STAN PRAWNY NA 12 KWIETNIA 2022 Szkalowanie przedszkola Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z 6 czerwca 1997r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2345 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE.L. z 2019 r. Nr 305 poz. 17). Opinia o przedszkolu, w tym opinia pracowników, ma istotne znaczenie dla jego działalności, od niej w pewnej mierze zależy, czy rodzice zdecydują się wybrać daną jednostkę, posyłając do niej dziecko. Żyjemy obecnie w czasach dostępu do mediów społecznościowych, w któ-rych – jak się powszechnie uważa – każdy może bez konsekwencji wyrażać opinie na dowolny temat. Media te stają się czasem areną walki, miejscem rozgrywania konfliktu, np. między dyrektorem przedszkola a pracownikami, gdzie upowszechniane są niepozbawione emocji informacje krzywdzące dla dyrektorów i samej placówki, które nie mają oparcia w rzeczywi-stości. Zasadą działania mediów społecznościowych jest wzmacnianie tego typu przekazów – jako że są one chętnie czytane, liczba ich wyświetleń rośnie, a wraz z nią zasięg ich oddzia-ływania. Czy jednak publikowanie w internecie negatywnych wypowiedzi na temat przed-szkola nie niesie za sobą żadnych konsekwencji? Obowiązki pracownika Podstawowe obowiązki pracownika zostały wymienione w art. 100 § 2 Kodeksu pracy, zgod-nie z którym pracownik jest zobowiązany w szczególności: • przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, • przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, • przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, • dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informa-cje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, • przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, • przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Przez wymieniony obowiązek dbania o dobro zakładu pracy należy rozumieć powstrzymy-wanie się od działań, które mogą szkodzić pracodawcy, ale też z drugiej strony podejmowanie działań niezbędnych z punktu widzenia jego dobra, przy czym nie można karać pracownika w sytuacji, gdy jego krytyczna ocena okaże się uzasadniona. Funkcja „sygnalisty” Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii nakłada na państwa członkowskie obowiązek przyjęcia wspólnych minimalnych norm zapewniających wysoki poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Są to tzw. sygnaliści i zgodnie z art. 4 Dyrektywy mogą nimi być osoby posiadające status pracownika, a więc zarówno nauczyciele, jak i pracownicy niepedagogiczni. Pracodawcy zobowiązani są do wykonania obowiązków wynikających z Dyrektywy. Działania sygnalisty nie stanowią naruszenia podstawowych obowiązków pracownika. Peł-nienie tej funkcji nie polega jednak na publikowaniu opinii w internecie, lecz na korzystaniu z wewnętrznych kanałów komunikacji, które zapewniają ochronę osobie zgłaszającej naru-szenia, ale też gwarantują odpowiednią reakcję. Negatywne opinie o przedszkolu, wygłaszane np. na portalach społecznościowych lub w innych miejscach, celowo wprowadzające w błąd odbiorców, nie są dozwolone, a pracownik, który to uczyni, nie może podlegać ochronie wła-ściwej sygnaliście. Obowiązek dbania o dobro zakładu spoczywa na pracownikach także poza godzinami ich pracy. Zamieszczanie wpisów, w których szkalują oni pracodawcę, stanowi naruszenie tego obowiązku i może pociągać za sobą określone konsekwencje. Dozwolona krytyka O granicach dopuszczalnej krytyki pracodawcy wypowiedział się Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 10 maja 2018 r. (II PK 74/17), w którym stwierdził, że pracownik ma prawo do dozwo-lonej publicznej krytyki przełożonego, czyli do tzw. whistleblowingu, który polega na ujaw-nieniu „nieprawidłowości w funkcjonowaniu jego zakładu pracy polegających na różnego ro-dzaju aktach nierzetelności, nieuczciwości z udziałem pracodawcy lub jego przedstawicieli”, jeżeli nie narusza ona obowiązków pracowniczych polegających w szczególności na „dbaniu o dobro zakładu pracy i zachowaniu w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby na-razić pracodawcę na szkodę”, o czym mówi art. 100 § 1 pkt 4 Kodeksu pracy, oraz na „prze-strzeganiu zakładowych zasad współżycia społecznego” (art. 