciel dyplomowany Zgodnie z Projektem warunkami nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego będą: • spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, • przepracowanie w przedszkolu wymaganego okresu, • posiadanie co najmniej bardzo dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku pracy przed złożeniem wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego, z wyjątkiem na-uczycieli mianowanych zatrudnionych na stanowisku, na którym są wymagane kwali-fikacje pedagogiczne, oraz nauczycieli urlopowanych lub zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy na podstawie Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-wych, • uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodo-wego nauczyciela i przeprowadzeniu rozmowy. Ważne! Warunkiem nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego będzie przepracowanie w przed-szkolu co najmniej pięciu lat i dziewięciu miesięcy od dnia nadania stopnia nauczyciela mia-nowanego. Zmiany w ocenianiu nauczycieli W zakresie dokonywania oceny pracy nauczycieli uchylony zostanie art. 9c KN, czyli przepis regulujący m.in. zasady wystawiania oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Zostanie ona całkowicie zastąpiona oceną pracy. Ocena ta będzie dokonywana na wniosek nauczyciela, który w okresie nie dłuższym niż rok zamierzał będzie ubiegać się o awans na stopień nau-czyciela dyplomowanego. Ocena pracy nauczyciela będzie dokonywana obligatoryjnie w drugim oraz ostatnim roku przygotowania do zawodu nauczyciela. Dokonywana w drugim roku będzie miała wpływ na zatrudnienie nauczyciela. Przez pierwsze dwa lata pracy w przedszkolu nauczyciel będzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony, a po przepracowaniu co najmniej dwóch lat i uzyskaniu co najmniej dobrej oceny pracy – będzie zatrudniany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Natomiast jeżeli nauczyciel uzyska negatywną ocenę pracy w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela, nie będzie mógł być ponownie zatrudniony w tej samej placówce. W przypadku zmiany miejsca zatrudnienia w trakcie odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela lub przygotowania dodatkowego dyrektor przedszkola będzie obligatoryjnie do-konywał oceny pracy nauczyciela za okres dotychczas odbytego przez niego przygotowania lub przygotowania dodatkowego. Jeżeli nauczyciel zmieni miejsce zatrudnienia: • w pierwszym lub drugim roku odbywania przygotowania do zawodu – ocena pracy za ten okres będzie uwzględniana przy dokonywaniu oceny pracy w drugim roku odby-wania przygotowania, • po drugim roku odbywania przygotowania – ocena pracy za ten okres będzie uwzględniana przy dokonywaniu oceny pracy w ostatnim roku odbywania przygoto-wania, • w okresie odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu – ocena pracy za ten okres będzie uwzględniana przy dokonywaniu oceny pracy w ostatnim roku odbywa-nia dodatkowego przygotowania. Ważne! Przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nau-czyciela dyrektor przedszkola zasięgnie opinii mentora. Mentor przedstawi pisemną opinię w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii przez mentora nie wstrzyma dokonywania oceny pracy nauczyciela. Przepisy przejściowe Projekt zawiera – w art. 3 i nast. – przepisy przejściowe dotyczące postępowania awansowego. Na ich podstawie m.in.: • do postępowań w sprawie dokonania oceny pracy nauczyciela, wszczętych i niezakoń-czonych przed 1 września 2022 r., stosować się będzie przepisy dotychczasowe, • wnioski o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela kontrakto-wego, złożone i nierozpatrzone do 31 sierpnia 2022 r., pozostawi się bez rozpatrzenia, • nauczyciele, którzy do 31 sierpnia 2022 r. uzyskają stopień nauczyciela kontraktowego, lecz do tego dnia nie uzyskają stopnia nauczyciela mianowanego, stopień nauczyciela mianowanego uzyskają według przepisów dotychczasowych. Podwyższenie wynagrodzenia nauczycieli w pierwszych sześciu latach pracy Zgodnie z art. 30 ust. 3 KN średnie wynagrodzenie nauczycieli stanowi obecnie dla: • nauczyciela stażysty – 100 proc., • nauczyciela kontraktowego – 111 proc., • nauczyciela mianowanego – 144 proc., • nauczyciela dyplomowanego – 184 proc. – kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Ważne! Uzasadnienie do nowelizacji podkreśla, że jednym z najistotniejszych problemów dotyczących grupy zawodowej nauczycieli jest niedostateczny poziom wynagrodzeń, w szczególności nauczycieli rozpoczynających pracę w zawodzie, a zwiększenie atrakcyjności zawodu nauczyciela wymaga stworzenia mechanizmów zachęcających do podejmowania pracy w tym zawodzie. Nastąpi więc zmiana wynagradzania nauczycieli przewidująca wzrost wynagrodzeń nauczycieli w powiązaniu ze zmianami w zakresie przebiegu awansu zawodowego. W Projekcie, w związku ze zmianą polegającą na zmniejszeniu od 1 września 2022 r. liczby stopni awansu zawodowego nauczycieli, średnie wynagrodzenie nauczycieli przyporządko-wane zostało trzem etapom rozwoju zawodowego, co ma zapewnić dodatkowy wzrost wyna-grodzenia nauczycieli podejmujących pracę w tym zawodzie. Stosownie do Projektu średnie wynagrodzenie nauczycieli będzie stanowiło dla: • nauczyciela nieposiadającego stopnia awansu zawodowego – 120 proc., • nauczyciela mianowanego – 144 proc., • nauczyciela dyplomowanego – 184 proc. – kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Podkreśla się tu, że wynagrodzenie nauczyciela w pierwszym roku pracy w przedszkolu wzrośnie ze 100 do 120 proc. kwoty bazowej, a w drugim, trzecim i czwartym roku pracy – ze 111 do 120 proc. kwoty bazowej. Ponadto, w związku ze skróceniem okresu, po przepra-cowaniu którego nauczyciel będzie mógł uzyskać stopień nauczyciela mianowanego, z sześciu do czterech lat, o dwa lata zostanie również przyspieszone przeszeregowanie płacowe nauczyciela. Dostępność nauczyciela Warto również zwrócić uwagę na dodanie w Karcie nauczyciela w art. 42 po ust. 2e nowego przepisu ust. 2f, który będzie najprawdopodobniej analizowany jako powrót do pewnej formy godzin karcianych. Zgodnie z tą regulacją w ramach czasu pracy nauczyciela, a dokładnie w ramach tzw. innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych placówki, nauczy-ciel będzie zobowiązany do dostępności w przedszkolu w wymiarze godziny tygodniowo, a w przypadku nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wy-miaru zajęć – w wymiarze godziny w ciągu dwóch tygodni, w trakcie której, odpowiednio do potrzeb, prowadził będzie konsultacje dla wychowanków albo ich rodziców. Obecnie ich liczba konieczna do odpracowania wskazana została wyłącznie w godzinach pen-sum, natomiast inne zajęcia i czynności wykonywane w ramach czasu pracy nauczyciela nie zostały w żaden sposób dookreślone w Karcie nauczyciela.