STAN PRAWNY NA 19 MAJA 2022 Wystawianie świadectw uczniom z Ukrainy Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Rozporządzenie MEiN z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz.U. z 2022 r. poz. 645 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków (Dz.U. z 2019 r. poz. 1700 ze zm.), • Rozporządzenie MEiN z dnia 8 kwietnia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz.U. z 2022 r. poz. 795), • Rozporządzenie MEiN z dnia 13 maja 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1947), • Rozporządzenie MEN z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1283 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu (Dz.U. z 2019 r. poz. 1641). Brak jest obecnie kompleksowych rozwiązań określających zasady oceniania i wystawiania świadectw uczniom z Ukrainy. Mamy oczywiście pewien zbiór regulacji, które mogą mieć zastosowanie w konkretnych przypadkach, ale nadal brakuje przykładowo zasad wystawiania świadectw uczniom poza oddziałami przygotowawczymi. Na dzień przygotowywania niniejszego materiału nie ma przepisów związanych z wystawieniem świadectw uczniom z Ukrainy, które uwzględniałyby specyficzną sytuację tych uczniów, a w szczególności fakt, że trafili oni do klas w polskim systemie oświaty tuż przed końcem roku szkolnego. Dlatego też niewątpliwie poniżej przedstawione zasady nie dadzą możliwości rozstrzygnięcia każdego problemu praktycznego, jaki pojawi się w związku z ocenianiem uczniów. Być może więc doczekamy się kolejnej nowelizacji Rozporządzenia w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy jeszcze przed zakończeniem obecnego roku szkolnego. Brak klasyfikacji w oddziale przygotowawczym Zgodnie z § 6b Rozporządzenia w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy w roku szkolnym 2021/2022 uczeń będący obywatelem Ukrainy, uczęszczający do oddziału przygotowawczego, nie podlega klasyfikacji rocznej w przypadku, gdy rada pedagogiczna uzna, że: • uczeń nie zna języka polskiego lub znajomość przez ucznia języka polskiego jest niewystarczająca do korzystania z nauki lub • zakres realizowanych w oddziale przygotowawczym zajęć edukacyjnych uniemożliwia przeprowadzenie klasyfikacji rocznej ucznia. Uchwała rady pedagogicznej jest zatem podstawą do wyłączenia klasyfikacji rocznej wobec konkretnego ucznia z Ukrainy. Uczeń taki nie otrzyma świadectwa, lecz zaświadczenie o uczęszczaniu do oddziału przygotowawczego. Zaświadczenie takie zawiera: • nazwę i adres szkoły, • imię (imiona) i nazwisko ucznia, klasę, do której uczeń uczęszczał, rok szkolny oraz okres uczęszczania ucznia do szkoły, • zrealizowaną liczbę godzin nauki języka polskiego, o której mowa w § 16 ust. 9 Rozporządzenia MEN z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, wraz z krótkim opisem osiągniętego poziomu biegłości językowej, • zajęcia edukacyjne, które uczeń zrealizował, wraz ze wskazaniem tygodniowego wymiaru godzin poszczególnych zajęć edukacyjnych, • zwięzłą ocenę opisową dotyczącą zrealizowanych przez ucznia zajęć edukacyjnych, zawierającą opis posiadanych przez ucznia wiadomości i umiejętności, • predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania ucznia, • inne informacje o uczniu, które nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne uzna za istotne dla dalszego procesu kształcenia ucznia, • miejscowość i datę wydania zaświadczenia, • pieczęć i podpis dyrektora szkoły. W arkuszu ocen ucznia, w miejscu przeznaczonym na wpisanie daty uchwały rady pedagogicznej o promowaniu (z wyróżnieniem), niepromowaniu, ukończeniu szkoły (z wyróżnieniem) i nieukończeniu szkoły, umieszcza się adnotację: „Na podstawie uchwały rady pedagogicznej z dnia ..... uczeń nie podlegał klasyfikacji rocznej zgodnie z § 6b ust. 1 Rozporządzenia MEiN z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy”, wpisując datę uchwały rady pedagogicznej. Czy można przepisać oceny? Nie mamy możliwości przepisania ocen, jakie uczniowie z Ukrainy uzyskali w swoich szkołach, głównie z uwagi na brak podstawy prawnej, ale również z uwagi na kompletną odmienność systemu oświaty w Ukrainie. Po reformie edukacji wprowadzonej w 2017 r. edukacja trwa tam 12 lat (poprzednio 11) i realizowana jest na 3 poziomach: • szkoła początkowa – 4 lata (od września 2018 r.), • szkoła podstawowa (gimnazja) – 5 lat (od 2022 r.), • starsza szkoła – pełne wykształcenie średnie (licea, szkoły zawodowe) – 3 lata (od 2027 r.). W przypadku szkoły wyższej problem jest jeszcze poważniejszy. Absolwent ukraińskiej szkoły średniej „(…) może zdecydować się na tzw. studia krótkie, które trwają 3–4 lata (w przypadku ukończenia 9-letniej szkoły) albo 2–3 lata (po ukończeniu 11-letniej pełnej szkoły średniej). Kończą się one uzyskaniem dyplomu młodszego specjalisty, który w efekcie wspomnianej reformy edukacji został zastąpiony dyplomem młodszego bakaławra. Oba dokumenty potwierdzają ten sam poziom wykształcenia i nadają te same uprawnienia, jednak w Polsce nie mają swojego odpowiednika