STAN PRAWNY NA 7 KWIETNIA 2022 Zatrudnianie cudzoziemców na stanowiskach pedagogicznych Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583), • Rozporządzenie MEN z dnia 30 października 1992 r. w sprawie zasad i warunków zatrudniania w szkołach i placówkach publicznych nauczycieli nie będących obywatelami polskimi (Dz.U. z 1992 r. Nr 85 poz. 432), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Rozporządzenie MZiOP z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.), • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2069 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 152). Wojna w Ukrainie spowodowała napływ do naszego kraju wielu uchodźców. Wśród nich znajdują się również dzieci i młodzież w wieku szkolnym. Oznacza to zwiększone zapotrzebowanie na obsadę kadrową, która zapewniłaby nowym uczniom możliwość nauki oraz zagwarantowałaby im należytą opiekę w trakcie trwających zajęć. Na jakich zasadach możliwe jest obecnie przyjmowanie obywateli Ukrainy na stanowiska pedagogiczne w jednostkach oświaty? Najnowszy akt prawny mający na celu organizację pomocy dla ukraińskich uchodźców – Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa – nie odnosi się w żaden sposób do kwestii zatrudniania obywateli ukraińskich na stanowiskach pedagogicznych w polskich jednostkach oświaty. Jedynie art. 57 tej Ustawy wskazuje na możliwość zatrudnienia osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego na stanowisku pomocy nauczyciela dla uczniów nieznających bądź słabo znających język polski (zgodnie z art. 165 ust. 8 Prawa oświatowego). Co jednak istotne, stanowisko to nie jest stanowiskiem pedagogicznym. W pozostałym zakresie Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy odnosi się jedynie do możliwości zatrudniania nauczycieli korzystających z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także możliwości przydzielania godzin ponadwymiarowych ponad limit określony w art. 35 ust. 1 Karty nauczyciela. Podstawa prawna zatrudniania cudzoziemców na stanowiskach pedagogicznych Istnieją jednak ramy prawne do zatrudniania na stanowiskach nauczycielskich osób niebędących obywatelami polskimi – chodzi mianowicie o Rozporządzenie MEN z dnia 30 października 1992 r. w sprawie zasad i warunków zatrudniania w szkołach i placówkach publicznych nauczycieli nie będących obywatelami polskimi, wydane jeszcze na podstawie art. 95 Ustawy o systemie oświaty. Chociaż jest to już bardzo stary akt prawny, w dalszym ciągu formalnie obowiązuje i do czasu wydania przez MEiN innych przepisów dotyczących zatrudniania na stanowiskach nauczycielskich osób nieposiadających obywatelstwa polskiego (czego oczywiście nie można wykluczyć), w dalszym ciągu może znaleźć zastosowanie. Zgodnie ze wspomnianym Rozporządzeniem w szkołach publicznych mogą być zatrudniani nauczyciele niebędący obywatelami polskimi wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania w szkole. Potrzeba taka może przykładowo wiązać się z koniecznością utworzenia w szkole dodatkowego oddziału w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy. Ważne! Chociaż Rozporządzenie wskazuje, że nauczyciele ci powinni być zatrudniani przede wszystkim na stanowiskach nauczycieli języków obcych, nie wyklucza jednak możliwości zatrudniania ich również na innych stanowiskach nauczycielskich (w zależności od istniejących potrzeb organizacyjnych). Stosunek pracy z nauczycielem niebędącym obywatelem polskim będzie nawiązywał się na zasadach określonych w Karcie nauczyciela, co oznacza, że przy zatrudnianiu takiego nauczyciela należy stosować takie same zasady jak w przypadku obywateli polskich. Co jednak istotne, nauczyciele ci będą mogli zostać zatrudnieni wyłącznie na podstawie umowy o pracę – według bowiem art. 10 ust. 5 pkt 1 KN warunkiem zatrudnienia nauczyciela na podstawie mianowania jest posiadanie przez niego obywatelstwa polskiego, przy czym wymóg ten nie dotyczy wyłącznie obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, do których niestety nie zaliczają się obywatele ukraińscy. Do zatrudnionego w ten sposób nauczyciela z Ukrainy należy stosować przepisy Karty nauczyciela odnoszące się do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Ważne! Należy pamiętać, że zatrudnienie w szkole nauczyciela niebędącego obywatelem polskim wymaga zgody organu prowadzącego. Przed