STAN PRAWNY NA 22 CZERWCA 2022 Obowiązek szczepień w placówkach oświatowych Opracowała i zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, specjalista prawa oświatowego i prawa socjalnego, autorka wielu tematycznych artykułów, pracownik administracji rządowej Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2069 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 437), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 753 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz.U. z 2012 r. poz. 40), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi (Dz.U. z 2010 r. Nr 180, poz. 1215), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (t.j. Dz.U. z 2022 poz. 340), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 maja 2022 r. w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. z 2022 poz. 1027). 12 maja 2022 r. został na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej odwołany stan epidemii spowodowany wirusem SARS-CoV-2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii weszło w życie 16 maja 2022 r. i tym samym moc straciło Rozporządzenie z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Jej odwołanie nie jest jednak jednoznaczne z brakiem zachorowań na tę chorobę. Czy zatem istnieje obecnie obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym przeciwko COVID-19? Prawo polskie przewiduje dla niektórych grup zawodowych obowiązek poddania się określonym szczepieniom ochronnym. W związku z powyższym rodzą się zasadne pytania o to, czy obecnie istnieje prawny obowiązek szczepień nauczycieli i pracowników niepedagogicznych przeciw COVID-19. Czy dyrektor placówki oświatowej może żądać od pracowników informacji o poddaniu się szczepieniom ochronnym i dokumentów, które je potwierdzą? Czy można zobowiązać nauczyciela lub pracownika niepedagogicznego do poddania się takim szczepieniom? Szczepienia obowiązkowe i zalecane Polski ustawodawca wyróżnia: • szczepienia obowiązkowe o charakterze powszechnym, • szczepienia zalecane dla określonych grup zawodowych, • szczepienia zalecane. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie praktyczne, ponieważ prawo dotyczące egzekwowania poddaniu się szczepieniom dotyczyć może wyłącznie szczepień obowiązkowych. Które szczepienia ochronne są obowiązkowe? Jednym z obowiązków prawnych, jakie nałożone zostały na osoby przebywające na terenie Polski, jest poddawanie się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Wynika on z treści Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która upoważniła ministra zdrowia do wydania rozporządzenia określającego m.in. wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby. Aktualny wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych określony został w treści Rozporządzenia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych i zgodnie z § 2 tego aktu obowiązkiem szczepień ochronnych są objęte następujące choroby zakaźne: • błonica, • gruźlica, • inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu B, • inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae, • krztusiec, • nagminne zakażenie przyusznic (świnka), • odra, • ospa wietrzna, • ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis), • różyczka, • tężec, • wirusowe zapalenie wątroby typu B, • wścieklizna, • zakażenia wywołane przez rotawirusy. Rozporządzenie w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych wskazuje również osoby zobowiązane do poddania się tym szczepieniom. Większość z wymienionych obowiązków dotyczy dzieci i młodzieży, ale nie wszystkie. Przykładowo obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym przeciwko wściekliźnie obejmuje osoby mające styczność ze zwierzęciem chorym na wściekliznę lub podejrzanym o zakażenie wirusem wścieklizny. Z kolei szczepieniom ochronnym przeciw tężcowi mają zostać poddane dzieci i młodzież od 7. tygodnia życia do ukończenia 19. roku życia, a także osoby zranione, narażone na zakażenie. Ważne! COVID-19 nie został aktualnie wymieniony jako choroba zakaźna wymagająca poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Szczepienia zalecane dla pracowników oświaty Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w art. 20 określa zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych. Wykaz rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników lub podejmujących pracę narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych w trakcie wykonywania czynności zawodowych został określony w treści Rozporządzenia w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności. Ważne Przepisy Rozporządzenia w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności nie określają wykazu obligatoryjnych ani też zalecanych szczepień ochronnych dla pracowników szkół, przedszkoli lub placówek, jednakże zgodnie z pkt. 2 załącznika do przywołanego Rozporządzenia przy wykonywaniu czynności dotyczących produkcji i dystrybucji żywności oraz wymagających kontaktu z żywnością w zakładach zbiorowego żywienia pracodawca powinien zapewnić szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW-A). Tym samym jest to jedyny rodzaj szczepienia, które może być zalecane wybranym pracownikom jednostek oświatowych (tj. pracownikom kuchni i stołówek). Wykonywanie szczepień ochronnych jest zadaniem służby medycyny pracy, realizowanym w ramach sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, co wynika z art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. f Ustawy o służbie medycyny pracy. Stosownie do art. 20 ust. 2 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi pracodawca lub zlecający wykonanie prac zobowiązany jest poinformować pracownika lub osobę mającą wykonywać pracę narażającą na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przed podjęciem przez nią czynności zawodowych, o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu takich czynności zawodowych. Koszty przeprowadzania tych szczepień oraz zakupu szczepionek, zgodnie z 20 ust. 3 powyższej Ustawy, ponosi pracodawca. Należy pamiętać, że