STAN PRAWNY NA 25 MARCA 2022 Umieszczanie reklam na terenie szkoły Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista w zakresie prawa oświatowego; zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1899), • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1376 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 503), • Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1119 ze zm.), • Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 276), • Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1913 ze zm.), • Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1319 ze zm.). Utarty slogan, mówiący o tym, że reklama jest dźwignią handlu, choć dobrze odzwierciedla pewną zależność ekonomiczną, nie identyfikuje jednak wprost wszystkich beneficjentów rynku reklamowego. Tymczasem korzyść materialną z reklamy odnieść mogą nie tylko ci, którzy chcą przekonać innych do swojej oferty handlowej, ale i podmioty, które uczestniczą w procesie tworzenia reklamy czy też w jej rozpowszechnianiu. W zyskach z reklamy mogą zatem uczestniczyć rozmaite organizacje, w tym także takie, których celem może być niewielki przychód, np. z wynajęcia ogrodzenia na potrzeby zawieszenia baneru reklamowego. Dochód z reklam Zyskami z tytułu udostępniania powierzchni reklamowych mogą być również zainteresowane szkoły, zwłaszcza że wykorzystanie nieruchomości jako nośnika reklamy może być atrakcyjnym źródłem dodatkowego finansowania. W pierwszej kolejności trzeba sprawdzić jednak, czy opłata za udostępnienie powierzchni reklamowej będzie rzeczywiście dochodem placówki. Szkoły publiczne są przecież jednostkami budżetowymi, których cechą charakterystyczną jest to, że pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu organu prowadzącego i do tego budżetu odprowadzają dochody, co określa się metodą finansowania brutto. Ważne! Dla szkół samorządowych ustawodawca wprowadził jednak w art. 223 Ustawy o finansach publicznych wyjątek, który związany jest z możliwością gromadzenia na wydzielonym rachunku dochodów własnych. Jeśli więc organ stanowiący wśród źródeł, z których dochody są gromadzone na wydzielonym rachunku, wskaże również najem lub dzierżawę nieruchomości szkolnych, to istotnie w szkolnej kasie pozostaną dochody z tego tytułu i będzie je można przeznaczyć na wydatki, których organ prowadzący nie jest skłonny pokryć. Oczywiście nie chodzi tu o jakieś rzeczy zbyteczne, ale na ogół o takie, które stanowią coś ponadstandardowego. Natomiast w przypadku szkół niepublicznych przychód z tytułu najmu powierzchni reklamowej przypadnie osobie prowadzącej, gdyż szkoła taka nie posiada osobowości prawnej. Warto mieć na uwadze i to, że o ile prowadzenie szkoły w świetle art. 170 ust. 1 Prawa oświatowego nie jest działalnością gospodarczą, o tyle już udostępnianie nieruchomości wykorzystywanej w działalności oświatowej na potrzeby reklamy nie jest objęte tym wyłączeniem. Jeśli więc osoba prowadząca niepubliczną szkołę jest przedsiębiorcą, to tę dodatkową działalność będzie musiała traktować tak jak każdą inną działalność gospodarczą, łącząc przychody z tych tytułów. Prawo do dysponowania nieruchomością Podstawą pozyskania środków z tytułu wynajmu powierzchni reklamowych jest posiadanie przez szkołę prawa do dysponowania nieruchomością, której część zamierza udostępnić na ten cel. Warunek ten musi być spełniony zarówno wówczas, kiedy reklama np. w postaci billboardu miałaby zawisnąć na elewacji budynku, jak i wtedy, kiedy niewielki baner miałby zostać przyczepiony do ogrodzenia otaczającego teren szkoły. W przypadku szkół publicznych działających w formie jednostek budżetowych prawo do dysponowania nieruchomością daje trwały zarząd, ustanawiany w drodze decyzji. Zgodnie z art. 43 ust. 1 Ustawy o gospodarce trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną. Jednostka organizacyjna ma prawo korzystania z nieruchomości oddanej w trwały zarząd, w tym m.in. do oddania nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo użyczenie na czas nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd, z równoczesnym zawiadomieniem właściwego organu i organu nadzorującego, jeżeli umowa jest zawierana na czas oznaczony do trzech lat, albo za zgodą tych organów, jeżeli umowa jest zawierana na czas oznaczony dłuższy niż trzy lata lub czas nieoznaczony, jednak na okres nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd. Zgoda jest wymagana również w przypadku, gdy po umowie zawartej na czas oznaczony strony zawierają kolejne umowy, których przedmiotem jest ta sama nieruchomość. Zastrzec należy w tym miejscu, że w przypadku jednostek samorządu terytorialnego, odpowiednio, rada lub sejmik mogą ustalić, w drodze uchwały, szczegółowe warunki korzystania z nieruchomości przez jednostki organizacyjne. W odniesieniu natomiast do szkół niepublicznych kluczową kwestią będzie to, czy osoba prowadząca szkołę jest właścicielem budynku (terenu), na którym umieszczona ma być reklama, czy też jest wyłącznie posiadaczem zależnym, a więc jej tytuł do nieruchomości wynika z najmu lub dzierżawy. W pierwszym przypadku oczywiście to właściciel decyduje względnie swobodnie o tym, w jaki sposób dysponuje swoją własnością, w drugim przypadku umowa najmu czy dzierżawy może nie dawać prawa do dalszego podnajmu, a tym samym udostępnienie terenu czy części budynku użytkowanego przez szkołę niepubliczną na potrzeby reklamy będzie niemożliwe. Ważne! Prawo do dysponowania nieruchomością przysługujące zarówno publicznej, jak i niepublicznej szkole nie zawsze będzie wystarczającą przesłanką do udostępnienia jej części na potrzeby umieszczenia reklamy. Ograniczenia w takim sposobie korzystania z nieruchomości mogą wynikać z obowiązującego na danym terenie prawa miejscowego i dlatego należy najpierw sprawdzić, czy teren szkoły objęty jest tego rodzaju dokumentem planistycznym. Jeśli tak, to trzeba ustalić, czy w jego treści zawarte są szczegółowe regulacje dotyczące lokalizowania reklam na danym terenie. W aktualnym stanie prawnym kwestia umieszczania reklam i innych oznaczeń informacyjnych powinna zostać uregulowana w ramach tzw. uchwały reklamowej, podjętej na podstawie art. 37a ust. 1 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (a nie w ramach uchwały w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Przepis ten wskazuje, że rada gminy może ustalić w formie uchwały zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabaryty, standardy jakościowe oraz rodzaje materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane. Instalowanie reklam Jeśli nie ma uchwały reklamowej lub też uchwała w tej sprawie dopuszcza reklamę, na potrzeby której szkoła skłonna jest udostępnić teren, kolejnym krokiem będzie rozstrzygnięcie, czy planowany rodzaj nośnika reklamy wymaga spełnienia szczególnych warunków opisanych w Ustawie Prawo budowlane. Na gruncie Prawa budowlanego reklama może być kwalifikowana jako: • budowla, gdyż w definicji zawartej w art. 3 pkt 3 mieszczą się wolnostojące, trwale związane z gruntem urządzenia reklamowe, • obiekt małej architektury, jeśli będzie to niewielki obiekt, o jakim mowa w art. 3 pkt 4 Ustawy, a więc np. wolnostojąca figurka reklamowa, • tablice i urządzenie reklamowe, o jakich mowa w art. 29 ust. 3 pkt 3 lit. c Ustawy. Jeśli chodzi o formalności budowlane, jakie trzeba spełnić, by reklama nie stała się samowolą budowlaną, to żadnego problemu nie stwarza powieszenie np. na ścianie budynku czy ogrodzeniu tablicy reklamowej (szyldu) bądź baneru. Prawo budowlane nie narzuca właścicielowi (zarządcy) nieruchomości żadnej formalnej procedury, choć pamiętać trzeba o jednym wyjątku dotyczącym obiektu wpisanego do rejestru zabytków – każda ingerencja, a taką są umieszczanie nawet napisów czy wieszanie tablic, wymaga uzyskania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków, o którą trzeba oczywiście uprzednio wystąpić. Prawo budowlane nie wymaga wprawdzie pozwolenia zarówno na budowę i wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu tablic i urządzeń reklamowych, z wyjątkiem