w systemie szkolnictwa wyższego. Ze względu na fakt, że w polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, w tym przypadku nostryfikacja nie jest możliwa, a co za tym idzie nie można potwierdzić równoważności dyplomów z takimi tytułami z potencjalnymi polskimi odpowiednikami. Na potrzeby CV i przyszłego pracownika w Polsce, trudno jednoznacznie zakwalifikować tego typu wykształcenie jako wyższe, nie jest to jednak także analogia wykształcenia średniego” (patrz: Joanna Handziak-Buczko, System Edukacji na Ukrainie. Uznawalność stopni wykształcenia i tytułów w Polsce). Jeżeli nie można przepisać oceny, można zastosować regulację Rozporządzenia MEN z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu. Ważne! Zgodnie z § 8 ww. Rozporządzenia różnice programowe z obowiązkowych zajęć edukacyjnych realizowanych w oddziale szkoły, do której uczeń przechodzi, są uzupełniane na warunkach ustalonych przez nauczycieli prowadzących obowiązkowe zajęcia edukacyjne w tym oddziale. Przepis ten stosuje się również, jeżeli uczeń w szkole ponadpodstawowej, z której przechodzi, zrealizował obowiązkowe zajęcia edukacyjne: • ogólnokształcące w zakresie podstawowym, a w oddziale szkoły, do której przechodzi, zajęcia te są realizowane w zakresie rozszerzonym, • z zakresu kształcenia zawodowego w węższym zakresie niż zajęcia te są realizowane w oddziale szkoły, do której przechodzi. Przedmioty, które już się zakończyły Na świadectwie mogą się pojawić przedmioty, których uczniowie z Ukrainy nie realizowali czy też nie da się ich sklasyfikować na podstawie dokumentacji, którą uczeń dostarczył. Znowu nie ma prostego rozwiązania takiej sytuacji, a Rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu ma tu do zaoferowania jedynie regulację § 8 ust. 3, według którego w przypadku ucznia przechodzącego ze szkoły jednego typu do szkoły tego samego typu lub szkoły innego typu, który w szkole, z której przechodzi, nie realizował obowiązkowych zajęć edukacyjnych, które zostały zrealizowane w oddziale szkoły, do której przechodzi, dyrektor szkoły zapewnia uczniowi warunki do zrealizowania treści nauczania z tych zajęć, do końca danego etapu edukacyjnego. Problemem jest oczywiście czas, bowiem w chwili pisania tego artykułu jest już druga połowa maja, a zatem za moment pojawią się pierwsze projektowane oceny końcowe i nie ma czasu na uzupełnianie różnic programowych. Zgodnie z ust. 4 ww. Rozporządzenia jeżeli z powodu rozkładu zajęć edukacyjnych lub innych ważnych przyczyn nie można zapewnić uczniowi warunków do zrealizowania treści nauczania z obowiązkowych zajęć edukacyjnych, które zostały zrealizowane w oddziale szkoły, do której uczeń przechodzi, dla ucznia przeprowadza się egzamin klasyfikacyjny z tych zajęć. Ważne! Powyższe rozwiązanie ma walor czysto teoretyczny. Jak bowiem wymagać od ucznia zdawania egzaminów w sytuacji, gdy nie miał kiedy przygotować się do zajęć, jakich dotychczas nie odbywał, a do tego często nie zna języka polskiego na poziomie wystarczającym na podejście do takiego egzaminu. Tymczasem przepisy krajowe wymagają dla ukończenia szkoły uzyskania pozytywnych ocen ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych określonych w ramowym planie nauczania. Jak widać, przepisy obecnie obowiązujące nie dają łatwego rozwiązania tego typu sytuacji i nie w każdym przypadku umożliwią wypełnienie świadectwa. Wydaje się łatwiejsze wystawianie ocen opisowych w przypadku klas edukacji wczesnoszkolnej, ponieważ można znaleźć elementy edukacji przyrodniczej czy podobnej realizowanej w klasach I–III w programie nauczania uczniów z Ukrainy, a więc są i podstawy do zaliczenia przedmiotu. Tymczasem w wyższych klasach powstaje już problem. Nowelizacja Rozporządzenia Warto jeszcze nadmienić, że 17 maja 2022 r. opublikowane zostało w Dzienniku Ustaw Rozporządzenie z dnia 13 maja 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy. Dodaje ono w tym akcie § 6c, na podstawie którego w roku szkolnym 2021/2022 uczeń będący obywatelem Ukrainy, o którym mowa w § 1, kończy szkołę podstawową, jeżeli: • otrzymał ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych realizowanych w klasie VIII pozytywne roczne oceny klasyfikacyjne, • przystąpił ponadto do egzaminu ósmoklasisty. Jeżeli uczeń nie spełni tych warunków, wówczas powtarza klasę VIII szkoły podstawowej i przystępuje w roku szkolnym, w którym powtarza tę klasę, do egzaminu ósmoklasisty. W arkuszu ocen oraz na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej ucznia, w miejscu przeznaczonym na wpisanie ocen z obowiązkowych zajęć edukacyjnych: muzyka, plastyka, przyroda i technika, wstawia się poziomą kreskę. Oczywiście przywołana nowelizacja Rozporządzenia w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy nie rozwiąże wszystkich problemów z wystawianiem świadectw, do tego dotyczy wyłącznie uczniów klasy VIII szkoły podstawowej, przypuszczać więc można, że w najbliższym czasie pojawią się kolejne nowelizacje przepisów.