100 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy), które zabraniają pochopnego, subiektywnego formułowania negatywnych opinii wobec pra-codawcy lub jego przedstawicieli. „Dozwolona krytyka”, wskazał przy tym Sąd: (...) musi cechować się rzeczowością, rzetelnością, adekwatnością do konkretnych okoliczności faktycznych oraz odpowiednią formą. Podstawową cechą dozwolonej krytyki jest „dobra wiara” pracownika, czyli jego subiektywne przekonanie, że opiera krytykę na faktach zgodnych z prawdą (przy dochowaniu należytej staranności w ich sprawdzeniu) oraz działa w usprawiedliwionym interesie pracodawcy. Z drugiej strony krytyka powinna uwzględniać zasady ochrony dóbr osobistych, gdyż negatywne oceny nie mogą prowadzić wprost do naruszenia dóbr osobistych pracodawcy, a do naruszenia tych dóbr może dojść tylko wyjątkowo w wyniku wypowiedzi wartościującej (ocennej), jeżeli nie znajduje ona oparcia w prawdziwym, ocenianym zdarzeniu. Odpowiedzialność dyscyplinarna Przyjmijmy więc, że krytyka pracodawcy nie była dozwolona, a wygłaszane opinie, które nie miały oparcia w faktach, uderzyły w przedszkole w taki sposób, że zagroziło to zmniejszeniem zainteresowania, jakim jednostka ta cieszyła się dotychczas wśród rodziców. Takie działanie oznacza naruszenie podstawowych obowiązków pracownika, a co za tym idzie, możliwość zastosowania kar dyscyplinarnych. Kara za ciężkie naruszenia obowiązków pracownika została przewidziana w art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy i jest nią rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia. Oczywiście od takiej kary pracownik ma prawo odwołania się do sądu pracy, które musi być szczegółowo uzasadnione i wyraźnie wskazywać zachowania, które stały się powodem rozwiązania umowy. Zwolnienie dyscyplinarne nauczyciela nie leży w kompetencji pracodawcy, w tym przypadku przedszkoli publicznych i niepublicznych. Taka forma kary może zostać nałożona wyłącznie przez komisję dyscyplinarną, do niej więc należy kierować wniosek o ukaranie nauczyciela. Podstawą takiego wniosku w przypadku szkalowania przedszkola będzie uchybienie godności zawodu nauczyciela, o którym mowa w art. 75 ust. 1 KN. Odpowiedzialność karna Kara dyscyplinarna to nie jedyna konsekwencja, jaka może spotkać pracownika wygłaszają-cego o przedszkolu nieprawdziwe, negatywne opinie, mogące wpłynąć na sposób postrzegania danej jednostki przez grupę jej potencjalnych lub obecnych klientów. Pewne konsekwencje wynikają również z art. 212 Kodeksu karnego, który mówi, że kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Przedszkole zostało oczywiście objęte ochroną, którą zapewnia wskazany przepis, stanowi bowiem jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. W Wyroku z dnia 14 października 2010 r. (II KK 105/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że: (...) stylizacja art. 212 § 1 Kodeksu karnego prowadzi do wniosku, że o zaistnieniu podstaw do odpowiedzialności karnej na podstawie tego przepisu można mówić tylko wtedy, gdy sprawca zakomunikował przynajmniej jednej osobie bądź w obecności przynajmniej jednej osoby wiadomości o postępowaniu lub właściwościach innej osoby, mogących poniżyć ją w opinii publicznej bądź też narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Pomówienie tylko wtedy podlega odpowiedzialności karnej, kiedy wiąże się z nim możliwość wystąpienia szkody moralnej po stronie osoby pokrzywdzonej w postaci możliwości poniżenia lub narażenia na utratę zaufania. Przepis art. 212 § 1 Kodeksu karnego mówi nie o poniżeniu w ogóle, lecz „o poniżeniu w opinii publicznej”, co oznacza, że chodzi tu nie tyle o urazę osobistych uczuć osoby pokrzywdzonej, ale o to, jak osoba pomówiona będzie postrzegana przez szeroki, nieokreślony krąg osób. Karalne jest więc takie pomówienie, które może prowadzić do upokorzenia danej osoby w opinii innych osób, spowodować, że inne osoby będą uważać pokrzywdzonego za osobę poniżoną. Pamiętać zatem należy, że wyrażenie negatywnej opinii o działalności przedszkola, w obec-ności osób trzecich, a więc w sposób, który może narazić przedszkole na utratę zaufania nie-zbędnego do prowadzenia działalności, wiąże się z odpowiedzialnością karną.