STAN PRAWNY NA 5 KWIETNIA 2022 Zastępstwa za nieobecnych dyrektorów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082). Ustawa Prawo oświatowe przewiduje konieczność utworzenia w przedszkolu dwóch organów wewnętrznych posiadających wzajemnie uzupełniające się kompetencje, bez których jednostka ta nie może funkcjonować. Są nimi dyrektor i rada pedagogiczna. Z jednej strony ich kom-petencje są najszersze, z drugiej natomiast obejmują uprawnienia stanowiące, czyli możliwość podejmowania rozstrzygnięć wiążących, wywołujących bezpośredni wpływ na pracę przedszkola. Dyrektor jest też jedynym organem wewnętrznym, którego powołania prawo wymaga też w przedszkolach niepublicznych. Przedszkola niepubliczne Regulacja art. 172 ust. 2 Ustawy Prawo oświatowe, w której wymienione zostały elementy statutu jednostki niepublicznej, wskazuje w pkt 3, że dokument ten określa organy placówki oraz zakres ich zadań. Lektura wyłącznie tego przepisu mogłaby prowadzić do wniosku, że organ prowadzący przedszkole niepubliczne ma pełną dowolność w zakresie ustalania orga-nów oraz ich kompetencji. Wyjątek stanowi tu jednak dyrektor, którego powołania wymaga art. 168 Ustawy. Określa on zasady tworzenia niepublicznych przedszkoli, wskazując w ust. 4 dokumenty, które muszą zostać dołączone do zgłoszenia do ewidencji przedszkoli niepublicz-nych, prowadzonej przez gminę rejestrującą nowe przedszkole. Zgodnie z pkt 5 tego przepisu zgłoszenie powinno zawierać dane dotyczące kwalifikacji pra-cowników pedagogicznych i dyrektora, przewidzianych do zatrudnienia w przedszkolu. Or-gan prowadzący może decydować o powołaniu rady pedagogicznej i rady rodziców, ale do statutu musi wpisać stanowisko dyrektora i przyznać mu odpowiednie kompetencje. Co prawda posiada on w tym zakresie znaczną swobodę, z reguły jednak kompetencje przyznane dyrektorowi przedszkola niepublicznego pokrywają się z tymi, które dla jednostek publicz-nych przewidziała Ustawa. Wymienione zostały w art. 68, stosownie do którego dyrektor: • kieruje działalnością przedszkola i reprezentuje je na zewnątrz, • sprawuje nadzór pedagogiczny, • sprawuje opiekę nad wychowankami, • realizuje uchwały rady pedagogicznej, • dysponuje środkami finansowymi przedszkola, • wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa wychowankom przed-szkola oraz nauczycielom, • stwarza warunki do działania w przedszkolu wolontariuszy, stowarzyszeń i innych or-ganizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydak-tycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola, • odpowiada za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka, • wdraża odpowiednie środki techniczne i organizacyjne zapewniające zgodność prze-twarzania danych osobowych przez przedszkole z przepisami o ochronie danych oso-bowych, • może, w drodze decyzji, skreślić wychowanka z listy w przypadkach określonych w statucie, • decyduje w sprawach zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników. Statut przedszkola może oczywiście bardziej szczegółowo określać kompetencje dyrektora, niemniej te, które zostały wymienione, należą do podstawowych i wskazują, że w sytuacji nieobecności dyrektora praca przedszkola może zostać sparaliżowana. Dlatego też Ustawa Prawo oświatowe wskazuje wyraźne zasady organizacji zastępstw za nieobecnych dyrektorów. Przepisy te odnoszą się jednak wyłącznie do przedszkoli prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. Osoba prowadząca placówkę niepubliczną może w takim przypad-ku powołać dowolną liczbę wicedyrektorów, a nawet kilku dyrektorów, którzy zajmować będą stanowiska równorzędne, lecz o odmiennych kompetencjach, np. dyrektora ds. rekrutacji, ds. finansowych czy ds. nadzoru pedagogicznego. Przedszkola publiczne W przypadku przedszkoli gminnych zasady powoływania zastępstw za dyrektorów zostały znacznie bardziej sformalizowane. Analizę tego zagadnienia należy rozpocząć od regulacji art. 101 ust. 2 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym w przedszkolu: • liczącym co najmniej 6 oddziałów lub • posiadającym oddziały zlokalizowane w różnych miejscach, lub • w którym co najmniej 2 oddziały pracują dłużej niż 10 godzin dziennie – może być utworzone stanowisko wicedyrektora przedszkola. Organ prowadzący może też zadecydować o powołaniu wicedyrektora w przypadku, gdy ww. ustawowe przesłanki nie zostaną spełnione. Mówi o tym art. 101 ust. 3 Ustawy Prawo oświatowe, w myśl którego dyrektor przedszkola, za zgodą organu