podpisaniem umowy o pracę z danym kandydatem trzeba zatem uzyskać stosowną zgodę. Podanie informacji o prowadzonym naborze Podobnie jak w przypadku zatrudniania obywateli polskich, rekrutacja powinna zostać rozpoczęta od przekazania informacji dotyczącej planowanego zatrudnienia na stanowisku nauczycielskim. Ponieważ do Polski trafiło także wielu ukraińskich nauczycieli, warto pamiętać o tym, że osoby te również będą często zainteresowane podjęciem zatrudnienia. W związku z czym kuratoria oświaty już teraz zajmują się przyjmowaniem ofert pracy w tym zakresie. Warto zatem skorzystać z ich pośrednictwa przy poszukiwaniu kandydata do pracy na stanowisku nauczyciela. Podobnie jak w przypadku pozostałych kandydatów na stanowisko pedagogiczne, w ogłoszeniu sformułowanym przez dyrektora warto przedstawić takie informacje, jak: • dane szkoły, • rodzaj stanowiska, • miejsce wykonywania pracy, • podstawa zatrudnienia (umowa o pracę, na czas nieokreślony lub określony), • wymagania kwalifikacyjne i zdrowotne, • określenie zakresu obowiązków, • wymagane dokumenty: o dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe (np. dyplom ukończenia studiów, świadectwa ukończenia kursów i szkoleń), o zaświadczenie o niekaralności z KRK, o oświadczenie o posiadaniu pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystaniu z praw publicznych, o oświadczenie, że nie toczy się przeciwko kandydatowi postępowanie karne w sprawie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne, o świadectwa pracy z poprzednich okresów zatrudnienia, a także inne dokumenty potwierdzające staż pracy (jeżeli takimi dysponuje), o kwestionariusz osobowy / list motywacyjny / życiorys; • sposób, miejsce i termin składania aplikacji oraz dokumentów. Skierowanie kandydata na badania lekarskie Podobnie jak w przypadku obywateli polskich, również kandydaci pochodzący z Ukrainy powinni zostać skierowani na wstępne badania lekarskie. Stosownie bowiem do art. 229 § 4 Kodeksu pracy dyrektor szkoły nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Co więcej, w przypadku nauczycieli, według art. 9 ust. 1 pkt 3 KN, stanowisko nauczyciela może zajmować tylko osoba, która spełnia warunki zdrowotne do wykonywania tego zawodu. W tym celu wybranemu przez nas kandydatowi do pracy należy wydać skierowanie do lekarza medycyny pracy. Wzór skierowania został określony w załączniku 3a do Rozporządzenia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Zatrudnienie kandydata będzie możliwe, jeżeli wydane zostanie orzeczenie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Osobną kwestią jest konieczność poddania się przez przyszłego nauczyciela badaniom sanitarno-epidemiologicznym (niezależnie od posiadanego obywatelstwa). Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązkowym badaniom tego typu podlegają m.in. osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. W praktyce przyjmuje się, że tego typu badaniami powinni być również objęci pracownicy szkół (w tym osoby prowadzące zajęcia z uczniami). Dla całkowitej pewności warto w tym względzie uzyskać opinię właściwej miejscowo jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Kontrola spełniania wymogów prawnych i podpisanie umowy o pracę Stosunek pracy z kandydatem pochodzącym z Ukrainy będzie nawiązywał się na podstawie umowy o pracę na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami. Biorąc pod uwagę okoliczności, a także różnice w funkcjonowaniu ukraińskiego i polskiego systemu oświaty, kandydaci z Ukrainy mogliby być zatrudniani na stanowiskach nauczycieli stażystów (chyba, że np. już wcześniej pracowali w Polsce i posiadają udokumentowane nabycie danego stopnia awansu zawodowego zgodnie z polskimi przepisami). Podpisanie umowy o pracę z nauczycielem powinno być poprzedzone wyrażeniem zgody przez organ prowadzący. Ponieważ, jak już wspomniano, zatrudniając nauczycieli niebędących obywatelami polskimi, należy stosować te same przepisy, co w przypadku osób będących obywatelami polskimi, obywatel Ukrainy, którego planujemy zatrudnić na stanowisku pedagogicznym (na podstawie umowy o pracę), powinien spełnić następujące warunki: • posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystanie z praw publicznych (potwierdzane oświadczeniem), • brak toczącego się przeciwko kandydatowi postępowania karnego w