STAN PRAWNY NA 18 MAJA 2022 Odprawy pracownicze. Cz. 2 Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 e zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2001 r. (I PKN 701/2000), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r. (I PKN 565/2000), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1995 r. (I PRN 4/95), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2010 r. (III PK 9/2010), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2010 r. (III PK 47/2009). Odprawy dla pracowników niepedagogicznych Stosunek pracy z pracownikami niepedagogicznymi, a więc pracownikami administracji i obsługi, jest nawiązywany na podstawie umowy o pracę. Każda ze stron stosunku pracy, zgodnie z art. 32 Kodeksu pracy, może rozwiązać umowę o pracę i rozwiązanie to następuje z upływem okresu wypowiedzenia. Kodeks pracy przewiduje okresy wypowiedzenia zależne od rodzaju umowy i według art. 34 k.p. okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny wynosi: • trzy dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza dwóch tygodni, • tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż dwa tygodnie, • dwa tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi trzy miesiące. Okres wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony lub na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi: • dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy, • miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy, • trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej trzy lata. Wysokość odprawy dla pracowników niepedagogicznych, podobnie jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jest określona przepisami Ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwanej potocznie Ustawą o zwolnieniach grupowych. Według art. 8 ww. Ustawy wysokość odprawy pieniężnej nauczyciela zależy od stażu pracy w danej placówce i jest równa wysokości: • jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż dwa lata, • dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony od dwóch do ośmiu lat, • trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony ponad osiem lat. Tu jednak należy poczynić istotne zastrzeżenie. Ustawa o zwolnieniach grupowych, zgodnie z regulacją art. 1, ma zastosowanie w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej: • 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników, • 10 proc. pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników, • 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników. Przepis art. 10 ww. Ustawy reguluje jednak sytuacje, w których zachodzi konieczność wypłaty odprawy również wówczas, gdy pracodawca zwolni choćby jednego pracownika. Na podstawie tej regulacji przepis art. 8, dotyczący odpraw, stosuje się odpowiednio w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1. Ważne! Jeżeli szkoła zatrudnia powyżej 20 pracowników, wliczając w to nauczycieli oraz pracowników administracji i obsługi, wówczas zwolnienie nawet pojedynczego pracownika obsługi oznacza konieczność wypłaty odprawy, jeżeli przyczyna zwolnienia leży wyłącznie po stronie szkoły, czyli nie jest spowodowana działaniami pracownika. W przypadku gdy szkoła zatrudnia mniejszą liczbę pracowników, obowiązek wypłaty odprawy nie powstanie. Odprawa pośmiertna Na podstawie art. 93 k.p. można stwierdzić, że odprawa pośmiertna przysługuje członkom rodziny pracownika, zarówno nauczyciela, jak i pracownika administracji i obsługi, w razie jego śmierci w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Odprawa przysługuje z tytułu śmierci pracownika pozostającego w stosunku pracy niezależnie od podstawy jego nawiązania. Prawo do tego świadczenia nie zależy także od wymiaru zatrudnienia. To, w jakim wymiarze czasu pracy pracownik był zatrudniony, ma znaczenie jedynie dla wysokości odprawy. W przypadku gdy pracownik był zatrudniony u kilku pracodawców, odprawa przysługuje z tytułu każdego z tych stosunków pracy. Na równi z trwaniem stosunku pracy traktowany jest okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia. Przyczyny śmierci pracownika nie mają znaczenia prawnego. Uprawnionymi do odprawy członkami rodziny pracownika są małżonek zmarłego oraz osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania po nim renty rodzinnej. Uprawnionymi do odprawy pośmiertnej są dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione (do ukończenia 16 lat, a jeżeli kontynuują naukę – do jej ukończenia, nie dłużej jednak niż do 25 lat, zaś bez względu na wiek w razie ich całkowitej niezdolności do pracy powstałej w wymienionych okresach). Prawo do odprawy mają przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, jeżeli nadto zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (chyba że śmierć była następstwem wypadku przy pracy) i nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, także w sytuacji, gdy rodzice żyją, ale nie mogą zapewnić im utrzymania albo gdy ubezpieczony lub jego małżonek był ich prawnym opiekunem. Odprawa przysługuje też rodzicom pracownika, którzy są niezdolni do pracy lub ukończyli 50 lat albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, jeżeli bezpośrednio przed śmiercią pracownik przyczyniał się do ich utrzymania. Ważne! Prawo do odprawy jest uzależnione od spełnienia warunków do uzyskania renty rodzinnej, nie zaś od przyznania tego świadczenia. Pracodawca powinien wobec tego sam dokonać oceny, który z członków rodziny pracownika jest uprawniony do renty po pracowniku, nie czekając na ustalenia organu rentowego w tym zakresie. Wysokość odprawy jest zróżnicowana według okresu zatrudnienia zmarłego pracownika i wynosi: • miesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat, • trzymiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat, • pięciomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat. Przy jej ustaleniu uwzględnia się okres zatrudnienia u tego pracodawcy, który zobowiązany jest do wypłaty odprawy, tj. u pracodawcy zatrudniającego pracownika w chwili śmierci albo bezpośrednio przed śmiercią. Jednak do okresu zatrudnienia wlicza się okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 k.p., a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika. Niewypłacenie odprawy W razie niewypłacenia odprawy lub wypłacenia jej w zbyt niskiej wysokości, pracownikom niepedagogicznym i nauczycielom przysługuje roszczenie o wypłatę należnego świadczenia. Podstawową zatem zasadą wynikającą z art. 291 k.p. jest, iż roszczenia ze stosunku pracy, zarówno przysługujące pracodawcy, jak i pracownikowi, ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Bieg trzyletniego terminu przedawnienia rozpoczyna się zatem w dzień, w którym uprawniony do świadczenia nauczyciel lub pracownik administracji i obsługi mogą żądać spełnienia danego świadczenia. Takim świadczeniem jest wypłata należnej odprawy.