usytuowanych na obiektach wpisanych do rejestru zabytków, jak i na budowę reklam w formie obiektów małej architektury, niemniej prace takie wymagają zgłoszenia (art. 30 Ustawy). Jeśli chodzi o wymogi zgłoszenia, należy określić rodzaj, zakres, miejsce i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. Do zgłoszenia trzeba dołączyć dokumenty określone w art. 30 ust. 2a Ustawy, w tym oświadczenie, pod rygorem odpowiedzialności karnej, o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane oraz – w zależności od potrzeb – odpowiednie szkice lub rysunki. Ważne! Zgłoszenie zamiaru zainstalowania tablicy lub urządzenia reklamowego składa się do starosty przed terminem zamierzonego rozpoczęcia robót budowlanych. Natomiast do samego wykonywania robót budowlanych można przystąpić, jeżeli w terminie 21 dni od dnia doręczenia zgłoszenia starosta nie wniesie sprzeciwu, i nie później niż po upływie 3 lat od określonego w zgłoszeniu terminu rozpoczęcia robót. Wybór reklam Ostatnia kwestia dotyczy tego, co ewentualnie miałoby być reklamowane na terenie szkoły. Charakter działalności, jaką prowadzi szkoła zarówno publiczna, jak i niepubliczna, powinien wykluczać możliwość umieszczania na jej terenie reklam towarów czy usług, które w jakiś sposób kolidują z misją szkoły, nie wspominając już o reklamowaniu towarów wyłączonych z dozwolonego obrotu. Za niestosowne wydaje się więc w tym kontekście umiejscawianie na terenie szkoły np. reklam lokali, w których serwowany jest alkohol. Ponadto udostępniając powierzchnię reklamową, trzeba mieć na uwadze także zakazy czy ograniczenia reklamy sformułowane w przepisach Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi czy Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, jak również zakaz agitacji wyborczej na terenie szkół wynikający z art. 108 § 2 Ustawy Kodeks wyborczy. Należy również pamiętać, że podmioty prowadzące działalność gospodarczą nie mogą prowadzić akcji reklamowych w sposób zupełnie przypadkowy, podyktowany jedynie chęcią uzyskania jak największej skuteczności w dotarciu do odbiorcy. Obowiązują ich pewne regulacje prawne, w tym określone przez Ustawę z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zgodnie z którą reklama w pewnej formie może zostać uznana za stosowanie przez przedsiębiorcę czynu nieuczciwej konkurencji (art. 16). Do tego typu reklam Ustawa zalicza: • reklamę sprzeczną z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiającą godności człowieka (zakaz reklamowania pewnych wyrobów na mocy odrębnych przepisów, jak np. wyrobów tytoniowych, alkoholowych, zakaz reklam posługujących się przekazem skandalizującym, sprzecznym z zasadami moralności, obraźliwych czy nieprzyzwoitych), • reklamę wprowadzającą klienta w błąd i mogącą przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi (reklama wybiórcza, zakłamująca rzeczywistość, podająca niepełne informacje o istotnym znaczeniu dla adresata czy przesadna), • reklamę odwołującą się do uczuć klientów przez wywołanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci (reklama nierzeczowa, podkreślająca elementy nieistotne lub drugorzędne z punktu widzenia potencjalnego użytkownika, skupiająca się przede wszystkim na emocji adresata, z pominięciem lub ograniczeniem informacji o cechach produktu lub usługi), • wypowiedź, która zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji (reklama ukryta, np. zaproszony do szkoły ekspert w trakcie spotkania z uczniami wypowiada się korzystnie na temat jakiegoś produktu, a uczniowie odbierają tę wypowiedź jako neutralną informację, podczas gdy w rzeczywistości osoba zachwalająca produkt jest pracownikiem firmy go produkującej), • reklama stanowiąca ingerencję w sferę prywatności (reklama uciążliwa, która w szkole może polegać np. na nagabywaniu uczniów na terenie szkoły). Ważne! Jeżeli dyrektor szkoły zauważy, że realizowana na jej terenie reklama posiada jedną z powyżej wskazanych form, powinien interweniować, dążąc do jej zmiany bądź zaprzestania prowadzenia akcji reklamowej.