prowadzącego, może utworzyć stanowisko wicedyrektora, a także inne stanowiska kierownicze, w przypadkach innych niż wyżej określone. Regulacja ta różni się zupełnie od tej, która dotyczy powoływania wicedyrektorów w szkołach. W ich przypadku bowiem, zgodnie z art. 97 ust. 2 Ustawy, dyrektor może, za zgodą organu prowadzącego szkołę, tworzyć dodatkowe stanowiska wice-dyrektorów lub inne stanowiska kierownicze. Mowa jest o stanowiskach dodatkowych, więc aby powołać drugiego wicedyrektora, muszą być już spełnione warunki niezbędne do powo-łania pierwszego, co oznacza, że w szkole musi funkcjonować co najmniej 12 oddziałów. Warunek związany z minimalną wielkością szkoły musi być zawsze spełniony, gdy tymczasem w przypadku przedszkoli organ prowadzący wyraża zgodę nie na powołanie dodatkowych wicedyrektorów, lecz na powołanie wicedyrektora w innych przypadkach. Może się więc zdarzyć sytuacja, w której wicedyrektor zostanie powołany pomimo niespełnienia warunków ustawowych i będzie to zgodne z prawem, ponieważ organ prowadzący ma prawo do ich modyfikacji. W ten sposób docieramy do kwestii prowadzenia zastępstw za nieobecnego dyrektora. Podstawowa zasada mówi o przejęciu przez wicedyrektora wszystkich jego obowiązków. W art. 68 ust. 9 Ustawy Prawo oświatowe możemy bowiem przeczytać, że w przypadku nieobecności dyrektora przedszkola zastępuje go wicedyrektor, a w przedszkolach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tego przedszkola, wyznaczony przez organ prowadzący. Zasada ta rodzi określone konsekwencje. Nie przewiduje np. często występującej w praktyce sytuacji, w której dyrektor i wicedyrektor jednocześnie przebywają na urlopie. Organ prowadzący wyznacza wówczas na zastępstwo nauczyciela, tymczasem rozwiązanie takie można zastosować wyłącznie wtedy, gdy nie zostało w przedszkolu utworzone stanowisko wicedyrektora. Czym innym jest jednak błąd polegający na udzieleniu urlopu dyrektorowi i wicedyrektorowi w tym samym czasie, a czym innym wypadek losowy, gdy np. zachoruje wicedyrektor zastę-pujący dyrektora przebywającego na urlopie. Powołanie wicedyrektora ma w założeniu mi-nimalizować ryzyko związane z nieobecnością w przedszkolu osoby nim zarządzającej. Cho-roba wicedyrektora nie uprawnia jednak do wyznaczenia nauczyciela jako zastępcy dyrektora. W przypadku wystąpienia takiej sytuacji losowej rozwiązaniem mogłoby być powołanie ko-lejnego wicedyrektora. Taki środek zaradczy posiada jednak dość oczywistą wadę. Musi zo-stać podjęty, zanim pojawi się problem, czyli jeszcze w czasie obecności dyrektora lub wice-dyrektora. Tylko dyrektor bowiem może powołać wicedyrektora, na którego przechodzą wszelkie kompetencje podczas jego nieobecności. Dopiero wtedy już powołany wicedyrektor, działając w ramach jego uprawnień, może powołać kolejnego wicedyrektora. Jednoczesna nieobecność dyrektora i wicedyrektora sprawia, że nie ma podmiotu, który mógłby powołać kolejnego wicedyrektora, co stanowi główny powód, dla którego organy prowadzące wyznaczają zastępcę spośród nauczycieli danego przedszkola. Jest to działanie niezgodne z prawem, a niezgodność tę może zakwestionować niezależny organ nadzoru, w tym wypadku właściwy kurator. Do tego czasu nauczyciel, potocznie nazywany „wicedy-rektorem społecznym”, bo sprawującym zastępstwo najczęściej bez przyznania dodatku funk-cyjnego, wydaje decyzje i zarządza przedszkolem. Z powodu nieprawidłowości takiego za-stępstwa wszelkie decyzje, jakie podejmuje wyznaczony w ten sposób nauczyciel, mogą zo-stać zakwestionowane jako decyzje wydane przez podmiot nieuprawniony. Nieuprawnione jest również praktykowane przez organy prowadzące żądanie od dyrektora wyznaczenia na zastępstwo nauczyciela. Pojawia się ono z reguły w tych jednostkach, w któ-rych stanowisko wicedyrektora nie zostało utworzone, i w razie urlopu czy spodziewanego zabiegu leczniczego dyrektora może zastąpić wyłącznie nauczyciel. Podkreślić należy, że to wyłącznie organ prowadzący odpowiada za wyznaczenie nauczyciela zastępującego dyrektora i nie może tego obowiązku przerzucić na dyrektora. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlate-go, że uzyskanie zgody nauczyciela na prowadzenie zastępstwa jest często bardzo trudne. Ważne! Udzielenia dyrektorowi urlopu czy skorzystania przez niego z innej planowanej nieobecności nie może organ prowadzący uzależniać od tego, czy dyrektor znajdzie nauczyciela na zastęp-stwo. Obowiązek ten należy wyłącznie do organu prowadzącego.