sprawie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowania dyscyplinarnego (potwierdzane oświadczeniem), • nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe (potwierdzane zaświadczeniem o niekaralności z KRK), • nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczyciela (potwierdzane przez dyrektora, który powinien zasięgnąć stosownej informacji z CROD w trybie art. 85y ust. 1a KN; jeżeli kandydat nie ma jeszcze wyrobionego numeru PESEL, we wniosku dyrektor może podać numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość kandydata), • posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska. Oczywiście weryfikacja tego, czy warunki te zostały spełnione, należy do obowiązków dyrektora szkoły. Zwłaszcza ostatni warunek wymaga pewnego komentarza. Obowiązkiem dyrektora jest sprawdzenie, czy zatrudniany nauczyciel posiada kwalifikacje odpowiednie do zajmowania danego stanowiska, a także, czy ukończony przez niego kierunek studiów jest zbliżony z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć. Stawiane nauczycielowi wymagania kwalifikacyjne są przez niego potwierdzane odpowiednimi dyplomami i świadectwami, co jednak w przypadku nauczycieli ukraińskich może okazać się bardzo utrudnione (biorąc pod uwagę m.in. okoliczności, w jakich często znaleźli się w naszym kraju). Uznanie zagranicznego dyplomu Z przekazanych przez MEiN informacji wynika, że w przypadku kwalifikacji zawodowych uzyskanych na Ukrainie ich uznanie na terytorium Polski następuje zgodnie z przepisami krajowymi. Oznacza to, że chcąc podjąć pracę w zawodzie regulowanym, którym jest zawód nauczyciela, posiadacz kwalifikacji powinien najpierw uznać zagraniczny dyplom, aby następnie móc się ubiegać o uzyskanie uprawnień zawodowych, zgodnie z przepisami określającymi zasady wykonywania danego zawodu w Polsce. Uznanie zagranicznego dyplomu może nastąpić w oparciu o umowę międzynarodową lub (w przypadku braku umowy) w drodze nostryfikacji. Szczegółowe informacje odnośnie do możliwości uznania swojego dyplomu uzyskać można w Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA). Pozostaje jeszcze kwestia tych nauczycieli ukraińskich, którzy w ogóle nie dysponują żadnymi dokumentami – w ich przypadku, jeżeli nie zostaną przygotowane na taką okoliczność szczególne regulacje prawne, istnieje możliwość skorzystania z rozwiązania, jakie wskazuje Rozporządzenie MEN z dnia 30 października 1992 r. Ważne! Zgodnie z § 4 Rozporządzenia MEN z dnia 30 października 1992 r. przy zatrudnianiu nauczycieli niebędących obywatelami polskimi organ wyrażający zgodę na ich zatrudnienie (czyli organ prowadzący) może odstąpić od wymogów kwalifikacyjnych, określonych w przepisach o kwalifikacjach nauczycieli – w zakresie wykształcenia i przygotowania pedagogicznego – tylko wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania w szkole. Sytuacja, z jaką obecnie mamy do czynienia, a także konieczność szybkiego organizowania nauczania dla dzieci ukraińskich, mogą uzasadniać tego typu rozwiązanie. Uzyskanie informacji z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym Nie należy zapominać, że analogicznie jak w przypadku kandydatów posiadających polskie obywatelstwo, również w przypadku nauczycieli z Ukrainy powinno się spełnić obowiązek, o którym mowa w art. 21 ust. 1 Ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Zgodnie z nim przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem i edukacją małoletnich, pracodawca jest obowiązany do uzyskania informacji, czy dane tej osoby są zamieszczone w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym. Umowa o pracę Po zweryfikowaniu powyższych kwestii możliwe jest podpisanie z nauczycielem umowy o pracę. Według art. 14 KN umowa o pracę musi wskazywać: • określenie stron umowy, • rodzaj umowy (np. na czas określony lub nieokreślony), • datę zawarcia, • termin rozpoczęcia pracy, • rodzaj pracy (stanowisko), • miejsce wykonywania pracy (w przypadku zatrudnienia nauczycieli w zespole szkół umowa o pracę powinna określać także typy szkół w zespole, w których pracuje nauczyciel – art. 14 ust. 2 KN), • wymiar czasu pracy, • wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy ze wskazaniem składników wynagrodzenia. Zgodnie z art. 26 k.p. stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu nie określono – w dniu zawarcia umowy o pracę.