szczepienia te mają charakter szczepień zalecanych, wymaganych przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych. Pracodawca nie ma narzędzi prawnych do zmuszenia pracownika do poddania się takim szczepieniom. Jeśli jednak pracownik nie podda się im przy wykonywaniu danej pracy, to w przypadku zachorowania na chorobę zakaźną określoną we wspomnianym wyższej Rozporządzeniu nie będzie mógł się skutecznie domagać świadczeń odszkodowawczych. Ważne! Odmowa poddania się przez pracownika zalecanym szczepieniom ochronnym, ze względów dowodowych, powinna zostać potwierdzona przez pracownika na piśmie i przechowywana w jego aktach osobowych albo dokumentacji medycznej. Które szczepienia ochronne są zalecane? Przepis art. 19 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi przewiduje, że osoby mogą poddawać się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, innym niż szczepienia obowiązkowe, które zostały wymienione w treści Rozporządzenia w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi. W załączniku do powyższego aktu wymieniono zalecane szczepienia ochronne przeciw: • wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, • wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, • nagminnemu zapaleniu przyusznic (śwince), • odrze, • różyczce, • ospie wietrznej, • grypie, • rotawirusom, • błonicy, • tężcowi, • krztuścowi, • Streptococcus pneumoniae, • Neisseria meningitidis, • pałeczkom Haemophilus influenzae typu B, • kleszczowemu (arbowirusowemu) zapaleniu mózgu, • cholerze, • durowi brzusznemu, • wściekliźnie, • ostremu zapaleniu rogów przednich rdzenia (chorobie Heinego-Medina), • żółtej gorączce, • ludzkiemu wirusowi brodawczaka, • gruźlicy. Osoba poddająca się zalecanemu szczepieniu ochronnemu ponosi koszty zakupu szczepionki. Natomiast zalecane szczepienia ochronne i lekarskie badania kwalifikacyjne ubezpieczonych przeprowadzają świadczeniodawcy, z którymi Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowę o udzielanie tych świadczeń. Czy szczepienia przeciw COVID-19 są obowiązkowe w placówka oświatowych? Resort zdrowia zapowiadał wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciw COVID-19 wobec nauczycieli, a poddanie się takim szczepieniom miał być wymogiem dalszego zatrudnienia. Jednakże obowiązek ten ostatecznie nie został nałożony. Natomiast obowiązki wynikające z Rozporządzenia w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii obecnie już nie obowiązują, w związku z odwołaniem stanu epidemii w Polsce i związaną z tym utratą mocy obowiązującej ww. Rozporządzenie. Dotychczas, do 12 maja 2022 r., zgodnie z § 12a Rozporządzenia w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, stanu epidemii obowiązek szczepień przeciwko COVID-19 został nałożony na trzy grupy podmiotów, tj.: • osoby wykonujące zawód medyczny w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz osoby wykonujące czynności zawodowe w tych podmiotach, inne niż wykonywanie zawodu medycznego, • osoby zatrudnione oraz osoby realizujące usługi farmaceutyczne, zadania zawodowe lub czynności fachowe w aptece ogólnodostępnej lub punkcie aptecznym, • studentów kształcących się na kierunkach przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego. Osoby te miały obowiązek poddania się szczepieniom przeciw COVID-19 w terminie nie później niż do 1 marca 2022 r., chyba że miały przeciwwskazania do szczepienia w zakresie stanu ich zdrowia. Ważne! Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym ani nauczyciele, ani pracownicy niepedagogiczni w placówkach oświatowych zarówno publicznych, jak i niepublicznych nie mają obowiązku poddania się szczepieniom przeciw COVID-19. Pracownicy oświaty mają prawo, a nie obowiązek poddania się takim szczepieniom. Jednocześnie podkreślić należy, że szczepionka przeciw COVID-19 nie została ujęta ani w katalogu zalecanych szczepień ochronnych przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych, ani też wśród zalecanych szczepień ochronnych. Pomimo odwołania stanu epidemii, nadal zdarzają się zachorowania na COVID-19, także wśród nauczycieli, pracowników niepedagogicznych i uczniów. Mimo to obecnie nie ma obowiązku poddawania się szczepieniom przeciwko temu wirusowi. W zawiązku z tym obowiązujące przepisy nie dają dyrektorom placówek oświatowych czy też organom je prowadzącym narzędzi prawnych do zobowiązania pracowników tychże placówek do poddania się szczepieniom przeciw COVID-19 ani nawet do weryfikacji, który pracownik poddał się szczepieniom dobrowolnie. Poddanie się bądź niepoddanie się pracownika tym szczepieniom nie może w żaden sposób go dyskryminować. W przypadku odmowy poddania się szczepieniu nauczyciel czy pracownik niepedagogiczny nie może ponosić z tego powodu żadnych konsekwencji, np. w postaci upomnienia, nagany albo kary finansowej. Co istotne, informacja o poddaniu się szczepieniu przeciw COVID-19 nie stanowi informacji publicznej. Wyłącznie zgoda pracownika może być zatem podstawą do ujawnienia tych informacji osobom trzecim, w tym także pracodawcy. Należy wspomnieć, że aktualnie nie jest procedowany żaden projekt rozporządzenia w sprawie objęcia nauczycieli czy też szerzej – pracowników oświaty – obowiązkiem szczepień przeciw COVID-19. Podsumowanie Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym budzi ciągle wiele emocji i jest przedmiotem licznych dyskusji publicznych. Chociaż szczepienia ochronne są istotnym instrumentem pozwalającym ograniczać, a nawet zwalczać choroby zakaźne i poddawanie się niektórym z nich stanowi obowiązek prawny, to szczepionka przeciw COVID-19 jest w Polsce wciąż wyłącznie dobrowolna i nie może stanowić warunku dopuszczenia do pracy w placówce oświatowej. Organy prowadzące, jak i dyrektorzy szkół, przedszkoli oraz innych placówek oświatowych mogą jednak zachęcać oraz motywować nauczycieli i pracowników niepedagogicznych do poddania się szczepieniom ochronnym poprzez prowadzone akcje informacyjne czy nawet umożliwienie przyjęcia szczepionki w godzinach pracy.