STAN PRAWNY NA 20 MAJA 2022 Nowe standardy zatrudniania specjalistów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Na podstawie Ustawy z dnia 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, przyjętej 7 kwietnia 2022 r. przez Sejm RP i podpisanej przez Prezydenta 18 maja 2022 r., wprowadzone zostały nowe standardy zatrudniania nauczycieli specjalistów w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty. Co istotne, już 13 kwietnia Ministerstwo Edukacji i Nauki opublikowało założenia nowelizacji na swojej stronie internetowej, stwierdzając jednocześnie, że zgodnie z przewidywaniami ustawa zostanie uchwalona i podpisana przez Prezydenta w maju 2022 r. Ministerstwo zalecało uwzględnienie nowych regulacji w opracowywanych na rok szkolny 2022/2023 arkuszach organizacji. Nadmienić należy, że spełnienie takiego zalecenia w chwili publikacji tego komunikatu było praktycznie niemożliwe. Według § 17 ust. 7 Rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli dyrektor szkoły lub przedszkola przekazuje arkusz organizacji szkoły lub przedszkola zaopiniowany przez zakładowe organizacje związkowe, w terminie do 21 kwietnia danego roku, organowi prowadzącemu szkołę lub przedszkole. Z kolei § 17 ust. 8 tego Rozporządzenia stanowi, że opinia zakładowych organizacji związkowych, o której mowa w ust. 7, jest wydawana w terminie 10 dni roboczych od dnia otrzymania arkusza organizacji szkoły lub przedszkola, nie później niż do 19 kwietnia danego roku. Oznacza to, że w chwili, gdy pojawił się komunikat MEiN-u, arkusze były opiniowane przez organizacje związkowe, zgodnie z wymogami przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Dyrektorzy nie mieli zatem możliwości uwzględnić zaleceń ministerstwa z racji terminów, przeszkodą był też fakt, że ustawa nie była jeszcze obowiązującym prawem i czekała na podpis Prezydenta. Zmiany w przepisach będzie więc można uwzględnić dopiero w aneksach do arkuszy. Nowe regulacje Nowelizacja wprowadza zmiany w treści art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b Karty nauczyciela, czyli regulację, która stanowi upoważnienie dla organów prowadzących do ustalenia wymiaru pensum nauczycieli – specjalistów niewymienionych w tabeli zawartej w ust. 3 tej regulacji. Nowa treść tego przepisu obejmuje pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych. Nowością jest tu stanowisko pedagoga specjalnego, przy czym aktualne pozostało zastrzeżenie, zgodnie z którym wymiar pensum nie może przekraczać 22 godzin i to jest jego maksymalny wymiar, jaki może wskazać w uchwale organ prowadzący. Zmiana ta nie ma zastosowania do poradni psychologiczno-pedagogicznych, bowiem wymiar pensum wszystkich nauczycieli zatrudnionych w tych jednostkach jest już ustalony przez Kartę nauczyciela, właśnie za pomocą regulacji art. 42 ust. 3, i wynosi 20 godzin. Kolejną istotną zmianą jest wprowadzenie do Karty nauczyciela nowej regulacji art. 42d. Na podstawie ust. 1 tej regulacji „(…) w przedszkolu niebędącym przedszkolem specjalnym, w szkole podstawowej, liceum ogólnokształcącym, technikum i branżowej szkole I stopnia, niebędących szkołami specjalnymi, w szkole artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego oraz w zespole, w skład którego wchodzi to przedszkole lub ta szkoła, zatrudnia się nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych”. Przepis ten jest sformułowany kategorycznie – z uwagi na użyte przez ustawodawcę określenie „zatrudnia się”. Dyrektor nie „może” więc zatrudnić wspomnianych specjalistów, w tym psychologów, lecz będzie miał taki obowiązek. Istotną treść zawierać będzie nowy art. 42d ust. 3 KN, zgodnie z którym łączna liczba etatów nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych w przedszkolu, szkole lub zespole nie może być niższa niż: • 2 etaty, które powiększa się o 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 dzieci lub uczniów – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 100, • 1,5 etatu – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 50 i nie przekracza 100, • 1 etat – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 40 i nie przekracza 50, • 0,8 etatu – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 30 i nie przekracza 40, • 0,6 etatu – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 20 i nie przekracza 30, • 0,4 etatu – jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 10 i nie przekracza 20, • 0,25 etatu – jeżeli liczba dzieci lub uczniów wynosi od 1 do 10. Zmiany będą jednak wprowadzane stopniowo. W etapie I – od 1 września 2022 r. do 31 sierpnia 2024 r. – będą obowiązywały niższe, przejściowe wartości standardów: • 1,5 etatu + 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 uczniów – w przypadku liczby dzieci od 101 wzwyż, • 1 etat – od 51 do 100 dzieci, • 0,5 etatu – od 31 do 50 dzieci, • 0,25 etatu – od 1 do 30 dzieci. Stosownie do art. 42d ust. 9 i 10 KN w przypadku szkoły podstawowej, w której zorganizowano oddział przedszkolny, do liczby dzieci lub uczniów wlicza się także dzieci uczęszczające do oddziału przedszkolnego. Do liczby uczniów wlicza się również uczniów szkoły filialnej. Ważne! Liczbę dzieci i uczniów, będącą podstawą określania łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów, oblicza się według stanu na 1 września danego roku szkolnego (art. 42d ust. 12). Zgodnie z uzasadnieniem do nowelizacji „(…) w celu zapewnienia dostępności nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych w przedszkolach i szkołach dla dzieci i młodzieży niebędących szkołami specjalnymi zaproponowano określenie łącznej liczby etatów ww. nauczycieli specjalistów uzależnionej od liczby odpowiednio dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym lub uczniów w danym przedszkolu, szkole lub zespole, w skład których wchodzi to przedszkole lub ta szkoła – im większa jest liczebność przedszkola lub szkoły, tym większa jest łączna liczba etatów”. Zasady obliczania wymiaru etatu specjalisty określać będzie art. 42d ust. 4 KN, według którego łączną liczbę etatów nauczycieli specjalistów oblicza się jako sumę ilorazów, w których dzielną jest suma liczby godzin zajęć realizowanych na stanowisku nauczyciela pedagoga, pedagoga specjalnego, psychologa, logopedy lub terapeuty pedagogicznego w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć i liczby przydzielonych godzin ponadwymiarowych w ramach pracy na tym stanowisku, a dzielnikiem jest tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, określony dla tego nauczyciela na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b, czyli ustalony przez organ prowadzący. Przykładowo: jeżeli organ prowadzący ustali pensum psychologa na 22 godziny, to zatrudnienie w wymiarze 6/22 już daje wymagany wskaźnik zatrudnienia dla jednostki liczącej do 30 dzieci. Ważne! Wymogi dotyczące zatrudnienia specjalistów mają zastosowanie również w jednostkach niesamorządowych, zarówno publicznych, jak i niepublicznych (art. 42 ust. 5 KN). Regulacja stanowi, że w przypadku nauczycieli w przedszkolach i szkołach, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. a i b, czy właśnie publicznych i niepublicznych jednostkach prowadzonych przez osoby fizyczne lub inne niż JST osoby prawne oraz w zespołach, w skład których wchodzą to przedszkole lub ta szkoła, łączną liczbę etatów nauczycieli specjalistów oblicza się jako „(…) sumę ilorazów, w których dzielną jest suma liczby godzin zajęć realizowanych na stanowisku nauczyciela pedagoga, pedagoga specjalnego, psychologa, logopedy lub terapeuty pedagogicznego w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, a dzielnikiem jest tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, określony dla tego nauczyciela przez organ prowadzący”. Zasada obliczenia wymiaru etatu jest zatem taka sama jak dla szkół samorządowych, a celem tej regulacji jest wyraźne wskazanie, że obowiązek zapewnienia odpowiedniej liczby etatów specjalistów, w tym psychologów, należy również do organów prowadzących jednostki niepubliczne oraz publiczne niesamorządowe. Do łącznej liczby etatów specjalistów nie wlicza się etatów nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, czyli nauczycieli wspomagających wymienionych § 7 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zapewnienie odpowiedniej liczby psychologów i pedagogów Nowelizacja szczególnie eksponuje obowiązek zatrudnienia psychologów i pedagogów. Wynika to z treści art. 42d ust. 11 dodawanego do KN, zgodnie z którym w przypadku przedszkola, szkoły lub zespołu, w których liczba dzieci lub uczniów przekracza 50, liczba etatów nauczycieli: • pedagogów specjalnych nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów, • psychologów nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów. Ważne! W przypadku jednostek liczących powyżej 50 dzieci łączna liczba etatów pedagogów i psychologów musi wynosić połowę spośród zatrudnionych specjalistów. Kwalifikacje specjalistów W uzasadnieniu do nowelizacji czytamy, że „(…) o ile w specjalnych przedszkolach, szkołach i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 Ustawy Prawo oświatowe, wszyscy nauczyciele posiadają odpowiednie przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej, to w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych przygotowanie w tym zakresie wymagane jest wyłącznie od dodatkowo zatrudnionych nauczycieli współorganizujących kształcenie w oddziałach integracyjnych lub oddziałach ogólnodostępnych, do których uczęszczają uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Tymczasem pedagodzy specjalni mogą stanowić wsparcie dla pozostałych nauczycieli prowadzących zajęcia z dziećmi i uczniami w sposób uwzględniający zróżnicowanie ich potrzeb, a także realizować specjalistyczne zajęcia bezpośrednio z uczniami i udzielać porad i konsultacji rodzicom uczniów. Zadania pedagoga specjalnego zostaną określone, tak jak pozostałych nauczycieli specjalistów, w przepisach w sprawie zasad organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, wydawanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 Ustawy Prawo oświatowe, a kwalifikacje wymagane od nauczycieli zatrudnianych na tym stanowisku w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela”. Na podstawie art. 9 ust. 2 KN zostało wydane Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli i obecnie nie określa ono jeszcze kwalifikacji wymaganych od pedagoga specjalnego, zatem można się spodziewać nowelizacji tego aktu.